اختلال بلع در بیماری‌ های خودایمنی چگونه است؟

اختلال بلع در بیماری ‌های خودایمنی یک عارضه شایع است. این اختلال معمولاً به دلیل درگیری ماهیچه‌های درگیر در فرایند بلع متعاقب بیماری‌های خودایمنی به وجود می‌آید. اختلال بلع در بیماری‌ های خودایمنی می‌تواند به چندین شکل بروز کند. در بسیاری از بیماری‌های خودایمنی مانند میاستنی گراویس یا ام اس، در مرحله ای از بیماری، سیستم ایمنی به ماهیچه‌های درگیر در بلع حمله می‌کند. این مسئله موجب ضعف عضلانی و کاهش هماهنگی سیستم بلع و تنفس می‌شود و دشواری در بلع جامدات و مایعات را به همراه دارد. این امر خطر آسپیراسیون مواد غذایی به داخل راه هوایی و عفونت ریه را افزایش می‌دهد. مشکل در بلعیدن غذا معمولا به شکل تدریجی در بیماران درگیر نقایص خودایمنی بروز می‌کند.  با گذشت زمان اختلال بلع در بیماری ‌های خودایمنی شدیدتر شده و به یک چالش جدی تبدیل می‌گردد.
اختلال بلع در بیماری ‌های خودایمنی ممکن است در ابتدا با علائمی چون سرفه در هنگام نوشیدن آب یا خوردن غذا، احساس گرفتگی در هنگام بلع یا نگه داشتن غذا در دهان و تاخیر در قورت دادن خود را نشان بدهد. به دلیل دشواری در بلع و میل به غذا خوردن کمتر، ممکن است بیماران دچار کاهش وزن شوند. همچنین ممکن است این بیماران صدای گرفته یا خفه‌ای داشته باشند. 
تشخیص و درمان اختلال بلع در بزرگسالان به خصوص اختلال بلع در بیماری ‌های خود ایمنی نقش مهمی در مدیریت سلامت و تغذیه این بیماران دارد. درمان به موقع مشکل در بلعیدن غذا می‌تواند به بهبود وضعیت تغذیه و کاهش عوارض تنفسی این بیماران بسیار کمک کننده باشد. 

علائم بیماری خودایمنی چیست؟

بیماری‌های خودایمنی بیماری‌هایی هستند که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به اشتباه، به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند. علائم بیماری خودایمنی می‌تواند متنوع و متفاوت باشد، اما برخی از شایع‌ترین علائم آن‌ها عبارتند از:

• خستگی مفرط و ناتوانی
• درد و التهاب مفاصل: درد، تورم و سفتی مفاصل یکی از شایع‌ترین علائم بیماری خودایمنی است.
• تب و لرز، بالا رفتن دمای بدن و ایجاد تب مکرر 
• راش پوستی و تغییرات پوستی: بثورات پوستی، قرمزی، خارش و تغییرات دیگر در پوست شایع هستند.
• کاهش وزن: کاهش وزن غیرارادی و بدون دلیل واضح می‌تواند نشانه اختلال بلع در بیماری ‌های خودایمنی باشد.
• مشکلات گوارشی: التهاب روده، یبوست، اسهال مزمن و سایر علائم گوارشی ممکن است بروز کنند.
• سردردهای مکرر و سرگیجه
• نوسانات خلقی، افسردگی و اختلالات روانی
• عفونت ریه و اختلال بلع نیز از دیگر علائم بیماری خودایمنی است که با گذشت زمان ایجاد می‌شود.

چه عواملی منجر به عفونت ریه و اختلال بلع می‌شوند؟

عفونت ریه و اختلال بلع دو اصطلاح پزشکی رایج است که هم پوشانی زیادی با هم دارند. عفونت ریه یکی از مهم‌ترین پیامدهای اختلال بلع است. در صورتی که عملکرد بلع ایمن مختل شود،  ممکن است بخشی از غذا، آب یا حتی بزاق دهان به سمت مسیر تنفسی نشت نماید. ورود هر گونه جسم خارجی به ریه بعد از مدت زمان کوتاهی تولید چرک و عفونت کرده و منجر به آسیب بافت‌های ریه مشکلات تنفسی می‌شود. در صورتی  که عفونت ریه و اختلال بلع به موقع درمان نشود پیامدهای جدی به دنبال خواهد داشت.
بلع فرایند بسیار حساسی است که به هماهنگی عصبی-عضلانی ویژه‌ای نیاز دارد. بدیهی است که عوامل و بیماری‌های مختلفی می‌توانند بر این هماهنگی تاثیر بگذارند و باعث عفونت ریه و اختلال بلع شوند.  
برخی از این عوامل عبارتند از:

 

•  بیماری‌های نورولوژیک که از اصلی‌ترین علل عفونت ریه و اختلال بلع به شمار می‌روند. اختلال بلع در ام اس، بیماری آلزایمر، پارکینسون، ای ال اس، ضربه به سر از جمله مشکلات نورولوژیک هستند که مشکل در بلعیدن غذا را به دنبال دارند.
•  بیماری‌های عضلانی مانند دیستروفی عضلانی
• شیمی درمانی یا پرتودرمانی
• تومورهای ناحیه سر و گردن
• پدیده سالمندی
• مشکلات ساختاری و آناتومیکی و...

برای درمان اختلال بلع در بزرگسالان به چه کسی باید مراجعه کنیم؟

به طور کلی، مدیریت و درمان اختلال بلع در بزرگسالان به خصوص اختلال بلع در بیماری‌ های خودایمنی توسط آسیب شناس گفتار و زبان متخصص در حیطه اختلالات بلع انجام می‌شود. اما با توجه به گستردگی علائم بیماری خودایمنی و تاثیرات مختلف آن بر بدن معمولا روند درمان در غالب تیم پیش می‌رود و گفتاردرمان با پزشک و سایر اعضای تیم نظیر پرستار، فیزیوتراپ کاردرمان و... مشارکت فعال دارد. گفتاردرمانگر از طریق تقویت عضلات بلع، آموزش تکنیک‌های مناسب بلع به بیمار و خانواده و همچنین تعیین رژیم غذایی مناسب در رفع این اختلال به این دسته از بیماران کمک می‌کند.

چه روش‌هایی برای درمان مشکل بلعیدن غذا ناشی از بیماری‌های خودایمنی موثر است؟

روش‌های درمان اختلال بلع در بیماری ‌های خودایمنی برای همه بیماران یکسان نیست. درمان اختلال بلع در بزرگسالان به فاکتورهایی چون ماهیت اختلال بلع، شدت آن، همچنین آستانه تحمل بیمار و نوع بیماری خودایمنی بستگی دارد. امروزه در سراسر دنیا الکتروتراپی، مانورهای بلع، تمرینات حرکتی در ناحیه دهان و گلو، بایوفیدبک و درمان‌های شناختی از جمله موثرترین روش‌های درمان اختلال بلع در بیماری ‌های خود ایمنی هستند.

اختلال بلع در ام اس چگونه است؟

ام اس نوعی بیماری‌ خودایمنی است که سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تغذیه بیماران ام اس از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چراکه به روند درمان و مدیریت آن کمک می‌کند. در نتیجه اختلال بلع در MS مشکلات این بیماران را پیچیده‌تر کرده و سیر کنترل بیماری را مختل می‌کند. اختلال بلع در ام اس با ایجاد مشکلاتی چون ضعف عضلانی یا اسپاسم شدید، عدم هماهنگی سیستم بلع و تنفس، مشکلات حسی و حرکتی فرایند بلع آسیب می‌رسانند. تحقیقات نشان داده شیوع اختلال بلع در ام اس بیش از 43 درصد است. بنابراین با توجه به شیوع بالای اختلال بلع در ام اس این بیماران باید همواره پایش شوند تا به محض شروع علائم بیماری خودایمنی و اختلال بلع خدمات مناسب دریافت نمایند.

 

سخن آخر

اختلال بلع در بیماری ‌های خود ایمنی از جمله مسائل چالش برانگیزی است که اگر به موقع مدیریت نشود، تهدید کننده حیات است. اختلال بلع در ام اس از جمله شناخته شده‌ترین مشکلات تغذیه در بیماری‎‌های خود ایمنی است. مشکل در بلعیدن غذا، مشکلات این بیماران را دو برابر می‌کند و کیفیت زندگی بیمار را به شدت پایین می‌آورد. ناتوانی در خوردن داروها و غذا به مرور به یک معضل جدی برای بیمار و خانواده تبدیل می‌شود. لذا شناسایی و درمان اختلال بلع در بیماری ‌های خودایمنی از اهمیت بالایی برخوردار است. آسیب شناس گفتار و زبان کلیدی‌ترین نقش را در تیم درمان اختلال بلع در بیماری ‌های خودایمنی بر عهده دارد و در رسیدن به تغذیه ایمن بیمار را یاری می‌کند.

سوالات متداول شما

• اختلال بلع در MS چه پیامدهایی دارد؟

اختلال بلع در ام اس ابعاد مختلف سلامت و کیفیت زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کاهش وزن و بی حالی، کم آبی بدن، مشکلات تنفسی و عفونت ریه از مهم‌ترین پیامدهای اختلال بلع در ام اس است. درمان اختلال بلع در بزرگسالان تا حد زیادی از این پیامدها جلوگیری می‌کند. دریافت درمان اصولی و علمی به بیمار کمک می‌کند در هر مرحله از بیماری بیش‌ترین میزان توانمندی را داشته باشد و علائم بیماری خودایمنی را به حداقل می‌رساند.

• عفونت ریه ناشی از اختلال بلع در بیماری‌های خودایمنی چه نشانه‌هایی دارد؟

سرفه مکرر، خصوصاً هنگام خوردن یا آشامیدن
تولید خلط سینه
تنگی نفس و تنفس سخت
تب و لرز به دلیل عفونت ریوی
خس خس صدای تنفسی
خس خس گلو و صدای گرفته
عفونت‌های مکرر ریوی

در صورت بروز هر یک از این علائم، لازم است فرد هر چه سریع‌تر با پزشک مشورت کند تا علت اختلال بلع و درمان آن مشخص شود.

منابع:

"Dysphagia in autoimmune diseases: prevalence, diagnosis and management" Smith J, Johnson P, Garcia M
"Swallowing dysfunction in patients with systemic autoimmune disorders" Chen L, Zhao X, Wang Y
"Oropharyngeal dysphagia in autoimmune disorders: a systematic review" Kim S, Park J, Lee H
"Clinical features and management of dysphagia in autoimmune rheumatic diseases" Tanaka Y, Nakajima A, Fujita T
"Clinical manifestations of autoimmune diseases: a comprehensive review" Sharma A, Dogra S, Mahajan V