•                            ابتدا با بلع شروع می‌کنیم. آیا اطلاع دارید که بلع چیست؟ و چه مراحل و فرایندهایی دارد؟...

بلع به چه عملی گفته می‌شود؟

بلع کامل و یا بلع نرمال یک فرایند سریع و توالی پیچیده حرکات برای انتقال صحیح لقمه غذایی و مایعات از ناحیه دهان به معده است. این حرکات سریع با اجرای ساختارهایی همچون فک، لب‌ها، زبان، نرم کام، عضلات حلق حنجره، مری و معده اجرا و توسط سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع کنترل می‌گردد. بلع نرمال اساساً بلع ایمن هم هست. بدان معنا که در فرایند انجام آن هیچ خطری سایر عملکردهای انسان را تهدید نمی‌کند.
به زبان ساده‌تر می‌توان بیان کرد که در حین تغذیه هیچ مشکلی برای انسان به وجود نمی‌آید و شاهد علامت‌هایی که شاید شما را نگران این کند که برای شما مشکلی به وجود آمده است، مشاهده نخواهید کرد. به طور مثال شما در حین غذا خوردن به سرفه نمی‌افتید (خارج از تعداد عرف) و یا اینکه در هنگام تغذیه احساس تنگی نفس نمی‌کنید. بنابراین در صورت خارج شدن از حالت بلع ایمن شما متوجه آن خواهید بود. هر چند که در برخی از موارد علائم آن پنهان و نیازمند اعمال حداکثر توجه است.

بلع ناسالم، اختلال بلع و یا دیسفاژی به چه معنا است؟

خارج شدن بلع از حالت نرمال، همیشگی و روال معمول خود را اختلال بلع می‌گویند. اختلال بلع یا دیسفاژی یعنی انتقال مختل غذا از ناحیه دهان به معده. دشواری بلع خود را با علائم متنوعی بروز خواهد داد. اما مشکل بلع همان چیزی است که جریان روان انتقال صحیح غذا از ناحیه دهان به معده را مختل کرده و اختلال بلع یا دیسفاژی را شکل می‌دهد.
افراد مختلف و عموم مردم اسامی مختلفی را به آن نسبت می‌دهند. فردی آن را فراموشی بلع می‌نامد و دیگری اسم مشکل بلع را به آن نسبت می‌دهد. فرقی در ماهیت این مشکل ایجاد نمی‌شود. ما به طور دقیق این مشکل را اختلال در بلع می‌نامیم. واژه دیگر پرکاربرد برای آن دیسفاژی است که در تمام متن‌های مرتبط به اختلال بلع مشاهده می‌شود. سایر واژگان به کار برده شده در مورد اختلال بلع شامل اختلال خوردن، اختلال جویدن، اختلال نوشیدن فوبیای بلع و ... می‌باشد.

آیا در مورد چگونگی انجام بلع ایمن اطلاعات دارید؟

بلع نرمال با هماهنگی اندام‌ها و ساختارهای دهانی، حلقی و حنجره‌ای و با اعمال کنترل توسط مغز شکل می‌گیرد. بلع دهانی حلقی یا همان تغذیه از مسیر دهان چهار مرحله دارد که شامل مرحله آماده سازی دهانی، مرحله انتقال دهانی، مرحله حلقی و مرحله مروی می‌باشد. در این عملکرد چهار حفره درگیر خواهند بود:

حفره دهان: پاسخگو به حفظ، آماده سازی و انتقال لقمه آب و غذا در دهان. در این حفره به کمک لبها، گونه‌ها، دندان‌ها، لثه، زبان و نرم کام عملیات بلع شروع می‌شود و دو کار اصلی در حال انجام خواهد بود. 
الف) حفظ لقمه برای اینکه به بیرون نشت نکند که عملکرد لب‌ها و گونه‌ها است.
ب) آماده سازی لقمه که توسط دندان، زبان، لثه و نرم کام انجام می‌شود. زبان لقمه را آماده کرده و به سمت دندان می‌برد و با دندان‌ها عمل آسیاب کردن پیش می‌رود و در نهایت به کمک گونه و نرمکام از ورود لقمه آماده نشده به محدوده‌های خطر در حلق جلوگیری می‌شود.

حفره حلق دهانی: قسمت عقب دهان جایی که زبان کوچک قرار دارد و تاریک‌تر از بقیه نقاط است، حلق دهانی نامیده می‌شود. در این حفره دو عملکرد اصلی بلع کنترل خواهد شد:
الف) انتقال و پمپ لقمه به حلق که توسط نرم کام دیواره‌های حلقی و ریشه زبان انجام می‌شود.
ب ) جلوگیری از ورود لقمه به فضای حفره بینی که توسط بالا رفتن نرم‌کام و حرکات زبان انجام می‌شود.

حفره حلق: در حفره حلق دو اقدام اصلی جهت حفظ کارایی بلع و جلوگیری از ایجاد مشکل برای انسان شکل می‌گیرد:
الف) محافظت از مسیر هوایی: در محافظت از مسیر هوایی تمام دریچه‌های ورودی به ریه در حلق با بالا رفتن حنجره طی فعال شدن بلع بسته می‌شود. حنجره توسط عضلاتی بالا کشیده شده و با تنگ شدن ورودی مسیر تنفسی امکان نشت مواد به صفر می‌رسد.
 ب)  انتقال به مری: در این عملکرد تمام حفره‌های حلقی از تمامی جهات به صورت فشرده تغییر شکل داده و با ایجاد فشار مثبت به انتقال لقمه به مری کمک می‌کند. البته انجام مورد "الف" پیش نیاز انجام مورد "ب" است.
4.  حفره مری: با انقباض دودی مری غذا از مسیر لوله در طی ۸ الی ۲۰ ثانیه به معده می‌رسد و با انقباض دریچه ورودی معده امکان بازگشت غذا به مری وجود نخواهد داشت.

حالا باید بدانیم که این اعمال چگونه و با کمک چه اعصابی کنترل می‌شوند؟

عملکرد بلع انسان توسط ۴۸ عضله کوچک و بزرگ و پنج عصب جمجمه‌ای هدایت می‌شود. عضلاتی که سابقاً قید شدند توسط پنج عصب جمجمه‌ای شامل عصب ۵ (حسی و حرکتی)، عصب ۷ (حسی و حرکتی)، عصب ۹ (حسی و حرکتی)، عصب ۱۰ (حسی و حرکتی) و عصب ۱۲ (حرکتی) کنترل می‌شود. خاستگاه تمامی این اعصاب از قشر مغز بوده و سپس با حرکت به سمت نخاع و تشکیل هسته‌ها و متقاطع شدن به سمت عضلات فرود می‌آیند. عضلات هدف اکثراً در حفره‌های قید شده قرار دارند.
در فرایند بلع هم حس و هم حرکت هر دو درگیر هستند. شاخه‌های حسی اعصاب ذکر شده پیام‌های حسی دریافت شده در سطح اندام‌های بلع را به سمت مغز می‌برند. این حس‌ها شامل حس‌های عمومی از قبیل حس عمقی، فشار، دما و ... و حواس اختصاصی مانند چشایی و لامسه است.

در چه صورت ما درگیر دیسفاژی می‌شویم؟

در صورتی که به هر دلیلی از قبیل رشد بی‌رویه سلولی، التهاب، ضربه، خونریزی، نرسیدن پیام‌های عصبی، جراحی، مصرف دارو و ... عملکرد این حفره‌ها اعصاب و عضلات مختل شود، وابسته به شدت آن، ما اختلال بلع را تجربه خواهیم کرد. اختلال در بلع به دلیل درگیر کردن اعصاب و عضلات حساس‌ترین نقطه بدن با کوچکترین تغییراتی امکان بروز خواهد داشت. بنابراین برای افراد مستعد امکان بروز علائم اختلال بلع با کمترین درگیری وجود دارد.

در صورت بروز اختلال بلع چه خطراتی بیمار را تهدید می‌کند؟

غذا خوردن یک عمل لذت بخش بوده و قسمت عمده کیفیت زندگی ما را شکل می‌دهد. در صورت درگیر شدن انسان با اختلال خوردن، در نتیجه افت کیفیت زندگی را به درجات مختلف آن شاهد خواهیم بود. در برخی سالمندان و بیماران درگیر مشکلات مزمن و نقص آگاهی و هوشیاری، شاید تنها داشته بیمار بلع غذا و خوردنش باشد. در این صورت با اختلال بلع یا دیسفاژی تمام کیفیت زندگی بیمار تحت الشعاع قرار می‌گیرد.
در صورت آسپیراسیون و نشت مواد غذایی به ریه به دلیل اختلال بلع احتمال عفونت ریه یا پنومونی آسپیریشن شدیدا افزایش می‌یابد. عفونت مکرر تنفسی به دلیل اختلال بلع و مشکلاتی مانند بیمارستانی شدن، آنفولانزا، کوید ۱۹ و ... شکل می‌گیرد. یکی از مهمترین علت‌های مرگ و میر در سراسر دنیا عفونت مکرر تنفسی است و یکی از مهمترین و شایع‌ترین دلایل عفونت مکرر تنفسی در بزرگسالان، آسپیراسیون به دلیل اختلال بلع است.
کم شدن آب بدن یاد دهیدراسیون از دیگر مشکلاتی است که اختلال بلع ما را با آن مواجه می‌سازد. برخلاف تصور عامه مردم که آب خوردن راحت‌ترین کار ممکن است، مصرف آب یکی از دشوارترین اعمالی است که یک بیمار مبتلا به اختلال بلع می‌تواند انجام دهد. آب خوردن نیازمند حداکثر توانمندی هماهنگی حرکتی است. با اختلال بلع آب خوردن بیمار مختل شده و علی الخصوص در سالمندان که جذب آب از روده‌شان هم کاهش می‌یابد، دهیدراسیون تبدیل به بحران بزرگی برای این بیماران می‌شود. دهیدراسیون اختلال در عملکرد کلیه و نقص الکترولیت‌های بدن را زمینه سازی می‌کند.
سوء تغذیه از دیگر مشکلاتی است که به سبب اختلال بلع یا دیسفاژی ایجاد می‌شود. با کم شدن مصرف مواد غذایی و بی اشتهایی بیمار، احتمال کاهش وزن و در صورت ادامه دار بودن، سوء تغذیه بسیار بالا خواهد بود. بیمار متعاقباً ضعیف‌تر و لاغرتر شده و علاوه بر تحمیل افسردگی و مشکلات روانی، سیستم ایمنی اش به دلیل سوء تغذیه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که سوء تغذیه در جمعیت سالمندان به دلیل مشکل بلع سالمندان بسیار شایع است.
از سایر عوارض اختلال بلع می‌توان به افسردگی و مشکلات عاطفی و روانی خود بیمار و اطرافیان وی اشاره کرد. اگر شما هم بیماری دارید که به دلیل اختلال بلع در غذا خوردن ناتوان است و یا غذا خوردنش برای شما زمانبر و دغدغه آور است، احتمال اینکه این مسئله به بحران اساسی و احساسی برای شما تبدیل شود، بسیار زیاد است. به طور مثال دختر یک بیمار گزارش می‌کند که به دلیل اختلال بلع مادرم و عدم اعتماد به پرستار روزانه مجبورم هر روز از محل کارم مرخصی گرفته و به منزل بازگردم. غذا خوردن مادر دو ساعت زمان ببرد و به دلیل استرس محل کارم من هر روز رنج و عذاب می‌کشم. آموزش صحیح به پرستار و خانواده بیمار از اقدامات مهم گفتار درمانی اختلال بلع است. هرچند برای رهایی از استرس شما نیازمند دریافت کمک‌های سایر متخصصین نظیر روانشناسان هم خواهید بود.
در صورت عدم مدیریت اختلال بلع، احتمال بروز خفگی حین خوردن و مرگ هم وجود دارد. برخی از بیماران به دلیل اختلال بلع در معرض آسپراسیون‌های بسیار شدید قرار می‌گیرد. که همراه با خطر خفگی هنگام خوردن غذا و مایعات می‌باشد. در صورتی که مراقب حضور نداشته باشد یا به علامت اختلال بلع بیمار توجه نشود، ممکن است با تکرار آسپیراسیون مواد غذایی جلوی نفس کشیدن بیمار را گرفته و منجر به خفگی و خدای ناکرده مرگ بیمار شود.
نکته اگر بیمار شما علائم اختلال بلع را نشان می‌دهد، مهمترین اقدام شما دست نگه داشتن و عدم ادامه تغذیه دهانی تا زمان اطلاع از حدت و شدت مشکل است.

مشکل در بلع خود را با چه علامت‌هایی بروز می‌دهد؟

اختلال بلع یا دیسفاژی با علامت‌های متفاوتی بروز می‌یابد. همانطور که در قسمت قبلی توضیح دادم هرگونه مشکلی که غذا خوردن و نوشیدن مایعات را از حالت عادی خارج کند، اختلال بلع را شکل می‌دهد. با هم چند مورد از مهمترین علائم حضور مشکل در بلع را در قسمت زیر بررسی خواهیم کرد:

شایع‌ترین علامت مشکل بلع؛ سرفه در هنگام آب خوردن یا سرفه در هنگام غذا خوردن

اختلال بلع یا دیسفاژی در صورتی که فرد در حین تغذیه دچار سرفه شود، می‌تواند برچسب خوبی برای این مشکل در بلع باشد. اگر بیماری دارید که در هنگام تغذیه از راه دهان دچار سرفه می‌شود و یا کمی پس از تغذیه به سرفه می‌افتد، بدانید که در معرض خطر اختلال بلع یا دیسفاژی است.
این مشکل خود را به صورت سرفه‌های تکرار شونده با حالت قطاری و یا به صورت تک سرفه‌های محکم بروز می‌دهد. مشکل نشت آب مایعات و مواد غذایی به سمت ریه است که در اصطلاحات پزشکی به آن آسپیراسیون گفته می‌شود. ورود مایعات و مواد غذایی به مسیر اشتباه که مسیر تنفسی است، بلافاصله پاسخ گیرنده‌های حسی سرفه در مسیر تنفسی را به همراه خواهد داشت و سرفه جز اولین علامتهای نشت مواد به سمت ریه است.
پاسخ سیستم تنفسی به حضور ماده خارجی در مسیر تنفسی به دلیل اختلال بلع فقط محدود به سرفه نیست. برخی از بیماران مرتباً گلوی خود را پاک کرده و قورت می‌دهند. برخی دیگر به دلیل اختلال بلع، احساس جسم خارجی در ناحیه گلو دارند که برایشان تنگی نفس به وجود می‌آورد. پریدن آب در گلو درست است که جز اولین و در دسترس‌ترین علامت‌های اختلال بلع است اما اختلال بلع محدود به این علامت نیست. این بیماران در حین تغذیه دچار تنگی نفس شده و به دلیل آسپراسیون آب و مواد غذایی علائم زیر را شاهد خواهیم بود.

کبودی در حین آب خوردن

بیمار به دلیل دشواری بلع در نفس کشیدن عادی دچار مشکل شده و معمولاً دور لبها و در صورت ادامه دار بودن کل چهره‌اش حالت کبودی به خود می‌گیرد.

کبودی در حین غذا خوردن

دقیقاً مشابه مشکل کبودی در حین آب خوردن است اما با این تفاوت که کبودی در حین آب خوردن در صورت پایین بودن مقدار ماده نشت کرده به سمت ریه منجر به حالت خفگی نمی‌شود. اما در صورتی که حتی حجم کم ماده غذایی که به سمت ریه نشت ‌کند، می‌تواند منجر به ایجاد حالت خفگی حین خوردن شده و بیمار اکسیژن خونش به شدت کاهش یافته و سریعا کبود می‌شود.

• نکته: سطح اکسیژن خون بدن انسان عادی با در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی از ۹۰ الی ۱۰۰ درصد متغیر است. با آسپیره شدن مواد غذایی به سمت ریه، سطح اکسیژن به مرور کاهش می‌یابد و در برخی بیماران به زیر ۶۰ درصد افت می‌کند. در صورتی که اکسیژن خون بیمار شما در کل و یا در هنگام تغذیه به زیر ۹۰ درصد افت می‌کند، حتماً با پزشک معالج و یا یک گفتار درمانگر متبحر در زمینه اختلال بلع مطرح فرمایید.

خس خس کردن ریه بعد از غذا خوردن

خس خس کردن ریه بعد از غذا خوردن و آب خوردن از علامت‌های شایع اختلال بلع است. بیمارانی که دچار آسپیراسیون‌های متوسط و متوسط رو به شدید می‌شوند، آب و مواد غذایی وارد شده به ریه، به عنوان جسم خارجی، واکنش ریه را برانگیخته وسطح ترشحات ریوی افزایش می‌یابد. جابجایی ترشحات ریه به سمت بیرون و حلق صدای را تولید می‌کند که همان خس خس ریه بعد از غذا خوردن و یا خس خس ریه بعد از آب خوردن است.
در بیماران مبتلا به اختلال بلع شدید که میزان آسپیراسیون آب و مواد غذایی خارج از کنترل است، دیگر خس خس کردن ریه بعد غذا خوردن مشاهده نمی‌شود و ما با علامت غل غل کردن ریه بعد غذا خوردن مواجه هستیم. طوری که انگار حجم بالای خلط پشت گلو بعد غذا خوردن وجود دارد. در برخی بیماران به دلیل آسپیراسیون شدید یا مقدار این ترشحات و خلط پشت گلو بعد غذا خوردن بالا است که جز با ساکشن ترشحات ریوی آرام نگرفته و در برخی موارد ممکن است به خفگی و یا حتی مرگ بیمار منجر شود.
در طیف مقابل این بیماران، بیماران با اختلال بلع خفیف هستند. این بیماران به دلیل نشت کم مواد غذایی و مایعات به طور خفیف تنگی نفس حین غذا خوردن و یا تنگی نفس حین آب خوردن را تجربه می‌کنند. این بیماران با تشویق به سرفه و کمک به تخلیه ترشحات ریوی و فیزیوتراپی قفسه سینه یا فیزیوتراپی تنفسی و مصرف داروهای آنتی بیوتیک بهبودی را تجربه خواهند کرد. هرچند که عامل اصلی این تنگی نفس حین غذا خوردن و یا تنگی نفس حین آب خوردن، اختلال بلع یا دیسفاژی است و با رفع مشکل بلع بیمار، مشکل تنگی نفس هم حل خواهد شد. البته در برخی بیماران با سن بالا و مشکلات شدید تنگی نفس حین آب خوردن و غذا خوردن منوط به رعایت رژیم غذایی و کنترل حجم مواد غذایی مصرفی و پوزیشن‌های تغذیه است که در ادامه به طور مفصل در مورد آنها خواهید خواند.

• از سایر علامتهای اختلال بلع می‌توان به سخت بلعیدن غذا اشاره کرد.

سخت بلعیدن غذا

ضعف عضلات ناحیه حلق و دهان انتقال موثر غذا از ناحیه دهان به معده را دشوار می‌کند. شاید شما هم بیماری داشته باشید که دارای اختلال بلع است و علامت سخت بلعیدن غذا را دارد. بیمار حتی با لقمه‌های کوچک هم دشواری دارد. بلع دشوار باعث می‌شود که حتی با چند بار قورت دادن نتواند غذا را از ناحیه دهان و حلق به مری هدایت کند. این مشکل در بلع غذا بسیار منحصر به فرد بوده چرا که بیمار فقط در یک بعد مهم بلع مشکل دارد و آن هم قدرت عضلات است. البته امکان چند بعدی بودن مسئله هم وجود دارد. مثلاً بیمار هم ممکن است کند باشد و هم ضعف عضلانی داشته باشد. اما مسئله مهم ضعف عضلانی است. این علامت می‌تواند با مشکل در بلع آب هم میکس شود و در این صورت مشکل بلع بیمار شدیدتر خواهد بود.
 مشکل قورت دادن غذا با گیر کردن غذا در گلو شدیدتر شده چرا که در صورتی که لقمه با چند بار قورت دادن پایین نرود، در محل مذکور گیر کرده و سخت بلعیدن غذا به بحران تبدیل می‌شود. ته مانده غذا در گلو می‌تواند منجر به آسپیراسیون و شروع علائم تنفسی شده و علائم تنفسی سخت بلعیدن غذا را تشدید کند. این مشکل بر مقدار ته مانده غذا در گلو افزوده و با ایجاد خستگی سخت بلعیدن غذا را تشدید می‌کند. 
 باقیمانده غذا در ناحیه دهان هم می‌تواند معضل بزرگی برای بلع نرمال باشد. گیر کردن غذا در دهان و پایین نرفتن آن عموماً به علت مشکل جویدن، ضعف در عملکرد عضله صورت و عملکرد عضله دهان باشد. این مشکل خوردن باعث انباشته شدن غذا در دهان شده و علاوه بر تحمیل مشکلات بهداشت دهانی و دندانی منجر به بروز علائم ثانویه اختلال بلع یا دیسفاژی مثل آسپیراسیون، عفونت ریه و عفونت دستگاه تنفسی فوقانی می‌شود. طبق متون گیر کردن غذا در گلو و ته مانده غذا در گلو از مهمترین علل آسپیراسیون در بزرگسالان محسوب می‌شود.

فراموشی بلع یا ناتوانی در شروع حرکت بلع

شاید شما هم بیماری داشته باشید که در هنگامی که غذا و یا مایعات در دهانش قرار می‌گیرد، در قورت دادن لقمه دچار تاخیر و تعلل فراوان شده به گونه‌ای که اطرافیان عنوان می‌کنند که بیمار به فراموشی بلع دچار شده است. فراموش کردن بلع یک واژه عامیانه برای توصیف تاخیر یا مشکل در عملکرد بلع است. این مشکل در تعاریف علمی به شکل تاخیر حرکتی بلع تعریف شده است. به این معنا که در شروع حرکت بلع مدت زمان فعال شدن حرکت طولانی‌تر از حالت معمول می‌باشد. فراموشی بلع با توجه به رفلکسی بودن کنترل عملکرد بلع توسط مغز و ساختارهای آن جایگاهی در علم بلع درمانی نداشته بنابراین سعی کنید که در صورت امکان از به کار بردن این واژه یا سایر واژه‌هایی مانند فراموش کردن بلع خودداری بفرمایید.

درد حین بلع

درد بلع یکی از علامتهای اختلال در بلع است. اختلال بلع منتج از درد حین بلع می‌تواند به دلیل آسیب‌های ساختاری و مشکلاتی مانند ورم گلو و زخم گلو باشد. درد یک طرفه گلو حین بلع در اختلال بلع شایع بوده اما دلیل اصلی آن التهابات حلقی است که با کنترل التهاب، درد حین بلع کنترل شده و بیمار می‌تواند به شرایط عادی برگردد. درد بلع می‌تواند ناشی از اسپاسم‌های حلقی و یا یکی از عوارض نجویدن غذا باشد. در برخی از بیماران به دلیل انتشار التهاب حلقی، گوش درد حین بلع هم تجربه می‌شود. درد حین بلع همچنین در بیماری‌های عفونی و باکتریایی و به دلیل وجود ورم در گلو نیز می‌تواند ایجاد شود.
تنش گلو به دلیل ایجاد التهاب، اسپاسم و یا زخم گلو از دیگر عوامل ایجاد اختلال بلع به دلیل درد حین بلع است. در این علامت عموماً بیمار از خوردن غذا به دلیل تجربه درد حین بلع اجتناب کرده و به دلیل اجتناب، خصوصا در سالمندان، بلع بیمار بیش از پیش تضعیف می‌گردد.

ترس از بلع یا فوبیای بلع

یکی دیگر از علائم اختلال بلع در بزرگسالان و کودکان است. فوبیای بلع به دلیل تجربیات تلخ و یا ناخوشایند در حین بلع شکل می‌گیرد و با تکرار چند باره تبدیل به بیماری اختلال در بلع به دلیل ترس از خوردن می‌شود. این ترس محدود به غذا نبوده و در برخی بیماران ترس از نوشیدن نیز وجود دارد. مشکل در بلع غذا مشکلی است که برای هر فردی رخ می‌دهد اما وقتی اسم اختلال بلع بدان اطلاق می‌شود که این ترس تبدیل به فوبیایی شود که با عملکرد روزانه تغذیه‌ای بیمار تداخل داشته باشد. یعنی دشواری بلع به دلیل خلق حساس این افراد تبدیل به بحران شده و با تشدید علائم عاطفی و روانی فوبیای بلع را شکل می‌دهد. فوبیای بلع منجر به این می‌شود که بیمار حتی در بلع یک قطره آب هم مشکل داشته باشد. به این گونه اختلالات، اختلال بلع هیستریک هم می‌گوییم. که به دلیل ترس خوردن و ترس نوشیدن ایجاد می‌شود.

اضطراب خوردن یا اضطراب بلع

گاهی به دلیل تجربیات تلخی که مشکلات بلع مانند پریدن آب در گلو برای بیمار ایجاد می‌کند، ترس از غذا و ترس از قورت دادن برای بیمار شکل می‌گیرد. این ترس در مرحله اول همراه با اضطراب خواهد بود. اضطراب خوردن اینکه اگر در حین خوردن حالت خفگی به من دست بدهد، چه اتفاقی خواهد افتاد. اینکه مشکل در بلع غذا چگونه سطح اضطراب را افزایش می‌دهد، موضوع شناخته شده است اما تاثیر طولانی مدت اختلال بلع یا دیسفاژی که منجر به شکل‌گیری اضطراب خوردن و نوشیدن می‌شود، کمتر مورد تحقیق قرار گرفته است. اضطراب خوردن در اختلال بلع کودکان به وفور مشاهده می‌شود. کودکانی که می‌خواهند غذای پوره را حذف کنند و غذای جویدنی را به عنوان رژیم اصلی بپذیرند، با اضطراب خوردن مواجه خواهند شد. خصوصاً در زمانی که به دلیل رفلاکس دوران نوزادی و مشکلات مکیدن مستعد آسیب‌های حسی بوده و پرحسی ناحیه حلق و حنجره را تجربه کرده باشند. در این صورت ماده جامد را عامل خطر تلقی کرده و اضطراب خوردنشان تشدید می‌گردد. ترس از غذا خوردن در این افراد با ایجاد تجربه موفق غذا خوردن قابل حل است. ترس از قورت دادن با افزایش تدریجی حجم و سایز لقمه و تعدیل حس لمس ناحیه دهان و حلق بیمار می‌تواند به مرور کاسته و نهایتاً حذف شود.

صدادار بودن بلع

صدا دادن گلو حین بلع یکی از مشکلات مرتبط به اختلال بلع است. اختلال بلع آب و یا اختلال بلع غذا که با مشکل صدا دادن گلو حین بلع همراه باشد، عمدتاً ناشی از کافی نبودن حرکات بلع یا حضور التهاب منتشر در فضای حلقی است. عمده بیماران از وجود صدا در حین بلع آب یا در هنگام بلع قرص شکایت دارد اما برخی نیز شاکی از وجود صدا و اختلال در بلع آب دهان نیز هستند. در بیمارانی که تحت جراحی‌های حلق و حنجره قرار گرفتند و یا درگیر عفونت‌های حلقی و دستگاه تنفسی فوقانی هستند، صدا دادن گلو حین بلع شایع است. همچنین در برخی موارد پیشرفته بیماری‌های حرکتی مانند بیماری پارکینسون و بیماری ‏ای ال اس، اختلال بلع یا دیسفاژی با صدادار بودن بلع حین خوردن در کنار سایر علائم دیسفاژی بروز داشته است.
درد هنگام بلع و اعمال احتیاط زیاد به دلیل درد حین بلع نیز از عوامل صدادار بودن بلع حین غذا خوردن است. چرا که بیمار برای جلوگیری از ایجاد درد حین بلع حرکات را به صورت عامدانه کاهش داده و ضعیف کرده و با تنگ شدن مجرا ما شاهد صدا دادن گلو حین بلع خواهیم بود.
سایر علائم بیماری اختلال در بلع چه مواردی هستند؟

اختلال در هضم غذا

اختلال هضم در بیماران اختلال بلع شایع است. در برخی بیماران به دلیل کاهش مصرف آب و کاهش آب بدن یا دهیدراسیون و در برخی دیگر به عنوان عوارض نجویدن غذا و مشکل جویدن شاهد اختلال در هضم خواهیم بود. اختلال هضم پس از آلودگی به بیماری‌های عفونی و باکتریایی نظیر هلیکوباکتر و اچ پی لوری نیز شایع است. همچنین اختلال هضم در برخی دیگر از بیماران به دلیل طولانی شدن مصرف مواد غذایی پوره و سوپ مانند و بلافاصله پس از برگشت به رژیم غذایی عادی بروز می‌یابد. لازم به ذکر است که مشکل جویدن یکی از مهمترین دلایل اختلال هضم در اختلال بلع بزرگسالان و اختلال بلع کودکان می‌باشد.

احساس جسم خارجی در گلو

برخی از بیماران مبتلا به اختلال بلع از احساس جسم خارجی در گلو شکایت دارند. این علامت از مشکل بلع به دو علت شکل می‌گیرد. مورد اول مرتبط به حضور التهاب و ورم گلو است. در این حالت درد در حین بلع و به خصوص درد یک طرفه گلو حین بلع مشاهده می‌شود. این مشکل با گوش درد حین بلع و احساس ناخوشایندی حین قورت دادن همراه است. در موارد دیگر عامل وجود تنش گلو یا اسپاسم‌های شدید حلقی و حنجره‌ای است. به گونه‌ای که با نزدیک شدن مجرا به یکدیگر و تماس‌های ناخوشایند در حلق، فرد مدام فکر می‌کند که چیزی در گلویش گیر کرده که هم نمی‌تواند قورتش دهد و هم قادر به خارج کردن آن نیست.

مشکل بلع قرص

مشکل قورت دادن قرص از دیگر علائم اختلال بلع است که در موارد شدید اختلال بلع و گاهی در موارد خفیف دیسفاژی نیز مشاهده می‌شود. مشکل بلع قرص عموماً با قرص‌های بزرگ و کپسول مانند است. عمده بیماران دارای مشکل بلع قرص اسپاسم‌های منتشر شده در ناحیه حلق، حنجره و زیر فک دارند.

مشکل مکیدن نوزاد

برخی از نوزادان در هنگام تولد مشکل مکیدن دارند. اختلال بلع نوزاد عمدتاً به دلیل مشکل مکیدن است. مشکل بلع نوزاد در مکیدن با انجام گفتار درمانی قابلع حل است. این مشکل متاسفانه در جمعیت نوزادان نارس بیشتر مشاهده می‌شود. مشکل مکیدن نوزاد مصرف شیر را کاهش داده و وزن گیری نوزاد را با دشواری مواجه می‌سازد. در بسیاری از موارد علت پس زدن سینه مادر، مشکل مکیدن و یا مشکلات حس دهانی در نوزادان بوده و از مهمترین دلایل حضور طولانی مدت در بیمارستان و بستری در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان به دلیل ناتوانی در تغذیه از راه دهان است.

مشکلات مرتبط به ترشح بزاق

مرطوب نگه داشتن دهان در اختلال بلع از اولویت بالایی برخوردار است. رطوبت مناسب دهان یکی از مهمترین دلایل برای حفظ جریان روان انتقال غذا از دهان به معده است اما در برخی از بیماران این رطوبت و کیفیت آن از حالت تعادل خارج می‌شود. برخی از بیماران خشکی دهان را تجربه می‌کنند که منجر به گیر کردن غذا در گلو، حلق و دهان می‌شود. خشکی دهان در بلع مواد جامد باعث ایجاد مشکل جویدن و شکل دادن نامناسب ماده غذایی در دهان می‌شود. خشکی دهان در اختلال بلع به علت مصرف برخی داروها مانند آنتی هیستامین، انجام رادیوتراپی و شیمی درمانی مصرف آنتی بیوتیک‌ها، کم شدن آب بدن و در نهایت کاهش حرکات دهان ایجاد می‌شود.
در مقابل تولید بیش از حد بزاق دهان در بیمارانی که کندی حرکت دارند منجر به آسپیراسیون بزاق دهان و مشکل بلع آب دهان می‌شود. در مواردی که غلظت بزاق دهان بسیار بالا باشد، با انتقال لقمه در دهان و حلق تداخل کرده و ممکن است منجر به مشکل در بلع غذا و مشکل در بلع آب شود.

بالا آوردن غذا از بینی

عضله‌ای به نام نرم‌کام در انتهای حلق منجر به جلوگیری از بازگشت غذا از حلق به حفره بینی می‌شود. اما در برخی از بیماران به دلیل کم کاری این عضله غذا از حفره بینی خارج می‌شود. این مشکل در بلع غذا ممکن است در هنگام بلع مایعات هم بروز یابد. مشکل بلع مایعات بیشتر از مشکل بلع غذا خواهد بود چرا که نفوذ پذیری مایع بیشتر از ماده جامد است. در برخی از بیماران مخصوصاً کودکان فرد باید از نظر وجود شکاف کامی حلقی تحت بررسی قرار گیرد. در صورت وجود شکاف از همان ابتدا اختلال بلع نوزاد را شاهد خواهیم بود که شیر از حفره بینی بیمار خارج می‌شود. بالا آوردن غذا از بینی به دلیل نشت حین بلع ماده غذایی به حفره بینی می‌باشد.

بیرون ریختن بزاق و غذا از دهان بیمار

در برخی از بیماران، بیمار توانایی کنترل بزاق و غذا را در دهان خود ندارد. در این صورت با آبریزش دهانی و خیس شدن لباس بیمار مواجه خواهیم بود. نقص در عملکرد عضله دهان و ضعف عملکرد عضله صورت، مخصوصاً لب‌ها، عامل اصلی این مشکل بوده و بیمار در بلع بزاق با دشواری روبرو خواهد بود. اختلال بلع دلیل اصلی آبریزش دهانی در کودکان و بزرگسالان است. دلیل دیگر ترشح بیش از حد بزاق دهان در برخی بیماری‌ها است که نیاز به کم کردن بزاق دهان وجود دارد. این به عنوان یک روش درمانی است. 

• در این قسمت به عوامل ایجاد کننده اختلال بلع می‌پردازیم. اینکه اختلال بلع از چه چیزی منشا می‌گیرد. اختلال بلع در اغلب موارد علامتی از وجود یک مشکل در بدن است. بدین معنی که این اختلال ثانویه به حضور مشکلی مانند بیماری مغز و اعصاب در بدن بیمار شکل می‌گیرد.

شاید برای شما هم سوال باشد که عوامل مشکل بلع بیمار کدامند؟ کدام موارد بیماری‌های ایجاد کننده اختلال بلع محسوب می‌شوند؟ دلایل دشواری در بلع بیمار چیستند؟
بیماری‌های ایجاد کننده مشکل بلع، فارغ از سن، جنس و نژاد شامل بیماری‌های مغز و اعصاب، بستری شدن در بیمارستان به ویژه در بخش‌های ویژه، بیماری‌های مری، بیماری‌های عفونی، مصرف داروهای پزشکی، برخی درمان‌های تهاجمی، بیماری‌های خود ایمنی و جراحی‌های مربوط به حیطه سر و گردن می‌باشند. از دیگر مشکلات و بیماری‌های ایجاد کننده اختلال بلع می‌توان به افسردگی، اضطراب، ژن معیوب، مشکلات سیستم گوارشی، سالمندی و بارداری اشاره کرد.

شناسایی عوامل مشکل بلع چه تاثیری در روند رفع اختلال بلع و رهایی از علائم دیسفاژی دارد؟

اینکه ما بدانیم بیماری‌های مرتبط با اختلال بلع کدام‌ها هستند، به طور مستقیم در درمان اختلال بلع موثر نخواهد بود. با آگاهی از عوامل مشکل بلع ما نوع و رده مشکل را به خوبی شناسایی کرده و علاوه بر تنظیم برنامه درمانی مطابق با رسته درمان‌های طبقه شناسایی شده درمان اختلال بلع را به سمت و سوی رفع علائم خاص آن بیماری هدایت می‌کنیم. اینکه بدانیم چه مواردی شامل بیماری‌های ایجاد کننده اختلال بلع هستند، به ما در فرایند شناسایی بیماران درگیر با اختلال بلع و همچنین آماده سازی کادر درمان اطلاعات مفیدی ارائه خواهد داد. به طور مثال در اختلال بلع ناشی از بیماری‌های نورولوژیک، یک متخصص مغز و اعصاب و گفتار درمانگر متخصص در درمان اختلال بلع از مهمترین افراد تیم درمانی خواهند بود. در حالی که در بیماری که نیازمند جراحی حنجره به دلیل تومور است یک جراح گوش حلق و بینی بیشترین تاثیر را در روند درمانی بیمار خواهد داشت.
برای آگاهی بیشتر از بیماری‌های ایجاد کننده مشکل بلع ما بیماری‌ها را به چند دسته مهم تقسیم بندی کردیم و برای هر کدام از دسته‌ها مثال‌هایی از بیماری‌های ایجاد کننده اختلال بلع ارائه خواهیم داد. 

اختلال بلع ناشی از بیماری‌های مغز و اعصاب

خوب همانگونه که مطلع هستید سیستم مغز و اعصاب هماهنگی عملکرد بلع را زمینه‌سازی کرده و وجود هرگونه مشکلی در جای جای آن می‌تواند شما را در معرض اختلال بلع قرار دهد. بروز اغلب موارد اختلال بلع یا دیسفاژی مشخصا به خاطر درگیر بودن سیستم مغز و اعصاب بیمار است.
اختلال بلع در بیماری‌های مغز و اعصاب شیوع بسیار بالایی دارد. شیوع اختلال بلع در موارد مختلف بیماری‌های مغز و اعصاب به طور جداگانه گزارش شده است. سکته مغزی، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر و دمانس، ام اس (MS)، بیماری‌های اعصاب حرکتی، ای ال اس(ALS)، پی اس پی (PSP) و هانتینگتون از موارد مهم بیماری‌های مغز و اعصاب مرتبط با اختلال بلع هستند.

اختلال بلع در سکته مغزی

اختلال بلع در سکته مغزی شیوع بالایی دارد. حدوداً ۴۷ درصد از بیماران سکته مغزی به نحوی با اختلال بلع درگیر هستند. سکته مغزی به عنوان اختلال در جریان خونرسانی به مغز به هر دلیلی می‌تواند رخ دهد. اختلال بلع در بیماران سکته مغزی از مهمترین علت‌های بستری طولانی مدت در بیمارستان و مرگ و میر ناشی از پنومونی آسپیریشن است. این نوع از اختلال بلع بزرگسالان عمدتاً با علائمی مانند مشکل بلع در مایعات، آسپیراسیون، اختلال بلع غذا، مشکل بلع قرص، سخت بلعیدن غذا، اختلال در بلع آب دهان، پریدن آب در گلو و خفگی حین خوردن خود را بروز می‌دهد. درمان دیسفاژی در بیماران با سکته مغزی به طور معمول ۱۰ الی ۱۵ جلسه زمان برده اما در برخی از بیماران کسب نتیجه وابسته به نوع سکته مغزی و مکان رخداد آن می‌تواند متفاوت باشد. اختلال بلع در سکته مغزی قابل درمان است.

اختلال بلع در پارکینسون

اختلال بلع در پارکینسون به مانند همه حرکت‌های بیمار پارکینسون، به دلیل کاهش ترشح دوپامین از مغز شایع است. شیوع اختلال بلع در بیماری پارکینسون در ۳۷ الی ۵۷ درصد از این بیماران گزارش شده است. درگیری حرکات از اندام‌های درشت بدن نظیر دست و پا شروع شده و در نهایت به عضلات بلع و تنفس می‌رسد. اختلال بلع در پارکینسون با علامت‌هایی نظیر اختلال جویدن، سخت بلعیدن غذا، پریدن آب در گلو، خلط پشت گلو بعد غذا خوردن، سخت بلعیدن آب دهان، تنگی نفس حین غذا خوردن و مواردی همچون کبودی حین آب خوردن بروز می‌یابد. بهترین درمان اختلال بلع در پارکینسون استفاده از دست ورزی های حلقی و حنجره‌ای و استفاده از درمان وایتال استیم است. برخی از بیماران درمان اختلال بلع را تا پایان حیاتشان نیاز دارند.

اختلال بلع در آلزایمر

اختلال بلع در آلزایمر و به طور کلی اختلال بلع در دمانس از مهم‌ترین علامت‌های بیماری در سنین بالا است. کاهش بافت مغز و تحلیل رفتن آن در نقاط مختلف مغز می‌تواند علائم مختلفی را ایجاد کند. در بیماری دمانس و مخصوصاً نوع آلزایمر آن عملکرد شناختی بیمار به شدت درگیر بوده و نوع اختلال بلع آنها اختلال بلع شناختی و در نتیجه آن اختلال بلع حرکتی خواهد بود. اختلال بلع در آلزایمر با علامت‌هایی همچون فراموشی بلع، عدم همکاری حین خوردن، تف کردن غذا، بیش از حد نگه داشتن غذا در دهان، مشکل بلع قرص و مشکل در بلع غذا بروز می‌یابد. به طور کلی اختلال بلع در دمانس از جمله اختلال بلع در آلزایمر نقص اصلی بیمار شناخت اهمیت خوردن است که با مقاومت و نخوردن غذا تبدیل به بحران تغذیه‌ای و اختلال بلع می‌شود.

اختلال بلع در ای ال اس (ALS)

اختلال بلع در ای ال اس (ALS) یکی از مشکلات رایج بیمارانی است که با مشکل انتقال پیام مغز از طریق نورون‌های حرکتی به عضلات دچار مشکل هستند. وراثت مهمترین علت ابتلای به ای ال اس (ALS) عنوان شده است. تقریبا همه این بیماران اختلال بلع در را تجربه می‌کند. برخی در همان ابتدای بیماری و برخی دیگر در انتهای مراحل بیماری با اختلال بلع در درگیر خواهند بود. از مهمترین علائم اختلال بلع در ای ال اس (ALS) می‌توان به ته مانده غذا در گلو، خلط پشت گلو بعد غذا خوردن، سخت بلعیدن آب دهان، مشکل قورت دادن آب و به طور کلی مایعات، سخت بلعیدن غذا و آسپیراسیون یا پریدن آب در گلو اشاره کرد. همچنین این بیماران از صدا دادن گلو حین بلع شاکی هستند. برخی از بیماران بالا آوردن غذا از بینی را گزارش می‌کنند. این بیماران در نهایت مجبور به تعبیه لوله PEG و شروع گاواژ خواهند بود. تهیه غذای مقوی برای بیمار که دارای اختلال بلع ناشی از ای ال اس (ALS) اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اگر شما هم یک بیمار ای ال اس (ALS) در منزل دارید، بهتر است برای اطلاع از طرز تهیه سوپ گاواژ با یک متخصص تغذیه در ارتباط باشید.

اختلال بلع در فلج مغزی

اختلال بلع در فلج مغزی بسیار شایع است. کودکان فلج مغزی به دلیل نرسیدن اکسیژن به مغز در هنگام تولد درگیر مشکلات حرکتی بدن و برخی مشکلات حرکتی بلع می‌شوند که آنها را در معرض اختلال بلع و آسپیراسیون قرار می‌دهد. عوامل مشکل بلع این بیماران درگیر بودن عضلات بلع در ناحیه دهان و حلق است. سخت بلعیدن غذا، مشکل مکیدن، مشکل جویدن، اضطراب خوردن، پریدن آب در گلو، آبریزش دهانی، صدا دادن گلو حین بلع از مهمترین علامتهای اختلال بلع در کودکان فلج مغزی در انواع مختلف آن (فلج مغزی) است. دیستونی حنجره یکی از مهمترین عوامل مشکل بلع در این گروه از بیماران است. فلج مغزی یکی از مهمترین بیماری‌های عامل اختلال بلع در کودکان است.

اختلال بلع در ام اس (MS)

اختلال بلع در ام اس (MS) با شیوع متوسط همراه است. بیماری ام اس (MS) به دلیل حمله سلول‌های خودی به غشا میلین در سطح سلول‌های مغز و نخاع شکل می‌گیرد. اختلال بلع در ام اس (MS) به دلیل درگیر بودن اعصاب پیام رسان سطح گردن وگلو بروز می‌یابد. شیوع اختلال بلع در ۱۳ الی ۳۴ درصد این بیماران تایید شده است. اختلال بلع در ام اس (MS) با علائم خاصی نظیر مشکل جویدن، مشکل مکیدن، مشکل در بلع آب، آبریزش دهانی شدید و نفس نفس زدن حین آب خوردن بروز می‌یابد. برخی از بیماران از پریدن آب در گلو شکایت دارند. درمان مدرن اختلال بلع تاثیرات شگفت‌انگیزی در کاهش علائم اختلال بلع در این بیماران داشته است. تعبیه لوله NG در برخی از دوره‌های حمله بیماری ام اس (MS) ضروری است.
 با توجه به افت ایمنی بدن به دلیل مصرف دارو این بیماران مستعد سوء تغذیه و دهیدراسیون یا همان کاهش آب بدن هستند. بنابراین تهیه غذای مناسب مشکل بلع برای حفظ ایمنی بلع این بیماران و همچنین فراهم آوردن غذای مقوی برای بیمار دارای اختلال بلع ناشی از ام اس (MS) از اهمیت بالایی برخوردار است. هرچند که در مراحل انتهایی بیماری شاید نیازمند تغذیه با لوله و تعبیه لوله PEG به دلیل کم شدن آب بدن باشیم.

سایر بیماری‌های نورولوژیک عامل اختلال بلع

سایر موارد مشکل پزشکی اختلال بلع در دسته بیماری‌های مرتبط به مغز و اعصاب شامل اختلال بلع در بیماری میاستنیاگراویس، مایوپاتی و ضربه مغزی می‌باشد. شیوع اختلال بلع در این دسته از بیماری‌های مرتبط به اختلال بلع هم بالا است. 
در اختلال بلع در ضربه مغزی، اینتوباسیون‌های طولانی مدت به دلیل ایجاد ورم گلو و زخم گلو می‌تواند مهمترین دلیل اختلال بلع پس از خروج لوله تنفسی یا اکستوباسیون باشد، هرچند در صورت آسیب به مناطق مرکزی مغز هم از عمده دلایل اختلال بلع در این دسته از بیماران است.
اختلال بلع در کودکان اوتیسم هم در دسته بیماری‌های نورولوژیک واقع می‌شود. کودکان اوتیسم به دلیل درگیر بودن شناختشان مشکل بلع شناختی را تجربه می‌کند. اغلب این کودکان دارای مشکلات حسی هستند. این اختلال حسی مانع از پذیرش مواد غذایی با بافت و بوی خاص شده و اختلال بلع در کودکان اوتیسم بیشتر سرمنشا حسی دارد. هرچند که در ادامه به دلیل نخوردن غذای جامد و تف کردن لقمه در اوتیسم، اختلال بلع ماهیت مشکل جویدن و مشکل قورت دادن را هم به خود می‌گیرد. مشکل مکیدن از دیگر علائم اختلال بلع در کودکان اوتیسم است.
اوتیسم به عنوان یکی از مهمترین موارد مشکل پزشکی اختلال بلع در زمینه اختلال بلع در کودکان مطرح است. تاکید می‌شود بیشترین مشکل این کودکان در مواد جامد به شکل مشکل قورت دادن غذای جامد است که کودک اوتیسم با عق زدن و حالت تهوع لقمه را از دهانش خارج می‌سازد. اختلال بلع در کودکان اوتیسم با انجام گفتار درمانی اختلال بلع قابل حل بوده و نیازمند صرفاً اعطای زمان کافی حین تغذیه کودک و تنظیم رژیم غذایی اختلال بلع مناسب با کودک اوتیسم است. در موارد نادری از این اختلال مجبور به شروع تغذیه با لوله خواهیم بود.

• نکته: توصیه غذایی در گفتار درمانی اختلال بلع یکی از مهمترین فاکتورهای درمانی در اختلال بلع کودکان است. چرا که به دلیل مشکلات بلع کودکان به مرور فوبیای بلع را شکل داده و ترس خوردن مانع از تجربه غذا خوردن مخصوصاً به شکل مستقل می‌شود. بنابراین تنظیم رژیم غذایی مناسب با اختلال بلع در کودکان بایستی اولویت درمانگران بلع باشد. هرچند رفع نقایص حسی، حل مشکل جویدن و مشکل خوردن در افزایش اعتماد به نفس کودک در توانمندی برای خوردن غذا کمک می‌کند و مسیر تغذیه صحیح و لذت بخش را برای کودکان دارای اختلال بلع هموار می‌سازد.

اختلال بلع در مایوپاتی‌ها

در مایوپاتی‌ها اختلال بلع به دلیل نارسایی که در اجرای پروسه انقباض و فعالیتی که در داخل خود عضلات وجود دارد، بروز می‌یابد. دیسروفی دوشن، مایوپاتی‌های التهابی، درماتوم میوزیتها، پلی موزیتها، دیستروفی مایوتونیک و آتروفی‌ها مثال‌هایی از موارد مایوپاتی هستند که می‌توانند زمینه‌ساز اختلال بلع شوند. مشکل در بلع آب، مشکل در بلع غذا، کبودی حین آب خوردن، کبودی حین غذا خوردن، مشکل جویدن و مشکل مکیدن از عمده مشکلات بلع بیماران مایوپاتی است. مدیریت بلع در این بیماران شامل تمرینات زبان، تمرینات فک، درمان‌های حس و حرکت دهان است. در این گروه تعدیل اختلال بلع و درمان آن با گفتار درمانی توسط درمان مدرن اختلال بلع هم صورت می‌پذیرد.

اختلال بلع در بیمار پی اس پی (PSP)

فلج پیشرونده سوپرا نوکلئار یا پی اس پی (PSP) که شبه پارکینسون هم نامیده می‌شود، ناتوانی‌های عمده‌ای برای بلع بیمار از قبیل کاهش و ناهماهنگی حرکات زبان، بالا آوردن غذا از بینی به دلیل کاهش حرکات نرم‌کام، ته مانده غذا در گلو به علت کاهش حرکات بلع حلقی، تاخیر فراوان در قورت دادن و آسپیراسیون و پریدن آب در گلو، مشکل جویدن و مشکل خوردن غذاهای سفت به وجود می‌آورد. کاهش ترشح دوپامین از مغز علت اصلی آن در مدار اکستراپرامیدال است. درمان اختلال بلع در این بیماران دست ورزی عضلات بلع و ماساژ بلع (به اصطلاح عامیانه) ارائه شده توسط متخصص درمان اختلال بلع است. درمانگر اختلال بلع وابسته به حضور چسبندگی و اسپاسم ممکن است از روش الکتروتراپی هم در درمان بهره بجوید.

اختلال بلع در بیماری میاستنیاگراویس

تقریبا یک بیماری خود ایمنی در سطح سیناپس عصب و عضله است. اختلال بلع در بیماری میاستنیاگراویس با افت شدید عملکرد عضله صورت عملکرد عضله دهان و حلق همراه است. اختلال بلع در این افراد تا ناتوانی در بلع آب دهان هم پیش می‌رود. بسیاری از این بیماران در مراحل حاد نیازمند تعبیه لوله PEG و یا تعبیه لوله NG خواهند بود. کاهش وزن شدید به دلیل اختلال بلع در این گروه بسیار شایع است. بنابراین تهیه غذای مقوی برای بیمار دارای اختلال بلع در بیماری میاسنیاگراویس اهمیت زیادی دارد.

اختلال بلع ناشی از جراحی‌ها و مشکلات مربوط به ناحیه سر و گردن

الف) اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره

یکی از مهمترین بیماری‌های ایجاد کننده اختلال بلع، سرطان‌های حلق و حنجره هستند. اختلال بلع در سرطان گلو و به طور کلی حلق و حنجره به قدری شدید است که اصلاح حرکت و بهبودی علائم تا ماه‌ها زمان خواهد برد. حضور بافت تومور در محدوده حلق و حنجره و درمان آن هر دو از مهمترین عوامل مشکل بلع در این گروه هستند.
تومورها با رشد خود و درگیر کردن اعصاب و عضلات و همچنین تنگ کردن مجرای دهان و حلق منجر به شکل‌گیری اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره می‌شوند. اختلال بلع در سرطان گلو همچنین به دنبال اقدامات درمانی در این قسمت از بدن نیز شکل می‌گیرد.
درمان‌های سرطان گلو از هر سه نوعش دارو درمانی یا شیمی‌درمانی، جراحی و پرتو درمانی هر سه عوامل اصلی اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره هستند. از مهمترین علائم اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره می‌توان به دشواری بلع در مایعات، مشکل بلع آب دهان، درد حین بلع و درد یک طرفه گلو حین بلع اشاره کرد. درد هنگام بلع یکی از مهمترین عوارض جراحی‌های گردن است. صدا دادن گلو حین بلع، پریدن آب در گلو و صدا دادن گلو پس از آب خوردن موارد دیگری از علائم مشکل بلع در اختلال بلع در سرطان گلو هستند. در درمان‌های جراحی سرطان گلو برخی از بیماران از احساس جسم خارجی در گلو و بالا آوردن غذا از بینی شکایت دارند. مشکل در بلع غذا در بیماران مبتلا به خشکی دهان ناشی از رادیوتراپی از دیگر موارد علائم اختلال بلع است. اختلال بلع مهمترین علت صدای گلو هنگام قورت دادن آب دهان در این بیماران است.
درمان اختلال بلع در بیماران مبتلا به سرطان حلق و حنجره شامل دست ورزی‌ها تغییر رژیم غذایی، ماساژ بلع، تمرینات فک و تمرینات زبان خواهد بود. درمان سنتی بلع در عمده این بیماران مثمر ثمر بوده هرچند که در برخی از آنها نیازمند تعبیه لوله ان جی ( NG ) و تعبیه لوله پگ ( PEG ) برای کوتاه مدت و بلند مدت هستیم. در برخی از سالمندان به دلیل کاهش اشتهای سالمندان مصرف داروهای اشتهاآور در خروجی بهتر درمان اختلال بلع پس از مصرف داروهای شیمی درمانی موثر خواهد بود. اختلال بلع دهانی حلقی ناشی از سرطان‌های حلق و حنجره با انجام درمان‌های فشرده سنتی و مدرن و انجام درست تمرینات اختلال بلع قابل حل است. بهترین درمان اختلال بلع در این بیماران مدیریت صحیح التهاب حلقی و ممانعت از ایجاد آسپراسیون و مخصوصاً پنومونی آسپیریشن است.

ب) اختلال بلع در سایر جراحی‌های حیطه سر و گردن

عوامل مشکل بلع مرتبط به سایر جراحی‌های محدوده سر و گردن در اغلب موارد آسیب‌های ساختاری هستند که در پروسه جراحی فرد اتفاق می‌افتند. حال این آسیب‌ها ممکن است بر پیکره عضلات وارد شوند یا اعصاب کنترل کننده حرکات بلع را درگیر سازند. اینکه به خاطر تومور عضوی از بدن مثل حنجره خارج شود، عواقب حرکتی در پی خواهد داشت که زمینه ساز بروز علائم اختلال بلع است.
دلایل دشواری بلع در این بیماران ادم، هماتوم، عفونت، آبسه، آسیب یا قطع عصب حرکتی، آسیب یا قطع عصب حسی، تغییر شکل سوراخ شدگی‌ها، ایجاد سد حرکتی و چسبندگی‌های عضلانی است. در این بیماران علائمی همچون اختلال در بلع آب دهان، احساس جسم خارجی در گلو، بالا آوردن غذا از بینی، اختلال بلع آب، اختلال بلع غذا، پریدن آب در گلو، تنگی نفس حین آب خوردن و غذا خوردن بسیار شایع است. برخی از بیماران به علت ریختن آب از دهان و سرفه بعد از غذا تمایلی به حضور در جمع ندارند چرا که به خاطر اختلال بلع خجالت زده شده و از محیط‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند.
 درصد ابتلا به عفونت ریه و پنومونی آسپیریشن در این گروه و گروه جراحی گلو از سایر گروه‌های مبتلا به اختلال بلع بیشتر است. در بیماران مبتلا به تومورهای ناحیه دهان پس از جراحی به علت زیاد شدن آب دهان و ناتوانی در کنترل بزاق، آبریزش دهانی بیمار بیشتر شده و لباس بیمار را مرتباً خیس می‌کند. در جراحی‌های زبان و فک به علت زخم گلو و ورم گلو، باقیمانده غذا در حلق عامل اصلی آسپیراسیون و بروز پنومونی آسپیریشن است.
جراحی‌های لب، جراحی کف دهان، جراحی زبان، جراحی سختکام، جراحی فک پایین، جراحی حلق دهانی و جراحی‌های قاعده جمجمه از مهمترین دستکاری‌های پزشکی در محدوده سر و گردن هستند که زمینه ساز اختلال بلع خواهند بود. یکی از مهمترین جراحی‌های سر و گردن که مرتبط به اختلال بلع است، تعبیه لوله تراکوستومی می‌باشد.
اختلال بلع در بیماران تراکئوستومی شیوع بالایی داشته و ناهنجاری‌های مختلفی را برای عمل تغذیه فرد ایجاد می‌کند. اختلال بلع در بیماران تراکئوستومی با مواردی از مشکل در بلع شامل سخت بلعیدن غذا، تنگی نفس در حین غذا خوردن، گیر کردن غذا در گلو، ته مانده غذا در گلو بروز می‌یابد. حضور لوله تراکئوستومی علت صدای گلو هنگام قورت دادن آب دهان است. در برخی از بیماران علت استفراغ بعد از خوردن غذا و احساس تنگی مری که احساس گیر کردن غذا در مری را به دنبال دارد. به علت جابجایی های لوله تراکئوستومی به وجود می‌آید. صدا دادن گلو حین بلع در بیماران تراکئوستومی به علت وجود منافذ و نفوذ هوا به ناحیه بسیار شایع است.
بهترین درمان اختلال بلع در جراحی‌های حیطه سر و گردن، کنترل سطح التهاب و کاهش اسپاسم گلو است. هرچند بیماران از بلع درمانی متمرکز بر کاهش چسبندگی بافت و اصلاح حرکات بلع نفع می‌برند. طبق تحقیقات تمرینات زبان، تمرینات فک، درمان بیوفیدبک و تقویت ماهیچه زبان تغییرات محسوسی در عملکرد بلع بیماران ایجاد کرده است.

پ) جراحی‌های سطح مری

اختلال بلع در ناهنجاری‌های مری مشکلاتی را برای عبور غذا از مری به معده به وجود می‌آورد. تنگی مری و احساس گیر کردن غذا در مری یکی از ناهنجاری‌هایی است که زمینه ساز بروز علائم اختلال در بلع است. جراحی تغییر زینکر دیورتیکلوم (zenker diverticulum) از سایر ناهنجاری‌های سطح مری است که نیازمند جراحی و تغییراتی در سطح مری هستیم. آسپیراسیون در این بیماران بسیار شایع است. حدوداً نصف بیماران دارای اختلال بلع و ۲۰ درصد دارای آسپیراسیون هستند. سرفه بعد از غذا، بازگرداندن غذا، صدا دادن گلو حین بلع، کاهش وزن بیشتر از چهار و نیم کیلوگرم، گلودرد و ناتوانی در بلع غذا، سخت قورت دادن غذا و سخت بلعیدن آب در این گروه شایع است. درمان اختلال بلع در این گروه با توصیه‌های تغییر رژیم غذایی و پوزیشن تغذیه شروع شده و در مواردی، درمان اختلال بلع دست ورزی‌هایی برای تغییر چسبندگی بافت است. هرچند اغلب درمان‌های اختلال بلع در این گروه توسط پزشکان جراح گوارش انجام می‌شود.

اختلال بلع در بیماری‌های عفونی

اختلال بلع در بیماران عفونی شیوع بالایی نداشته اما اهمیت بالایی دارد چرا که در صورت عدم رفع علائم اختلال بلع و اضافه شدن عفونتی مانند پنونومی آسپیریشن، کم شدن آب بدن و سوء تغذیه به مشکلات فعلی بیمار می‌تواند به معضل بزرگی تبدیل شود. عفونت حفره دهان و حلق دهانی، اژوفارنژیت یا التهاب مری، عفونت عمقی گردن و عفونت‌های ویروسی مانند کرونا آنفولانزا، عفونت‌های ناشی از بستری شدن در بیمارستان و عفونت‌های حنجره‌ای از مهمترین عوامل ابتلا به اختلال بلع هستند.
در این بیماران زخم گلو، ورم گلو، التهاب لوزه‌ها و خشکی دهان بسیار شایع است. تنگی مجرا و درد حین بلع عامل بسیاری از موارد مشکل بلع هستند. درد هنگام بلع، مشکل جویدن و مشکل قورت دادن در این جمعیت بسیار شایع است. دریافت داروهای کنترل عفونت، بخور سرد و مصرف مایعات در کنار برخی از تمرینات اختلال بلع به بهبود و رفع علائم اختلال بلع کمک خواهد کرد.
از مهمترین بیماری‌های عفونی مرتبط به اختلال بلع به بیماری کوید ۱۹ می‌توان اشاره کرد. اختلال بلع در ویروس کرونا به وفور مشاهده شد. بسیاری از بیماران اختلال بلع را به علت نارسایی تنفسی، ضعف عضلات و برخی هم به دلیل درگیر شدن سیستم مغز و اعصاب و روان تجربه کردند. جدای از عوامل فیزیکی نظیر التهاب گلو، زخم گلو و ورم آن که منجر به شکل‌گیری درد هنگام بلع می‌شود، این ویروس به سیستم اعصاب مرکزی یعنی مغز و نخاع هم حمله می‌کند و با ایجاد مشکلات شناختی، مشکلات حرکتی و افسردگی به اختلال بلع در ویروس کرونا ختم می‌شود. درمان اختلال بلع در ویروس کرونا یکی از مهمترین اقدامات گفتار درمانی در بخش‌های ویژه بوده که بر مدت زمان بستری، ترخیص زودهنگام و رهایی از بیماری ویروس کرونا بسیار موثر خواهد بود.
از سایر موارد عفونت زمینه ساز اختلال بلع می‌توان به اختلال بلع ناشی از بستری شدن در بیمارستان اشاره کرد. بستری شدن در بیمارستان‌ها علی الخصوص بخش‌های ویژه، آن بیمار را در معرض عفونت‌های بیمارستانی قرار می‌دهد. این عفونت‌های ویروسی و باکتریایی در صورتی که بر یک مشکل زمینه‌ای نظیر دیابت، نارسایی قلب، ناتوانی حرکتی و نارسایی تنفسی اضافه گردد، می‌تواند زمینه‌ساز بروز مشکلات متعدد نظیر اختلال بلع شود. عفونت بیمارستانی می‌تواند منجر به عفونت خون، ادرار، تنفس و حتی گوارش بیمار شود.
هم حضور خود عفونت و هم درمان آن با دارو فرد را مستعد ابتلای به اختلال بلع می‌کند. مخصوصاً زمانی که بیمار سالمند باشد، بروز علائم اختلال بلع در برخی افراد مستعد منتظر یک بهانه‌ای مانند کاهش هوشیاری است. ضعف عمومی بدن و چند روز غذا نخوردن برای بروز علائم اختلال بلع ناشی از بستری شدن در بیمارستان کافی بوده و بیمار نیازمند دریافت خدمت از متخصص درمان بلع خواهد بود. تمرینات اختلال بلع و بلع درمانی در این بیماران با توجه به علائم اختلال بلع و علت بستری شدن وی تنظیم می‌گردد.

اختلال بلع ناشی از مصرف دارو

اختلال بلع ناشی از مصرف دارو در بسیاری از موارد پس از مصرف داروهای خاصی مانند آسپرین، آنتی بیوتیک‌ها آنتی هیستامین‌ها، آنتی کولینژیک‌ها، آنتی اسپاسمودیک‌ها و عوامل موکولیتیک بروز می‌یابد. برخی داروها مانند گاباپنتین، رسپیدون، مزولافت، لازیکس و ... مثال‌هایی از این داروها هستند. این داروها با ایجاد اثر التهابی، لختی و سستی در عضلات عمومی بدن، زخم، افزایش و کاهش ترشح بزاق، افزایش و کاهش اسپاسم و تن در عضلات و افزایش یا کاهش ترشح برخی از هورمون‌ها نظیر دوپامین می‌توانند عاملی برای بروز اختلال بلع باشند. در این موارد تنوعی از علائم اختلال بلع را شاهد خواهیم بود.

اختلال بلع ناشی از بازگشت اسید معده و سایر اختلالات مروی

بازگشت اسید معده چه به مری و چه به حلق با ایجاد اثر التهابی و زخمی که بر جای می‌گذارد، علائم اختلال بلع را بروز خواهد داد. علاوه بر این اثر، تنشی که پس از رفلاکس اسید معده و بازگشت محتویات معده به فرد تحمیل می‌شود، می‌تواند در افزایش تون عضلات در محدوده حلق شده و جریان روان آب و غذا در حین بلع را مختل سازد. در این صورت پریدن آب در گلو، سخت بلعیدن غذا، گوش درد حین بلع، درد هنگام بلع، احساس جسم خارجی در گلو، گیر کردن غذا در گلو و ته مانده غذا در گلو از مهمترین علائم اختلال بلع حاصل از برگشت اسید معده خواهند بود. بازگشت اسید معده علاوه بر حالت ناخوشایندی که برای فرد ایجاد می‌کند، با درگیر کردن بلع و بروز علائم اختلال بلع، کیفیت زندگی فرد را پایین می‌آورد. طوری که دیگر غذا خوردن برای فرد لذت بخش نخواهد بود. اختلال حرکتی مری، کنسر مری، عفونت‌های مری، سوختن مری و آلودگی به برخی باکتری‌ها نظیر هلیکوباکتر یا اچ پی لوری (H.Pylori) عامل اصلی اختلال بلع حاصل از برگشت اسید معده هستند.
باکتری هلیکو یا همان هلیکوباکتر یا اچ پیلوری (H.Pylori) با ایجاد خانه یا کلونی شدن در مسیر معده منجر به ضعیف شدن قسمتی از عضله معده شده و علاوه بر کاهش کارایی معده برای هضم مواد و ایجاد اختلال در هضم غذا می‌تواند با ایجاد تغییرات ساختاری در بافت معده زمینه را برای رشد سرطان در مسیر معده فراهم سازد. همچنین در صورتی که آتروفی عضلانی یا ضعف در عضلات در نزدیکی ورودی معده یا دریچه پیلور باشد این دریچه از بستن ورودی معده ناتوان بوده و امکان بازگشت غذا به مری و حلق به دنبال فعل و انفعالات معده بسیار بالا خواهد بود و می‌تواند اختلال بلع حاصل از برگشت اسید معده را شکل دهد.

اختلال بلع در بیماری‌های خود ایمنی

در بیماری‌های خود ایمنی حمله سلول‌های خودی مخصوصاً در سیستم مغز و اعصاب و برخی از موارد مثل ویروس ایدز منجر به بروز علائم اختلال بلع می‌شود. آرتریت‌ها، موزیتها، ویگنر سارکوئیدوزیس‌ها و لوپوس از جمله مواردی هستند که اختلال بلع در آنها مشاهده شده است. اختلال بلع در این بیماران پیچیده است و با توجه به مصرف داروهای خاص و برخی درمان‌ها که دریافت می‌کنند، امکان بروز علامت‌های متنوع وجود دارد. در این بیماران خشکی دهان، ناتوانی در بلع غذاهای خاص، بازگشت اسید معده و بلاک شدن حس چشایی شایع است. درمان وابسته به نوع اختلالی که دارند مشخص خواهد شد.
حال در مورد سایر مشکلات عوامل بروز علائم اختلال بلع خواهید خواند!

اختلال بلع ژن

ژن انسان‌ها بسیاری از صفات مانند چاقی یا لاغری، رنگ مو و ویژگی‌های ظاهری آنها را تعیین می‌کند. حضور برخی بیماری‌ها در انسان‌ها هم به ژن مرتبط بوده و برخی از انسان‌ها مستعد برخی از بیماری‌های خاص هستند. ما در کار بالینی با خانواده‌هایی برخورد داشتیم که انگار ضعف عملکرد عضلات بلع هم در آنها یک مشکل وراثتی است. پس اختلال بلع ژن هم وجود دارد. عمده بیماران در اختلال بلع ژن از علامت‌های مشترک در اختلال بلع خود شکایت دارند. گیر کردن غذا در گلو، ته مانده غذا در گلو، احساس وجود جسم خارجی در گلو و نهایتاً صدا دادن گلو حین بلع بین آنها مشترک است. درمان اختلال بلع ژن از طریق دست‌ورزی‌های اعصاب و عضلات و همچنین درمان سنتی اختلال بلع مقدور است.
همچنین در برخی از بیماری‌های ژنتیکی مانند سندروم داون، سندروم ایکس شکننده، سندروم کروموزوم ۱۲ سندروم پیگما و ... اختلال بلع دهانی حلقی شایع است. بسیاری از بیماران در جویدن، مکیدن و قورت دادن مشکل دارند. آسپیراسیون و پنومونی آسپیریشن از مهمترین عوارض اختلال بلع ژنتیکی در این بیماران است. مدیریت اختلال بلع در این بیماران نیازمند حضور موثر گفتار درمانگر به عنوان متخصص درمان اختلال بلع است.

اختلال بلع ناشی از افسردگی

افسردگی و اختلال بلع طبق مطالعات انجام شده همبسته‌های محکمی برای هم بودند. در بسیاری از مطالعات حیطه اختلال بلع به ارتباط قوی بین آنها اشاره شده است. اساساً افراد مبتلا به افسردگی یا مبتلا به پرخوری عصبی یا بولیمیا هستند و یا از سوء تغذیه شدید به علت اجتناب از خوردن رنج می‌برند. خلق و خوی حساس این افراد آنها را به سمت فوبیای بلع و ترس خوردن نیز هدایت می‌کند. درمان موثر اختلال بلع در بیماران افسردگی و اختلال بلع توسط گفتار درمانی اختلال بلع و متخصص درمان مشکل بلع غذا انجام می‌شود. افسردگی و اختلال بلع ناشی از آن نیاز به ویزیت مشاوره و یا روانشناس هم دارد.

اختلال بلع ناشی از سالمند شدن

سونامی سالمندی در کشور ما در حال اتفاق افتادن است. برخی از سالمندان بدون دلیل خاصی اختلال بلع را در فرایند پیری خود تجربه می‌کنند. همانگونه که راه رفتن آنها افت می‌کند، عملکرد خوردن آنها هم ممکن است افت کرده و اختلال خوردن را شکل دهد. ماهیت مشکل بلع در سالمندان با اختلال بلع بزرگسالان و اختلال بلع در کودکان متفاوت بوده و علائم بیشتر به سمت و سوی ضعف در توانمندی و قدرت حرکت پیشروی دارد. مشکل در بلع مایعات در بین آنها شایع بوده ولی مشکل خوردن آنها محدود به مایعات نبوده و بیماران سالمند شکایاتی از مشکل در بلع غذاها و مواد جویدنی سخت هم دارند. کاهش اشتها در سالمندان اثر معکوسی بر عملکرد بلع آنها داشته و اختلال بلع سالمندان را تشدید می‌کند. جذب روده‌ای پایین در مایعات منجر به شکل‌گیری دهیدراسیون در آنها می‌شود. یکی از مهمترین اقدامات بلع درمانگر آموزش تهیه غذای مناسب مشکل بلع در سالمندان است.

اختلال بلع ناشی از بارداری

شاید به ذهن کسی هم خطور نکند که بارداری هم می‌تواند زمینه ساز شکل‌گیری اختلال بلع شود. هرچند اختلال بلع ناشی از بارداری در بین مادرانی که اختلالات زمینه‌ای همچون فشار خون بالا، دیابت و کم کاری تیروئید دارند، شایع‌تر است اما سایر مادران نیز در خطر اختلال بلع ناشی از بارداری هستند. یکی از مهمترین دلایل اختلال بلع ناشی از بارداری، بازگشت اسید معده و اثر التهابی بر گلوی بیمار است. طبق مطالعات مادران با وزن بالاتر مستعد اختلال بلع ناشی از بارداری هستند. ورم گلو و التهاب گلو مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری اختلال بلع در این افراد هستند.

حال می‌خواهیم بررسی کنیم که در صورت وجود مشکل بلع چه باید کرد؟

در قسمت‌های قبل شما نسبت به علل و عوامل اختلال بلع اطلاعات کافی را کسب کرده‌اید. همچنین با علائم اختلال بلع هم آشنا شدید. اما کسب اطلاعات در مورد اقدامات ضروری و عملی بسیار مهم است. اگر بیمار شما سابقه اختلال بلع را داشته و شما از آن مطلع هستید، با بروز مجدد علائم لطفاً در اولین فرصت ممکن با یک پزشک متخصص و یا گفتاردرمانگر متخصص درمان بلع در تماس باشید. اما اگر برای بارهای اول است که علامت اختلال بلع را در بیمار خود مشاهده می‌کنید، لطفاً از دستورالعمل‌های زیر پیروی کنید:

• در ابتدا در صورت وجود غذا در دهان بیمار آن را با یا بدون کمک بیمار خارج کنید.
• در صورت هوشیار بودن بیمار از او بخواهید سرفه کند و موارد داخل حلق خود را نیز خالی نماید.
• میزان اکسیژن محلول در خون را با دستگاه مربوطه اندازه‌گیری کرده و سپس در صورت نیاز به اکسیژن و در صورت دسترسی به کپسول یا دستگاه اکسیژن ساز سطح اکسیژن افت کرده را جبران نمایید.
• مدت زمانی را برای استراحت بیمار لحاظ کنید و از ادامه غذا دادن یا آب دادن خودداری فرمایید.
• پس از رفع علائم تنفسی و آرام شدن بیمار با مواد نیمه جامد مثل ماست و مایعات غلیظ مثل آب هلو و غیره با کنترل حجم (زیر ۵ سی سی) بلع بیمار را بررسی کنید و در هر صورت چه وجود مشکل بلع مجدد و چه عدم وجود آن، آن را با پزشک متخصص بیمار و یا گفتار درمانگر متخصص درمان بلع مطرح فرمایید.

پس از ارزیابی گفتار درمانگر متخصص در درمان اختلال بلع چه مسیری پیش روی بیمار خواهد بود؟

پس از ارزیابی گفتار درمانگر وجود اختلال بلع یا دیسفاژی و عدم وجود آن مشخص خواهد شد. در صورتی که بیمار اختلال بلع را نداشته باشد، با چند توصیه کلیدی در مورد علائم پریدن آب و غذا در گلو و سایر علائم دیسفاژی و آموزش اقدامات اورژانسی بیمار مرخص است. اما در صورت شناسایی مشکلی در عملکرد بلع چند مسیر ذکر شده در زیر پیش روی شما خواهد بود: 

• بلع بیمار با تغییر رژیم غذایی پوزیشن تغذیه و ملاحظات مرتبط به حجم غذا و مایعات قابلع کنترل است. در این صورت با شروع درمان و نظارت حداکثری درمانگر بلع تغذیه از راه دهان حفظ شده و بیمار پس از رفع مشکلات به زندگی عادی برمی‌گردد.  
• بلع بیمار مختل است به گونه‌ای که نمی‌تواند از راه دهان چیزی بخورد چرا که احتمال نشت ماده غذایی و خطر ذات الریه اختلال بلع وجود دارد. در این صورت تغییر رژیم غذایی و مناسب سازی حجم و پوزیشن تغذیه مشکل بیمار را حل نکرده و به احتمال بسیار زیاد بیمار نیازمند گذاشتن لوله تغذیه است. تعبیه لوله NG توسط پزشک و یا پرستار انجام می‌شود. گذاشتن لوله NG در خانه امکان‌پذیر است و با هماهنگی و نظارت پزشک معالج قابل انجام است. پس از رفع مشکل بلع بیمار با انجام بلع درمانی امکان خروج لوله NG و شروع تغذیه دهانی با نظارت بلع درمانگر وجود دارد.
• بلع بیمار مختل است و امکان احیای عملکرد بلع به دلیل شدید بودن مشکل بلع و یا شرایط خاص بیمار در زمان کم وجود ندارد. در این صورت امکان تعبیه لوله NG وجود دارد اما با توجه به زمانبر بودن حل مشکل بلع، بهتر است تعبیه لوله PEG انجام شود. در صورتی که بیمار شما کاندید تعبیه لوله PEG نباشد درمانگر بلع بیمار شما را نسبت به این مسئله آگاه خواهد کرد.

تعبیه لوله PEG و تعبیه لوله NG به چه منظوری انجام شده و چه فایده‌ای دارند؟

تغذیه با لوله در صورت افت هوشیاری و یا احتمال وجود آسپیراسیون و خطر ذات الریه اختلال بلع برای بیمار انجام می‌شود. این یعنی در مسیر طبیعی عملکرد بلع مشکلی وجود دارد که نمی‌توان ریسک آن را پذیرفت با رساندن آب و مواد غذایی و دارو از طریق لوله بینی یا لوله شکم به معده، علاوه بر تغذیه موثر بیمار برای بهبود از بیماری و تامین انرژی روزانه از احتمال عفونت ریه وی می‌کاهیم.
با انجام گاواژ، آب و مواد غذایی بدون عبور از مسیر حلق به معده می‌رسند و احتمال دهیدراسیون و سوء تغذیه را بسیار کاهش می‌دهند. گذاشتن لوله تغذیه و برداشتن لوله تغذیه هر دو با تصمیم پزشک بیمار و درمانگر اختلال بلع است. اینکه نوع لوله چه باشد، تعبیه لوله NG انجام شود و یا تعبیه لوله PEG ، ارزیابی پزشک و بلع درمانگر مشخص خواهد کرد. لوله PEG و NG هر دو امکان برداشتن را دارند. یعنی مدتی بعد و با انجام بلع درمانی امکان خروج این لوله‌ها از بدن بیمار وجود دارد اما باید ذکر کرد برخلاف لوله NG که گذاشتن لوله NG در خانه امکان‌پذیر است، اما گذاشتن لوله PEG در خانه امکان‌پذیر نبوده و بیمار حتی برای برداشتن لوله تغذیه PEG هم باید به بیمارستان مراجعه کند.

• سوال: آیا تعبیه لوله تغذیه ما را از خطر ذات الریه اختلال بلع به طور کامل رهایی می‌بخشد؟

گذاشتن لوله تغذیه طبق متون خطر آسپیراسیون‌های حلقی و عفونت ریه ناشی از آن را کاهش می‌دهد اما به طور کامل حذف نمی‌کند. در صورت عدم رعایت اصول گاواژ و تغذیه از طریق لوله امکان بازگشت غذا از طریق معده به حلق چه در لوله NG و چه در لوله PEG وجود داشته و خطر آسپیراسیون و عفونت مکرر تنفسی دائمی خواهد بود.

• سوال: آیا تغذیه با لوله احتمال سوء تغذیه و دهیدراسیون را از بیمار ما دور می‌کند؟

طبق متون احتمال سوء تغذیه و دهیدراسیون با تغذیه از طریق لوله بسیار کاهش می‌یابد. هرچند برخی از بیماران به دلیل درگیر بودن سیستم گوارشی امکان تغذیه موثر بیمار بمانند تغذیه دهانی وجود ندارد. اما در حداقل‌ترین حالت ممکن همراه بیمار استرس چگونگی رسیدن آب دارو و مواد غذایی را تجربه نخواهد کرد. لازم به ذکر است که در برخی از بیماران به دلیل درگیر بودن مراکز تهوع مغز چه در صورت تغذیه دهانی و چه در تغذیه با لوله پگ و ان جی بیمار، بازگشتی مواد غذایی از معده را داشته و امکان تغذیه بیمار فراهم نخواهد بود.
حال به برخی از سوالات متداول شما در مورد اختلال بلع می‌پردازیم.

• سوال: دلیل سرفه بعد از غذا خوردن چیست؟ 

در بسیاری از موارد سرفه بعد غذا خوردن به دلیل حضور اختلال بلع و نشت مواد غذایی باقیمانده در فضای حلق به مسیر تنفسی اتفاق می‌افتد. اختلال بلع با ایجاد ناتوانی در حفاظت از مسیر ریه عامل اصلی آسپیراسیون و پنومونی آسپیریشن است. بنابراین سرفه بعد از غذا ناتوانی بیمار در کنترل عضلات بلع است.

• سوال: علت ریختن آب از دهان بیمار چیست؟

ضعف در عملکرد عضله صورت مخصوصاً عضله دور لب عامل اصلی آبریزش دهانی و علت ریختن آب از دهان بیمار است. ضعف در عملکرد عضله صورت منجر به بروز اختلال بلع دهانی شده و حتی بیمار قادر به کنترل غذا در دهان خود نخواهد بود. بنابراین ضعف در عملکرد عضله صورت مخصوصاً عضله دور لب علت ریختن غذا از دهان بیمار نیز محسوب می‌شود.
در برخی از بیماران ما شاهد آبریزش دهانی شدید هستیم. یعنی فرد در حالتی غیر از زمان تغذیه ترشحات و بزاق دهان را کنترل نکرده و به بیرون از دهان بیمار و روی سینه وی سرازیر می‌شود. آبریزش دهانی بیمار به علت ضعف در عملکرد عضله دهان و ضعف در عملکرد عضله صورت رخ می‌دهد.
دومین علت ریختن آب دهان کاهش حساسیت گیرنده‌های بلع و کاهش تعداد دفعات بلع بیمار به علت بیماری‌های مختلف است. به طور مثال در بیماری پارکینسون علت ریختن آب دهان اسپاسم عضلات دهانی و حلقی و کاهش حساسیت گیرنده‌های ته حلق نسبت به حضور بزاق و ترشحات دهانی است.

• سوال: علت زیاد شدن آب دهان چیست؟

در برخی از بیماران علت زیاد شدن آب دهان تاخیر در بلع دهانی حلقی و کاهش تعداد بلع در طول روز است. در برخی دیگر از بیماران بدون دلیل خاصی ترشحات دهانی بیمار زیاد شده و در صورت دشوار بودن بلع بزاق برای بیمار در داخل حفره دهان انباشته شده و در نهایت یا بیمار به سرفه می‌افتد و یا بزاق از دهان بیمار سرازیر می‌شود. آبریزش دهانی و آسپیراسیون بزاق دهانی در بیمارانی که بزاق دهان آنها به طور غیر طبیعی ترشح می‌شود، شایع است. در این بیماران نیازمند بررسی علت زیاد شدن آب دهان هستیم.

• سوال: علت صدای گلو هنگام قورت دادن آب دهان چیست؟

بلع بزاق در برخی از افراد همراه با صدای خاصی است که فرد را نگران وجود مشکل خاصی در ناحیه حلق می‌کند. علت صدای گلو هنگام قورت دادن آب دهان کاهش تحرکات حنجره حین بلع و به طور واضح باز نشدن کامل دریچه ورودی مری جهت عبور کامل غذا به مری است. در برخی از بیماران حضور التهاب حلقی مهمترین علت صدای گلو هنگام قورت دادن آب دهان است.

سوال: علت خشک شدن دهان نوزاد چیست؟

برخی از نوزادان با خشکی مسیر دهان و حلق مواجه هستند. دریافت حجم کم شیر هنگام تغذیه دهانی، مصرف آنتی بیوتیک‌ها و عدم تنظیم رطوبت محیط خواب کودک مهمترین علت های خشک شدن دهان نوزاد هستند . به علت خشک شدن دهان نوزاد، مکیدن همراه با دشواری بوده و نوزاد در گرفتن سینه و یا سرشیشه و مکیدن نرمال ناموفق خواهد بود. در بیماران دارای مشکل مکیدن به علت خشک بودن دهان نوزاد، احتمال آسپیراسیون شیر وجود دارد. بنابراین مرطوب سازی دهان نوزاد در اولویت است. راه درمان خشکی دهان حضور بخور در محیط استراحت و خواب کودک است. به دلیل مهم بودن رطوبت دهان در عملکرد تغذیه نوزاد مرطوب نگه داشتن دهان نوزاد از اولویت‌های مهم درمانی و آموزشی در برنامه مدیریت اختلال بلع نوزادان خواهد بود.

ارزیابی و تشخیص اختلال بلع

در این قسمت از مقاله به توصیف ارزیابی و تشخیص اختلال بلع خواهیم پرداخت. مرور تمامی روشهای ارزیابی اختلال بلع عمده مطالب این قسمت را شکل داده و شما با مرسوم‌ترین روش‌های ارزیابی اختلال بلع آشنا خواهید شد.
ارزیابی صحیح و اصولی و فهم صحیح از مشکل بیمار، مهمترین فاکتور در طراحی درست درمان متناسب با و مشکلات بیمار است. ارزیابی بلع به شما کمک می‌کند که آنچه متفاوت از حالت عادی است را شناسایی کرده و در چارچوب شواهد گذشته، درمان مناسبی برای آن انتخاب کنید. ارزیابی بلع توسط گفتار درمانگر که متخصص بلع است، انجام می‌شود. گفتار درمانی اختلال بلع مجموعه‌ای از بهترین روش‌ها برای ارزیابی بلع به شما پیشنهاد می‌کند. اینکه کدام روش مناسب و متناسب مشکل بلع بیمار شما است، توسط گفتار درمانگر تعیین می‌شود.
برای بررسی اختلال بلع شما دو مسیر پیش روی خود خواهید داشت. عملکرد بلع شما یا باید از طریق روش‌های دستگاهی و با استفاده از ابزارهای مدرن انجام شود و یا با استفاده از تست‌های غیر دستگاهی و با استفاده از نمره دهی و آزمون انجام گردد.
روش‌های دستگاهی متنوع اند اما مواردی از آنها به عنوان تست طلایی مطرح هستند. یعنی اینکه اطلاعات حاصل از آنها ارزش بسیار بالایی در روند تشخیص اختلال بلع و تصمیم گیری در مورد عملکرد بلع بیمار دارد. در تست‌های غیر دستگاهی هم تنوع بالا است اما مقالات علمی تعدادی از بهترین تست‌های غیر دستگاهی یا بالینی را به جامعه گفتار درمانی جهت ارزیابی مشکل بلع معرفی کرده است.
اینکه چه تستی برای شما انتخاب می‌شود، در مرحله اول به در دسترس بودن این ابزارها و تست‌ها وابسته است و دوم روش کار و شیوه درمانگر اختلال بلع. اگر تست دستگاهی در دسترس درمانگر نباشد، مجبور به استفاده از تست‌های غیر دستگاهی است ولی ممکن است علی رغم دسترسی به تست دستگاهی، تست بالینی را به شما پیشنهاد کند. چرا که درمانگر نسبت به ارزیابی خود مطمئن است و نیازی به انجام ارزیابی دستگاهی و تحمیل هزینه آن به شما را نمی‌بیند.

از تست‌های دستگاهی برای ارزیابی اختلال بلع یاد می‌کنیم و به طور مفصل در مورد آنها و اطلاعاتی که به ما ارائه می‌دهند با شما صحبت خواهیم کرد:

تست‌های دستگاهی

این تست‌ها شامل ارزیابی FEES بلع، ارزیابی فلئوروسکوپی بلع، مانومتری، الکترومایوگرافی، MRI، fMRI، PET Scan، CT Scan، استروبوسکوپی، لارنگوسکوپی و برونکوسکوپی هستند. در ادامه به مهمترین تستهای دستگاهی بلع اشاره خواهیم نمود با ما تا انتها همراه باشید.

ارزیابی FEES بلع

آندوسکوپی بینی یا آندوسکوپی بلع از دیگر اسامی به کار برده شده برای ارزیابی FEES بلع هستند. در این روش در حالی که شما هوشیاری دارید. لوله‌ای به قطر یک نی معمولی از حفره بینی شما وارد حفره حلق شده و تصویربرداری بلع قبل و بعد از انجام عمل بلع انجام می‌شود. برای جلوگیری از درد حفره بینی و حلق مسیر فوق الذکر توسط ماده لیدوکائین بی‌حس می‌شود. این روش مقداری دردناک بوده ولی درد آن قابل تحمل است. آندوسکوپی بلع توسط پزشک متخصص گوش و حلق و بینی، جراح گوش و حلق و بینی، متخصصین بیهوشی و گفتار درمانگران آموزش دیده انجام می‌شود. پزشک بلع همان گفتار درمانگری است که ارزیابی شما را تکمیل خواهد کرد.
نتیجه انجام ارزیابیFEES  بلع تصویر یا ویدیویی خواهد بود که اطلاعات مفیدی از حرکت اندام‌های حلقی ساختارهای آن و حضور یا عدم حضور آسپیراسیون، محل دقیق عبور لوله NG، ته مانده غذا در گلو، گیر کردن غذا در گلو فراهم می‌کند.
*نکته: نقاط ضعف این تست درد حین انجام پروسیجر، عدم نمایش عملکرد بلع دقیقاً حین عمل بلع و عدم نمایش بلع مرحله دهانی است. اما نقطه قوت آن تصاویر واضح و رنگی از حفره حلق و امکان تشخیص واضح آسپیراسیون با خوردن مواد رنگی و همچنین عدم اشعه‌گیری آن است. همچنین برخی بیماری‌های ایجاد کننده اختلال بلع نظیر تومورها، تورم گلو، زخم گلو، خشکی دهان و حلق و وجود یا عدم وجود جسم خارجی در گلو با این تست مشخص خواهد شد. علاوه بر این با استفاده از ارزیابی  FEESبلع یا آندوسکوپی بینی بلع امکان به تصویر کشیدن حرکت اندام‌ها و ساختارهایی نظیر تارهای صوتی اپیگلوت و غیره وجود دارد.

ارزیابی فلئوروسکوپی بلع

ارزیابی فلئوروسکوپی بلع یا تصویربرداری باریوم سوالو یکی دیگر از روش‌های دستگاهی ارزیابی اختلال بلع است. ارزیابی فلئوروسکوپی بلع امکان ارزیابی عملکرد بلع با استفاده از اشعه ایکس و دیدن اندام‌ها و حرکات آنها را فراهم می‌سازد. طی ارزیابی فلئوروسکوپی بلع بیمار در جلوی دستگاه فلئوروسکوپی نشسته و ماده حاجب یا باریوم سولفات یا سایر مواد حاجب را در غلظت‌های مختلف مایع، رقیق، نیمه جامد و جامد مصرف می‌نماید. بازنمایی تصویر به گفتار درمانگر یا دکتر بلع کمک می‌کند که آسپیراسیون، حرکات اندام و اقدامات حرکتی اندام‌های درگیر در عملکرد بلع را شناسایی کرده و ضعف و ناهنجاری موجود را تشخیص دهد. با استفاده از ارزیابی فلوروسکوپی یا تصویربرداری باریوم سوالو امکان تشخیص برخی از بیماری‌های ایجاد کننده مشکل بلع وجود دارد. گفتار درمانگر یا پزشک بلع با استفاده از تابلوی علائم بالینی مشاهده شده، غلظت ماده حاجب را تعیین کرده و به صورت لایو و زنده عمل خوردن بیمار را مشاهده می‌نماید. در طی این فرایند مشکل خوردن بیمار آشکار خواهد شد.
درمانگر یا دکتر بلع با استفاده از اطلاعات تصویربرداری باریوم سوالو در مورد شروع تغذیه دهانی یا به تعویق انداختن، آن حضور یا عدم حضور لوله تغذیه گذاشتن لوله تغذیه، برداشتن لوله تغذیه، تعبیه لوله NG و تعبیه لوله PEG تصمیم گیری خواهد کرد. همچنین عوامل مشکل بلع نظیر علت سرفه بعد از غذا، علت ریختن آب دهان و دلایل دشواری بلع پس از انجام ارزیابی فلوروسکوپی بلع مشخص خواهد شد. همچنین تشخیص برخی از بیماری‌های مرتبط به اختلال بلع که مرتبط به ساختارها هستند مثل استئوفیت‌ها با این روش مشخص خواهد شد. 
مزیت تست تصویربرداری بلع با استفاده از فلئوروسکوپ نسبت به ارزیابی  FEESبلع، عدم تحمیل درد حین تست و به تصویر کشیدن حفره دهان آماده سازی و دهانی بلع است. اما عیب بزرگ ارزیابی فلئوروسکوپی بلع در معرض قرارگیری با اشعه ایکس است. برخلاف ارزیابی FEES بلع که امکان انجام در منزل و کلینیک هم وجود دارد ارزیابی فلئوروسکوپی بلع بایستی توسط گفتار درمانگر یا دکتر بلع الزاماً در بیمارستان و در اتاقک بتنی انجام شود. درمانگر بلع هماهنگی‌های لازم جهت انجام این تست در بیمارستان را انجام خواهد داد.

ارزیابی بلع با استفاده از مانومتری

در ارزیابی بلع با استفاده از مانومتری، دستگاه و سنسورهای حلقی آن وارد مجرای حلق و ابتدای مری شده و فعالیت انقباضی بالقوه و بالفعل عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. این تست در بررسی میزان بازشدگی دریچه فوقانی مری در علامت‌هایی همچون گیر کردن غذا در گلو یا احساس جسم خارجی در گلو کاربرد دارد.

ارزیابی الکترومایوگرافی بلع

ارزیابی الکترومایوگرافی بلع از طریق الکترود گذاری سطحی میزان فعالیت انقباضی عضلات را به تصویر می‌کشد. مقایسه فعالیت انقباضی عضلات در ارزیابی الکترومایوگرافی بلع با استفاده از دستگاه وایتال استیم به شما اطلاعات مفیدی در مورد میزان انقباض کاهش یافته قبل درمان می‌دهد. همچنین از ارزیابی الکترومایوگرافی بلع جهت درمان با استفاده از بایو فیدبک نیز استفاده می‌شود. گفتار درمانگر یا پزشک بلع در صورت نیاز می‌تواند از این دستگاه برای ارزیابی اختلال بلع در کنار سایر تست‌ها نظیر ارزیابی FEES بلع یا ارزیابی فلئوروسکوپی بلع بهره بجوید.

سایر ارزیابی‌ها

ارزیابی‌هایی نظیر MRI، fMRI، PET Scan، CT Scan، PH Monitoring مری کمتر اما در مواردی که ارزیابی فلئوروسکوپی بلع ارزیابی FEES بلع و الکترومایوگرافی بلع اطلاعات مفیدی در مورد اختلال بلع بیمار ارائه ندهند یا قادر به تشخیص مشکل بیمار نباشند، به عنوان تشخیص ردی برای شناسایی مشکل زمینه‌ای به کار می‌روند. روش‌های تصویربرداری بلع عمدتاً قادر به شناسایی مشکل بلع هستند. در غیر این صورت سایر روشهای تشخیصی برای پیدا کردن جواب مناسب و ارزیابی اختلال بلع نسبت به تشخیص عامل اختلال و فیزیولوژی مختل به کار می‌روند.

• سوال: کاربرد برونکوسکوپی ریه و ویدیو استروبوسکوپی حنجره در ارزیابی اختلال بلع چیست؟

برونکوسکوپی ریه دارای فرایند تشخیصی و درمانی است. پزشکان فوق تخصص ریه از برونکوسکوپی ریه جهت بررسی وجود ناهنجاری در مسیر تنفسی حنجره و حلق استفاده می‌کنند. همچنین برونکوسکوپی ریه جهت بررسی میزان ترشحات و به عنوان یک پروسه درمانی جهت خروج ترشحات ریوی استفاده می‌شود. خروج اجسام خارجی بلعیده شده توسط نوزادان و کودکان اگر وارد مسیر ریه شود، در پروسه برونکوسکوپی ریه خواهد بود. از تصاویر برونکوسکوپی ریه برای ارزیابی اختلال بلع هم می‌توان استفاده کرد.
ویدیو استروبوسکوپی حنجره جهت بررسی نقصان عملکردی تارهای صوتی در زمینه اختلالات صوت کاربرد دارد. اما در صورت وجود برخی از علائم اختلال بلع، نظیر درد حین بلع، احساس وجود جسم خارجی در گلو، احساس ته مانده غذا در گلو و خلط پشت حلق پس از غذا خوردن می‌توان به عنوان ابزار تشخیصی جهت بررسی ناهنجاری‌هایی مانند کنسر حلق و حنجره به خصوص در اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره استفاده کرد. تصویر به دست آمده از تست ویدیو استروبوسکوپی حنجره واضح‌ترین تصویر از ساختارهای حلق و حنجره است. که در قالب ویدیو برای بررسی حرکت تارهای صوتی نیز به کار می‌رود.

تست‌های غیر دستگاهی ارزیابی اختلال بلع

اگر بیمار دارای اختلال بلع کاندید ارزیابی عملکرد بلع با استفاده از ابزار و تست‌های دستگاهی نظیر ارزیابی FEES بلع و یا ارزیابی فلئوروسکوپی بلع نباشد، در این صورت بهترین ارزیابی، ارزیابی اختلال بلع با تستهای بالینی خواهد بود. برخی از تست‌های بالینی نمرات بسیار نزدیکی به تست‌های دستگاهی دارند. گفتار درمانگر یا پزشک بلع با استفاده از آنها می‌تواند مشکل بلع بیمار را شناسایی کرده و از بروز مشکلاتی نظیر پنومونی آسپیریشن سوء تغذیه و دهیدراسیون جلوگیری کند. ارزیابی اختلال بلع با استفاده از تست ماسا و تست تور یا تورنتو نزدیکترین نمرات را به تست فلئوروسکوپی بلع یا VFSS داشته است.
به فرد در حین غذا خوردن نمره داده و نمرات کمتر از مقدار خاصی می‌تواند نمایانگر حضور اختلال بلع و یا آسپیراسیون در فرد باشد. این تست‌ها در جهت تصمیم گیری برای شروع درمان و یا شروع یا عدم شروع تغذیه دهانی به کار می‌روند. ارزیابی اختلال بلع توسط تست‌های مذکور اطلاعات ارزشمندی در مورد عامل مشکل بلع بیمار، نقص فیزیولوژی زمینه‌ای و علائم خطرناک اختلال بلع فراهم می‌کند. همانند تست‌های تصویربرداری بلع علائمی همچون سرفه هنگام غذا خوردن، خفگی حین خوردن، پریدن آب در گلو، نفس نفس زدن حین آب خوردن، ترس خوردن، مشکل قورت دادن، تاخیر بلع، آبریزش دهانی و ... برای این تست‌ها مهم هستند چرا که شدت و حدت آنها نمایانگر شدت اختلال بلع خواهد بود.

درمان اختلال بلع

غذا خوردن یکی از لذت بخش‌ترین فعالیت‌های انسان است که حداقل سه بار در روز تکرار می‌شود. چشیدن طعم خوشایند غذا در کنار دوستان تجربه‌ای است که ما بی دغدغه آن را به دست می‌آوریم و تامین انرژی روزانه ما به عنوان هدف ثانویه در کنار غذا خوردن حاصل می‌شود. فارغ از کیفیت غذایی که هر روز مصرف می‌کنیم، از هر نوع و جنسی از مایعات تا پوره، جویدنی‌ها و کباب و مخلفات تا ترشی‌ها همه و همه در جهت کسب لذت و تامین انرژی به وجود آمده‌اند.
حال وقتی بیمار می‌شویم یا یک ناتوانی خاصی برایمان پیش می‌آید، غذا خوردن بیشتر از گذشته برای ما مهم می‌شود. چرا که یک تغذیه خوب ما را برای گذر از بیماری تجهیز می‌کند. حال تصور بفرمایید که شما بیمار هستید و اختلال بلع و دیسفاژی هم دارید در این صورت است که شما وارد پیچیدگی‌های بیماری شده و ممکن است بر شدت بیماری شما نیز افزوده شود.
بیماران و مخصوصاً بیماران سالمند تنوعی از مشکلات روانی، اجتماعی، فیزیکی، مغز و اعصاب، سیستم قلبی، سیستم گوارشی، سیستم داخلی، سیستم تنفسی و خون را تجربه می‌کنند. استعداد به بیماری در ذات سالمندی نهفته است و بیماران سالمند در معرض تک تک نارسایی‌های فوق هستند. از آنجایی که اختلال بلع ماهیت چندگانه داشته و توسط انواع مشکلات ایجاد می‌شود، بنابراین شیوع و همه‌گیری آن نسبت به سایر اختلالات مرتبط به انسان بالا است.
درمان اختلال بلع کلید واژه است که شما در فضای اینترنت با وارد کردن آن دنیایی از اطلاعات را در مورد ماهیت مشکل بلع، روش شناسایی و فرایند درمان برای شما فراهم می‌آورد. صفحات وب متعدد اطلاعات مختلفی را به شما ارائه می‌دهد که شما نسبت به اعتبار و صحت آنها اطمینان کافی ندارید بنابراین شما در دنیایی بیش از پیش غوطه ور و در تصمیم گیری مردد خواهید بود.
اختلال بلع یک مشکل ناتوان کننده‌ای است که درمان دارد. انگیزه من برای نوشتن این مقاله راهنمایی شما با اطلاعاتی برگرفته از علم روز است. با مطالعه این صفحه سوالات شما در مورد ماهیت درمان اختلال بلع، چگونگی انجام بلع درمانی و بهترین کلینیک درمان اختلال بلع پاسخ داده خواهد شد. تیم ما با آغوشی باز از سوالات شما استقبال می‌کند. خواهشمندم برای کسب اطلاعات بیشتر تا انتهای صفحه همراه ما باشید.
اگر صفحه اختلال بلع یا دیسفاژی ایران مد اس ال پی را مطالعه کرده باشید، در مورد اختلال بلع چیست؟ علل اختلال بلع، علائم اختلال بلع و نحوه شناسایی آن اطلاعات کافی را به دست آورده‌اید تمرکز ما در این قسمت از صفحه بر درمان اختلال بلع خواهد بود.
درمان اختلال بلع شاید برای برخی عجیب به نظر برسد. اختلال بلع یک ناتوانی در جریان روان و موثر بلع است. با توجه به حیاتی بودن خروجی عملکرد بلع برای سوخت رسانی به بدن و تامین آب مورد نیاز آن و همچنین محل مرتبط به عمل بلع که در ناحیه حساسی واقع شده است، این اختلال بایستی درمان شود.
اگر برای اولین بار است که واژه درمان اختلال بلع را می‌شنوید، شاید آن را با سایر درمان‌های پزشکی مقایسه کنید. شاید فکر کنید که ما یه مشکل در بلع داریم. به پزشک متخصص بلع مراجعه می‌کنیم. ایشان با تجویز یک نسخه یا چند تمرین ساده دشواری بلع را حل کرده و ما به ادامه زندگی می‌پردازیم. این یک تصور غلط است. درمان اختلال بلع درمان فشار خون نیست که با یک قرص حل شود یا مقایسه آن با درمان سرماخوردگی که با استراحت هم رفع می‌شود، مقایسه اشتباهی است.
اختلال بلع یا دیسفاژی وابسته به علت اختلال بلع، شدت آن، بیماری‌های زمینه‌ساز اختلال بلع، سن، حالت‌های روانی، نوع نقص فیزیولوژیريال ماهیت اختلال بلع، زمان مراجعه به درمان، نوع شخصیت بیمار و ... تنوع برنامه درمانی خواهد داشت. این اختلال در اغلب بیماران قابل درمان است اما اینکه چگونه و کی و به چه مدتی این را ارزیابی‌های ما مشخص می‌کند.
اختلال بلع یا دیسفاژی نوعی از اختلالات حسی و حرکتی و روانشناختی است. همانند سایر موارد درمان‌های حسی حرکتی و روانشناختی که نوع درمان زمانبر بوده و به طور تدریجی اثرگذار خواهد بود. ممکن است بیماری که دارای اختلال بلع است حتی در یک جلسه درمان شود. اما غالب بیماران نیازمند بلع درمانی های دوره‌ای و برخی هم ممکن است تا آخر عمر نیازمند درمان اختلال بلع باشند. چیزی که اینجا مهم است رفع اختلال بلع است. چرا که در صورت عدم رفع مشکل بلع، شما کیفیت زندگیتان کاهش یافته و در معرض عوارض جدی نظیر پنومونی آسپیریشن، سو تغذیه و کم شدن آب بدن خواهید بود.

• در ادامه به پرسش‌های شما در مورد درمان اختلال بلع پاسخ خواهم داد.

درمان اختلال بلع توسط چه متخصصی انجام می‌گیرد؟

توانبخشی بلع یا بازتوانی عملکرد بلع توسط گفتار درمانگران متخصص درمان اختلال بلع انجام می‌شود. بلع درمانی توسط گفتار درمانگر بهترین انتخاب جهت حذف علائم اختلال بلع است. چرا؟ دلیل آن مشخص است شاید برخی از همکاران فیزیوتراپیست و یا کار درمانگر به شما پیشنهاد انجام درمان بلع را بدهند. اما با کمی جستجوی ساده متوجه خواهید شد که هیچ متخصصی در حیطه سلامت و پزشکی به اندازه گفتار درمانگران در رابطه با بلع اطلاعات ندارد. واحدهای تخصصی آناتومی سر و گردن فیزیولوژی تخصصی بلع، نورو آناتومی بلع و درمان اختلالات تغذیه برای گفتار درمانگران در جهت کمک به مدیریت بلع فراهم شده است. دوره‌های کارورزی تخصصی اختلال بلع و انواع کارگاه‌های تخصصی و فوق تخصصی، دانش منحصر به فردی را برای گفتار درمانگران فعال در زمینه درمان بلع فراهم می‌آورد که هیچ کدام از سایر متخصصین حتی پزشکان گوش و حلق و بینی و پزشکان طب فیزیکی و توانبخشی هم این دوره‌ها را نداشته و برای انجام این کار تخصصی و حساس آمادگی کافی ندارند.

شاید برای شما هم سوال باشد که چرا در همه جا واژه فیزیوتراپی بلع بیشتر از گفتاردرمانی اختلال بلع شنیده می‌شود؟
فیزیوتراپی اختلال بلع، فیزیوتراپی بلع و حتی فیزیوتراپی حنجره و فیزیوتراپی گفتار هم در تجویز پزشکان برای انجام درمان بلع مشاهده می‌شود. انجام دهنده خدمت که گفتار درمان است، نوع خدمت را مشخص می‌کند. توانبخشی بلع توسط گفتار درمانگر انجام می‌شود. پس اسمش گفتاردرمانی اختلال بلع است. گفتار درمانی کلمه گویایی برای ارائه خدمت درمان بلع یا درمان دیسفاژی نیست، بنابراین می‌توانیم از اصطلاح توانبخشی بلع توسط گفتار درمانگر استفاده کنیم.
اینکه چرا واژه فیزیوتراپی بلع به اشتباه وارد دایره واژگان تخصصی پزشکان متخصص شده است، به نظر بنده علت آن شناخته نبودن خدمت گفتاردرمانی اختلال بلع است. برخی پزشکان در حیطه توانبخشی فقط با فیزیوتراپی آشنا هستند و با توجه به فیزیکی بودن کار درمان اختلال بلع، انجام بلع درمانی را هم به فیزیوتراپیست‌ها نسبت می‌دهند. در حالی که همکاران محترم فیزیوتراپی برای درمان اختلال بلع اصلاً آموزش ندیده اند. بنابراین به کار بردن واژه فیزیوتراپی بلع و یا عبارت فیزیوتراپی اختلال بلع اشتباه است و بهتر است با واژه توانبخشی بلع توسط گفتار درمانگر جایگزین مناسبی برای فیزیوتراپی بلع انتخاب بکنیم.

اختلال بلع و درمان آن با گفتار درمانی توسط هر گفتار درمانگری انجام می‌شود؟

خوشبختانه امروزه برخلاف سابق خدمات گفتاردرمانی مسیر تخصصی شدن را انتخاب کرده و اغلب درمانگران ارائه خدمات تخصصی را ترجیح می‌دهند. گفتار درمانگرانی در زمینه لکنت و یا کم شنوایی تخصصی شده و برخی دیگر در حیطه اوتیسم و اختلالات رشدی کار می‌کند. برخی از گفتاردرمانگران به حیطه اختلالات گفتاری بزرگسالان مانند آفازی و دیزارتری علاقمند هستند و برخی دیگر در درمان اختلال بلع متخصص می‌شوند. خوشبختانه جمعیت گفتاردرمانگران متخصص در زمینه اختلال بلع رو به افزایش است. امروزه در تهران مرکز تخصصی اختلال بلع وجود دارد. مراکز تخصصی درمان اختلال بلع در تهران در مناطق مختلف تهران و مخصوصاً غرب تهران توزیع مناسبی داشته و به طور روزافزون پاسخگوی نیازهای بیماران خواهند بود.
تخصصی عمل کردن در حیطه گفتار درمانی به نفع بیماران شده چرا که به طور مثال در حیطه درمان اختلال بلع شما با درمانگران حرفه‌ای مواجه خواهید بود. درمانگر اختلال بلع که سال‌ها تجربه بلع درمانی دارد، مسلماً نسبت به یک درمانگر غیر تخصصی شما را بهتر راهنمایی خواهد کرد. اما نباید از این نکته مهم غافل شویم که این گروهی که ما برای درمان مشکل بلع بیمارتان انتخاب می‌کنید، باید واقعا در حیطه درمان اختلال بلع متخصص باشند.

دو دلیل مهم برای انتخاب وسواس گونه تیم تخصصی اختلال بلع!

1. عمل بلع یک فرایند حساس و خطرناک دارد. در صورت انتخاب یک درمانگر اختلال بلع غیرحرفه‌ای ممکن است بیمار شما در معرض عفونت ریه، آسپیراسیون، خفگی و حتی مرگ قرار گیرد.
2. بسیاری از گفتار درمانگران بیماران دارای اختلال بلع را به متخصص درمان اختلال بلع ارجاع نمی‌دهند. این یک حقیقت است که همه گفتار درمانگران در زمینه اختلال بلع یا دیسفاژی آموزش‌های تخصصی را تجربه کردند. اما از نظر بنده بین گفتار درمانگری که تمام عمر کاری خود را صرف درمان بلع کرده با درمانگری که فقط چند بار بیمار با مشکل بلع راویزیت کرده، تفاوت معنی‌دار وجود دارد. بنابراین تجربه در گفتار درمانی اختلال بلع یا توانبخشی بلع با گفتار درمانی نقش کلیدی دارد. اینکه در چه زمانی لوله تغذیه بیمار خارج شود، می‌تواند بیمار شما زندگی ببخشد یا بیمارتان را راهی بیمارستان کند. به عبارت دیگر درمانگری که ادعای درمان اختلال بلع به طور تخصصی را دارد، در صورتی که تجربه درمان اختلال بلع را در کمتر از ۲۰۰۰ بیمار دارای اختلال بلع دارد هم نباید به طور مستقل بیمار ویزیت کند. درمانگران تخصصی اختلال بلع گروه ایران مد اس ال پی حداقل دو سال تحت آموزش پس از دوره فارغ التحصیلی در بیمارستانهای فوق تخصصی لاله، عرفان ونیکان بوده اند.

صلاحیت پزشک اختلال بلع یا گفتار درمانگر فعال در زمینه درمان دیسفاژی چگونه تعیین می‌شود؟

امکان انجام توانبخشی اختلال بلع توسط همه درمانگران فعال گفتار درمانی وجود دارد و پس از مقطع کارشناسی گفتار درمانگران می‌توانند در زمینه درمان اختلال بلع فعال باشند. اما برخی ورود نمی‌کنند. چرا که اطلاع دارند که این حیطه نیازمند دانش تخصصی است و برخی دیگر هم واقعاً به طور تخصصی فعالیت می‌کنند.
انتخاب بهترین درمانگر اختلال بلع به عنوان بهترین دکتر مشکل بلع به شما بستگی دارد. این یعنی اینکه در انتخاب درمانگر اختلال بلع خود دقت کنید.

درمان اختلال بلع کجا انجام می‌شود؟ آیا می‌شود در بیمارستان هم انجام داد؟

درمان اختلال بلع و در موارد مختلف آن در خانه، بیمارستان، کلینیک توانبخشی و گفتار درمانی قابل انجام است. درمان بلع در سه دسته بیماران حاد، بیماران تحت حاد و بیماران مزمن انجام می‌شود. بلع درمانی در بیمارانی که شرایط حاد دارند، در بیمارستان پس از پذیرش در بیمارستان قابل انجام است. در بیمارستان های تحت پوشش خدمات تیم تخصصی اختلال بلع ایران مد اس ال پی، بیماران پس از پذیرش در اورژانس امکان شروع بلع درمانی شان وجود دارد. عمده بیماران دارای دیسفاژی در بخش‌های ویژه بیمارستان نظیر ICU، Post ICU، CCU ICU OH و Post Cath هستند. در بخش‌های بستری غیر ویژه بیمارستان هم بلع درمانی به طور روزانه با دستور پزشک قابل انجام خواهد بود.
تقریبا تمامی بیمارستان‌های تهران خدمت توانبخشی اختلال بلع را در تیم درمانی خود دارند. بعضی‌ها فعال و بعضی‌ها به طور مشاوره‌ای از بیرون از بیمارستان هماهنگ می‌شوند. مدیریت اختلال بلع در بخش‌های سرپایی بیمارستان هم انجام می‌شود. کلینیک دیسفاژی یا اختلال بلع، بیماران سرپایی را از خارج بیمارستان پذیرش کرده و درمان اختلال بلع بیماران به صورت سرپایی انجام می‌شود. در موارد تحت حاد بیماران شرایط با ثبات‌تری داشته و خدمات بلع درمانی ممکن است با فشردگی کمتری به بیمار ارائه گردد. مدیریت اختلال بلع در این بیماران در برنامه‌های درمانی بر محور حفظ عملکرد جدید یاد گرفته شده و جلوگیری از بازگشت دوباره مشکل بلع است.
درمان بلع در منزل و کلینیک‌های توانبخشی یا کلینیک دیسفاژی خارج از محدوده بیمارستان نیز با دستور پزشک معالج بیمار قابل انجام خواهد بود. متخصص مشکل بلع پس از دریافت دستور پزشک معالج برای درمان اختلال بلع بیمار را پذیرش کرده و توانبخشی بلع بیمار را در منزل و یا کلینیک توانبخشی در پیش می‌گیرد. البته انجام درمان اختلال بلع نیاز به تامین تمهیداتی برای جلوگیری از ایجاد خطر برای بیمار در منزل و کلینیک بلع خواهد بود.

مناسب‌ترین کلینیک درمان اختلال بلع کدام است؟

بهترین کلینیک درمان اختلال بلع مجموعه‌ای است که علاوه بر فراهم آوردن ابزارهای نوین ارزیابی بلع و درمان‌های دستگاهی اختلال بلع دسترسی را به متبحرترین پزشک اختلال بلع یا گفتار درمانگر متخصص درمان بلع فراهم آورد. یعنی علاوه بر تامین ابزارهای ارزیابی و درمان بلع مطابق با پیشرفت‌های نوین علم پزشکی، بایستی مجموعه درمانگران اختلال بلع نیز مجموعه با تجربه و قابلع اعتماد باشد.
درمانگر اختلال بلع با تجربه شما را برای گذر از بحران اختلال بلع یا دیسفاژی راهنمایی کرده و علاوه بر مدیریت اختلال بلع بیمارتان از بروز مشکلاتی نظیر آسپیراسیون، سوء تغذیه و کم آبی بدن جلوگیری خواهد کرد.
مجموعه توانبخشی بلع ایران مد اس ال پی علاوه بر فراهم آوردن ابزارهای نوین پزشکی برای ارزیابی و درمان اختلال بلع گروهی از درمانگران اختلال بلع متبحر را برای شما مهیا کرده است. تجربه حضور بیش از ۱۰ سال در بخش‌های ویژه بیمارستانهای تهران، گروه ما را در مدیریت درمان اختلال بلع متمایز می‌کند. همچنین شما با انتخاب مجموعه توانبخشی بلع ایران مد اس ال پی می‌توانید به سایر متخصصان و درمانگرانی که در زمینه اختلال بلع فعالیت دارند، بدون مشکل دسترسی داشته باشید. ویزیت توسط پزشک، فیزیوتراپیست، روانشناس، متخصص تغذیه و تمامی پراسیجرهای پزشکی مرتبط به اختلال بلع برای شما هماهنگ خواهد شد.
خوب در ادامه به درمان اختلال بلع خواهیم پرداخت. در متن زیر به معرفی بلع درمانی و تکنیک‌های آن می‌پردازیم. ماهیت تمرینات اختلال بلع در این قسمت برای شما مشخص خواهد شد. پس لطفاً انتهای مقاله همراه ما باشید.
علائم مشکل بلع که توسط خود بیمار همراه وی و یا پرستار شناسایی می‌شود. ما متوجه می‌شویم که یک مشکلی در فرایند بلع بیمار وجود دارد که او را در معرض خطر قرار می‌دهد که نیازمند انجام درمان بلع خواهد بود. پس از بررسی عملکرد بلع و انجام ارزیابی بلع توسط دکتر مشکل بلع یا گفتار درمانگر، ضعف در پتانسیل و مشکل بلع بیمار مشخص می‌شود. اینکه در کدام مرحله از عملکرد بلع مشکل وجود دارد؟ علت اختلال بلع بیمار چیست؟ و چه نقایصی در عملکرد بلع وی وجود دارد؟ پاسخ داده خواهد شد.
بدون توجه به طولانی یا کوتاه مدت بودن مشکل بلع بیمار، حاد یا مزمن بودن مشکل و علت اختلال بلع وی، ما در شرایطی هستیم که بایستی مدیریت اختلال بلع به شکل صحیح انجام شود. یعنی قبل از شروع درمان برای جلوگیری از خطر آسپیراسیون، عفونت ریه، آسپیراسیون، سوء تغذیه و کم آب شدن بدن و خفگی یا مرگ باید یک سری از اقدامات اورژانسی را انجام بدهیم.

در این حالت چهار مسیر پیش روی ما برای مدیریت اختلال بلع بیمار خواهد بود!

1. بلع بیمار ضعیف است. مشکل بلع به گونه‌ای است که خطر آسپیراسیون بسیار کم است و می‌توان با ارائه آموزش‌هایی به بیمار و همراه وی تغذیه از راه دهان را حفظ کرد. در این صورت امکان تغییر رژیم غذایی، پوزیشن تغذیه دمای آب و غذا سرعت ارائه غذا و ... وجود دارد. در این حالت با رعایت موارد آموزشی که درمانگر اختلال بلع برای شما فراهم می‌آورد، امکان حفظ تغذیه دهانی وجود دارد و نیازی به تعبیه لوله NG و تعبیه لوله PEG نخواهد بود. پس از انجام بلع درمانی توسط متخصص درمان بلع امکان بازگشت عملکرد بلع بیمار در کوتاه مدت وجود داشته و پس از افزایش پتانسیل بلع بیمار محدودیت‌هایی که برای شما در نظر گرفته شده بود، حذف می‌شود.
2. بلع بیمار ضعیف است. امکان بروز آسپیراسیون وجود دارد و تغذیه دهانی همراه با خطرات جدی است. در این صورت با تعبیه لوله و شروع تغذیه با لوله ضروری خواهد بود. اما مزیت این مسیر این است که مشکل بلع بیمار امکان اصلاح در کوتاه مدت را دارد. در این صورت با گذاشتن لوله NG و گذاشتن لوله تغذیه موقت تا زمان حل شدن مشکل بلع بیماردر کوتاه مدت، مدیریت مشکل بلع بیمار به صحت انجام می‌شود. متخصص درمان اختلال بلع با ارائه درمان‌های توانبخشی بلع، مشکل در بلع را حل کرده و در زمان مناسب و پس از کسب اطمینان از وجود بلع ایمن، لوله تغذیه NG را خارج کرده و بیمار را به تدریج به رژیم غذایی عادی برمی‌گرداند.
3. بلع بیمار ضعیف و یا بسیار ضعیف است و یا احتمال بازگشت بلع بیمار در کوتاه مدت وجود ندارد. منظور از کوتاه مدت یعنی به مدت ۴ هفته انجام درمان اختلال بلع است. حالت دیگر این مسیر شرایط پزشکی نامناسب و متغیر بیمار است. به طور مثال هوشیاری پایین بیمار در عملکرد بلع در این مسیر تعبیه لوله PEG و گذاشتن لوله از راه شکم ضروری است چرا که گذاشتن لوله NG برای طولانی مدت ممکن است حفره بینی و مسیر حلق را با زخم و عفونت مواجه سازد. در این صورت مشکل بلع بیمار پیچیده می‌شود. امکان بازگشت غذا در صورتی که شما گذاشتن لوله NG را انتخاب کرده‌اید به نسبت تعبیه لوله PEG بیشتر است. اما نباید فراموش کرد که گذاشتن لوله PEG الزاماً و در همه موارد خطر آسپیراسیون را برای بیمار حذف نمی‌کند. بیمار می‌تواند بزاقش را آسپیره کرده و یا حتی پس از بازگشت غذا به حلق آن را آسپیره کند.
*نکته:  در صورتی که بیمار کاندید تعبیه لوله NG یا PEG نباشد، درمانگر اختلال بلع ممکن است تغذیه از طریق ژژنوستومی، تعبیه لوله ژژنوستومی و یا تغذیه از طریق رگ را برای کوتاه مدت به پزشکان پیشنهاد بدهد.
4. مسیر چهارم و مسیر آخر حضور مشکلی در بلع بیمار است که نه با گذشت زمان حل می‌شود و نه انجام درمان اختلال بلع. به طور مثال ممکن است هوشیاری بیمار شما به قدری پایین باشد که حتی به مرور زمان هم بهتر نشود. در این صورت ریسک آسپیراسیون بسیار بالا خواهد بود. یا در حالتی اختلال بلع یا دیسفاژی شدید وجود دارد که به درمان بی پاسخ است. در این حالت ممکن است توانبخشی بلع صرفاً برای آسپره نکردن بزاق دهان و نهایتاً خوردن چند قطره آب استریل برقرار شود. این مسیر به شما تغذیه دائمی با لوله را پیشنهاد می‌کند چرا که امکان حل مشکل بلع بیمار حتی با درمان‌های فشرده اختلال بلع وجود ندارد.
پس از مشخص شدن مسیر درمان دیسفاژی، درمانگر اختلال بلع در کلینیک درمان دیسفاژی و یا بیمارستان و یا منزل شما را برای شروع درمان اختلال بلع راهنمایی می‌کند. مدیریت اختلال بلع در هر مجموعه‌ای با یک روال و نظم مشخصی پیش خواهد رفت. درمان دیسفاژی در هر موسسه و کلینیک درمان اختلال بلع که باشد ممکن است در روش درمان متفاوت باشد اما در روند درمان با همدیگر متفاوت نخواهد بود.
به عبارت دیگر بیمار دارای اختلال بلع به درمانگر اختلال بلع مراجعه می‌کند. ارزیابی و بررسی بلع انجام می‌شود. سپس اهداف مشخص شده و پس از آن درمان در جهت تغییر شرایط و بهبودی اختلال بلع انجام می‌گردد. سپس با انجام ارزیابی مجدد و تنظیم اهداف جدید تا عادی سازی شرایط بلع به طور کامل، درمان پیش خواهد رفت.
سیر تا پیاز درمان اختلال بلع متن پایین را بخوانید سوالی باقی ماند در نظرات از ما بپرسید!

درمان اختلال بلع بیمار شما با چه روشی انجام شود؟

این را درمانگر اختلال بر مشخص می‌کند. حالا پزشک اختلال بلع یا گفتار درمانگر اطلاعات کافی از مشکل بلع بیمار دارد و در حال طراحی برنامه درمان است. در این مرحله یکی از چهار مسیر انتخاب شده فقط و فقط قرار است برنامه درمانی انتخاب و اجرا شود.
اختلال بلع و درمان آن با گفتار درمانی با چه روش‌هایی انجام می‌پذیرد؟ 
پس از تشخیص مشکل بلع و زمینه‌یابی علت آن درمانگر اختلال بلع یا گفتار درمانگر متخصص درمان بلع، درمان جبرانی و درمان مستقیم را برای حل مشکل بیمار شما انتخاب می‌کند.

درمان جبرانی

در این درمان محدودیت‌هایی برای جلوگیری از بروز مشکلاتی نظیر آسپیراسیون برای بیمار اعمال می‌شود. در واقع این درمان تنظیم تحریم‌هایی برای بیمار است، تحریم‌هایی در زمینه پوزیشن تغذیه، رژیم غذایی، رژیم مایعات سرعت تغذیه و حتی دمای مایعات و غذا و ... .
شاید برای شما سوال باشد که این کار که یک روند ثابت دارد، اگر برای دیگری انجام شده، برای بیمار ما هم انجام بشود، ما نتیجه می‌گیریم. اما این یک تصور اشتباه است. به دو دلیل؛
 این تحریم‌ها صرفاً و صرفاً برای بیمار شما و خاص مشکل وی طراحی می‌شود و قطعاً با تحریم‌های مشکل بلع بیمار دیگر متفاوت است.
این تحریم‌ها قرار نیست مشکل بیمار شما را حل کند. قرار است بروز عواقب اختلال بلع مثل آسپیراسیون را حذف کند و یا کم کند. اگر بیمار شما به مرور زمان بلع بهتری کسب کرد، اثر مرور زمان و بهبودی خود به خودی است و نه درمان جبرانی.
درمان جبرانی بلع به چه معنی است و چه کاربردی برای بلع دارد؟
همانطور که عنوان شد، درمان جبرانی اختلال بلع استفاده از روش‌هایی است که به طور جبرانی عملکرد بلع را به سمت بلع ایمن و کاهش خطرات بلع سوق می‌دهد. درمانگر اختلال بلع از هر روشی که برای کاهش خطر مشکلات استفاده کند، جز درمان جبرانی اختلال بلع خواهد بود.
با انواع درمان‌های جبرانی بلع آشنا شوید!

درمان جبرانی اختلال بلع از طریق اصلاح پوزیشن

در این روش تاکید درمانگر اختلال بلع یا گفتار درمانگر در استفاده از پوزیشن برای تغذیه است که بیشترین ایمنی بلع برای بیمار را فراهم می‌آورد. در این روش درمان جبرانی اختلال بلع، مناسب‌ترین پوزیشن برای تغذیه با توجه به مشکل بیمار انتخاب می‌شود که عموماً وضعیت نشسته ۹۰ درجه و به صورت صاف پشت میز است. اما در برخی بیماران وضعیت خوابیده، نیمه خوابیده، متمایل به طرفین و سر چرخیده به طرفین حین قورت دادن علامت‌هایی مانند اختلال بلع آب، اختلال بلع غذا و مشکل بلع قرص را حل می‌کند.

درمان جبرانی اختلال بلع از طریق اصلاح بافت غذا

رژیم غذایی بیمار در مشکل بلع بیمار موثر است. این یعنی برخی از بیماران برخی مواد غذایی را بهتر تحمل می‌کنند. در حالی که برخی دیگر در همان بافت غذا علائم شدید اختلال بلع را بروز می‌دهند. طبق شاخص رژیم غذایی، مایع غلیظ شده و پوره مناسب‌ترین بافت غذایی برای تغذیه دهانی برای اغلب بیماران است. هرچه به سمت غذاهای جویدنی سخت و مایعات رقیق حرکت می‌شود، اختلال بلع بیمار تشدید خواهد شد. تا زمانی که با درمان مستقیم بلع، اختلال بلع بیمار حل شود، تغییر رژیم غذایی و انتخاب مناسب‌ترین رژیم غذایی برای بیماری که با لوله تغذیه غذا نمی‌خورد، ضروری خواهد بود.
 درمان جبرانی اختلال بلع از طریق اصلاح بافت غذا در اغلب بیماران در حذف علامت پریدن آب در گلو، مشکل جویدن، مشکل مکیدن، صدا دادن گلو حین بلع، خفگی حین خوردن و گیر کردن غذا در گلو موثر بوده است.

شاید برای شما هم سوال باشد که مایعات را چگونه غلیظ بکنیم؟

مایعات غلیظ شده آب هلو یا آب انبه آب هندوانه و آب طالبی هستند. یا حتی ما می‌توانیم با عسل آب را غلیظ بکنیم. اما اگر بیمار شما دیابتی است و امکان مصرف مواد قندی بیشتر از میزان مشخص وجود ندارد، مصرف مایعات فراوان در غذاها و استفاده از پودرهای غلیظ کننده مایعات از برندهای مختلف خارجی و داخلی یکی از بهترین گزینه‌ها برای رفع مشکل اختلال بلع در مایعات است. فقط دقت بفرمایید که در صورت استفاده از غلیظ کننده‌ها یا مایعات غلیظ در صورت بروز علامت‌های خطرناک نظیر آسپیراسیون دیگر بیمار شما کاندید تغذیه دهانی نیست و بایستی پس از گذاشتن لوله تغذیه، تغذیه از طریق لوله NG یا PEG شروع شود.

تغییر دمای مواد غذایی

طبق تحقیقات استفاده از دمای سرد یا گرم در حل مشکل بیمار در تغذیه دهانی موثر بوده است. ترس خوردن و ترس نوشیدن از جمله علائمی از اختلال بلع هستند که با تغییر دمای مواد غذایی در بیماران اختلال بلع حذف شده‌اند.

استفاده از تجهیزات خاص تغذیه‌ای

استفاده از نی خاص، قاشق خاص، نوارهای نگهدارنده فک و لب و لیوان‌هایی که منحصراً برای افراد دارای اختلال بلع طراحی شده‌اند، از دیگر درمان‌های جبرانی اختلال بلع هستند که علائم اختلال بلع در حین تغذیه دهانی را کاهش می‌دهند. این تجهیزات برای حذف سخت بلعیدن آب دهان، بیرون ریختن آب و غذا از دهان بیمار بسیار موثر هستند.

مرطوب نگه داشتن گلو از طریق دریافت بخور

برخی از بیماران، اختلال بلع را به خاطر خشکی دهان تجربه می‌کنند. خشکی دهان را می‌توان با مرطوب سازی محیط استراحت و خواب بیمار از طریق دریافت بخور سرد یا گرم، مشکل بیمار کاهش داد و اختلال بلع مرتبط با آن را تعدیل کرد.

بهداشت تغذیه

مسواک زدن، تخلیه غذا از دهان و دهان شویه کردن دهان بیمار از جمله مواردی هست که در کاهش پاتوژن‌های باکتری در داخل دهان بیمار موثر بوده و احتمال بروز عفونت‌های ریوی به دلیل آسپیراسیون بزاق دهان یا باقیمانده مواد غذایی در دهان و حلق را کاهش می‌دهد.

درمان مستقیم

این درمان همان چیزی است که کلید طلایی حل کننده مشکل بلع بیمار است. اینجا است که گفتار درمانگر یا دکتر مشکل بلع در کلینیک درمان اختلال بلع، بیمارستان و منزل با انجام تمرینات و تکنیک‌هایی مشکلی که در بلع بیمار شما وجود دارد را حل می‌کند و زمینه را برای رفع علائم اختلال بلع و بازگشت تغذیه دهانی برای بیمارتان فراهم می‌آورد. در واقع نقطه مشخص کننده نتیجه درمان اختلال بلع همین مورد و انجام درمان مستقیم است.

درمان مستقیم اختلال بلع چیست؟ و شامل چه مواردی می‌شود؟

درمان مستقیم اختلال بلع شامل همه اقداماتی است که گفتار درمانگر یا پزشک بلع برای ایجاد تغییر در فیزیولوژی مختل بلع به کار می‌برد. این درمان شامل درمان سنتی اختلال بلع و درمان‌های مدرن اختلال بلع می‌باشد. این درمان‌ها به نوع درمان‌های دستگاهی و غیر دستگاهی اختلال بلع نیز شناخته می‌شوند. اصلی‌ترین روش مدیریت مشکل بلع بیمار از طریق درمان مستقیم اختلال بلع بیمار است.
حال لازم است با انواع درمان‌های مستقیم اختلال بلع آشنا شوید. با ما همراه باشید.
درمان سنتی اختلال بلع
درمان‌های مدرن اختلال بلع

درمان سنتی اختلال بلع چیست؟ و چگونه انجام می‌شود؟

درمان سنتی اختلال بلع همان روش‌های مرسوم برای درمان اختلال بلع هستند که توسط دستورزی یا به صورت عامیانه ماساژ، تحریک دهی و تمرین برای حل کردن مشکل اختلال بلع بیمار تنظیم می‌شود. توانبخشی بلع به روش سنتی و با تمرین و تکنیک هدف مهمی دارد و آن هم اصلاح خطایی است که در روند بلع بیمار ایجاد می‌شود. درمان سنتی بلع به کمک متخصص درمان بلع یا گفتار درمانگر صورت می‌پذیرد و به نظر بنده تفاوت بین بهترین کلینیک درمان اختلال بلع با سایرین هم همین تفاوت متود و روش درمان سنتی بلع است. تفاوت در روند درمان و تم درمان هر مجموعه‌ای با فهم این موضوع واضح خواهد بود.
چیزی که یک کلینیک درمان دیسفاژی را از دیگران متمایز می‌کند، به نظر بنده انحصار در روش درمان اختلال بلع در درمان سنتی بلع است وگرنه درمان مدرن اختلال بلع با تمام تجهیزاتش می‌تواند در هر دو کلینیک رقیب یکسان باشد. البته لازم به ذکر است فکری که در زمینه طراحی روش درمان سنتی بلع است. هم باید خلاق و مشکل محور باشد وگرنه اجرای یک تمرین و دست ورزی مشابه برای هر بیماری ویژگی منحصر به فرد یک کلینیک دیسفاژی نخواهد بود. در ادامه به توصیف درمان سنتی اختلال بلع با روش‌های مختلف آن خواهیم پرداخت. لطفاً تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

درمان بلع از طریق ماساژ یا دستورزی

ماساژ بلع همان دستورزی‌هایی است که صرفاً توسط گفتار درمانگر یا متخصص اختلال بلع انجام می‌شود. در توانبخشی بلع از طریق دستورزی، حرکت‌های مختلل شناسایی شده و در صورت وجود ناهنجاری در تن عضلانی، سفتی یا شلی بیش از حد تغییر در فضای حلق و حنجره چرخش‌ها و محدودیت‌ها تغییر خواهند کرد. در ماساژ بلع یا درمان اختلال بلع از طریق دستورزی، مهارت دستان درمانگر در شناسایی و اصلاح حرکات برآمده از دانش پایه پزشکی، تجربه چند ساله درمان اختلال بلع و علم بر خطرات و نقاط حیاتی بدن است که انجام آن توسط سایر متخصصین نظیر کاردرمانگران و فیزیوتراپیست‌ها و همراه یا خانواده بیمار و غیره تحت عنوان فیزیوتراپی بلع، فیزیوتراپی اختلال بلع و سایر عناوین مقدور نخواهد بود. این روش درمانی اختلال بلع برای درمان اختلال بلع در نوزادان نیز به کار می‌رود. همچنین درمان بلع از طریق ماساژ یا دستورزی برای تقویت بلع در کودکان هم کاربرد دارد.

درمان بلع از طریق تمرین درمانی بلع

در این روش از درمان سنتی بلع که با نام ارائه تمرینات بلع درمانی هم شناخته می‌شود، از تکنیک‌هایی نظیر تسهیل عصبی عضلانی و تعدیل حس عمقی برای اصلاح حرکات و تغییر در مولفه‌های مختلف حرکت بهره می‌جوییم. در مدیریت مشکل بلع با استفاده از تمرینات بلع درمانی، تقویت بلع با یک روش منطبق بر شواهد انجام می‌شود. در مطالعات مختلفی استفاده از تمرینات بلع درمانی برای حل مشکل بلع بیمار موثر قید شده است. این روش هم برای مدیریت اختلال بلع بزرگسالان و هم درمان و تقویت بلع در کودکان نیز کاربرد دارد. در برخی از موارد از این روش به عنوان بهترین درمان اختلال بلع بزرگسالان یاد شده است. در درمان اختلال بلع یا دیسفاژی از طریق تمرین درمانی، ارائه تمرینات با دوز مناسب و همچنین انجام و تکرار تمرینات در منزل بیمار توسط همراه برای بهبودی اختلال بلع بیمار ضروری است چرا که بسیاری از موارد تمرینات بلع درمانی قابلیت انجام توسط همراه بیمار مطابق با دستورالعمل ارائه شده توسط درمانگر اختلال بلع را دارد.

آیا تمامی علائم اختلال بلع با استفاده از تمرین درمانی اختلال بلع برطرف می‌شود؟

در درمان سنتی بلع با استفاده از روش تمرینات بلع درمانی امکان حذف علائمی مانند پریدن آب در گلو و سرفه بعد از غذا وجود دارد. اما فقط انجام این تمرینات نیست که مشکل بلع بیمار را حل می‌کند. بلع درمانی توسط گفتار درمانگر و با استفاده از سایر روشها در درمان پریدن آب در گلو و درمان خانگی سرفه بعد از غذا ضروری است.

چه تمریناتی در دل درمان سنتی بلع از طریق تمرینات درمانی نهفته است؟

متخصص درمان اختلال بلع در این روش تمرینات متنوعی را به بیمار پیشنهاد می‌کند. این تمرینات در کلینیک درمان اختلال بلع و یا به صورت درمان خانگی اختلال بلع قابلیت انجام دارند. تمرینات فک، تمرینات زبان، تمرین کم کردن بزاق دهان، تمرین حرکات سرفه و تمرین حرکات سر موارد درمان از طریق تمرینات بلع درمانی هستند. همچنین تمرینات اختلال بلع در رده درمان سنتی بلع شامل تمرینات اختصاصی دهانی حرکتی برای تقویت ماهیچه زبان است. تمرینات فک برای درمان اختلال بلع روش مناسبی برای حل مشکل جویدن و مشکل در بلع غذا است. تقویت ماهیچه زبان و تمرینات زبان بیشترین کارایی را در درمان مشکل بلع قرص نشان داده است. درمان حسی حرکتی دهانی در حل مشکل بلع کودکان و تقویت بلع در کودکان بیشترین کارایی را داشته است. این روش درمان همانطور که قبلا هم قید شد، بهترین درمان اختلال بلع بزرگسالان است چرا که در رده تمرینات خود تمریناتی برای درمان پریدن آب در گلو بیمار و درمان خانگی سرفه بعد از غذا فراهم آورده است.

درمان حسی و حرکتی اختلال بلع

در این روش از درمان سنتی بلع محرکاتی برای شکل‌گیری حرکات صحیح بلع فراهم می‌شود. تحریک با دمای سرد و یخ، تحریک با مزه‌ها در فضای دهان تغییراتی در بافت ماده غذایی جز مواردی از درمان سنتی اختلال بلع در این روش هستند. طبق مطالعات انجام شده به نسبت سایر روش‌های سنتی درمان اختلال بلع، میزان کارایی این روش قابل مقایسه با سایر روش‌ها نیست و درصد بسیار کمی از بیماران مبتلا به اختلال حسی عملکرد بلع از این روش نتیجه می‌گیرند. درمان سنتی بلع به روش درمان حسی و حرکتی برای برخی بیماران پارکینسون و آلزایمر مناسب بوده است. برخی تحریکات حسی این رده از درمان‌های سنتی بلع برای درمان اختلال بلع در نوزادان و تقویت بلع در کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان مدرن بلع

درمان مدرن اختلال بلع چگونه و با استفاده از چه تجهیزاتی انجام می‌شود؟
استفاده از تجهیزات بلع درمانی در مدیریت بلع بزرگسالان و تقویت بلع در کودکان مرسوم است. درمان اختلال بلع از طریق دستگاه‌های مدرن یکی از گزینه‌های مهم درمان هم در بزرگسالان و هم در کودکان است. تاثیر روش درمان مدرن اختلال بلع در مطالعات مختلفی اثبات شده است. یکی از مزیتهای این روش همانند درمان سنتی اختلال بلع فراهم آوردن درمان خانگی اختلال بلع است. یعنی این تجهیزات امکان حمل به منزل را دارند و برای بیمارانی که در بخش ویژه بستری هستند و یا امکان مراجعه به کلینیک اختلال بلع را ندارند، قابلیت انجام وجود دارد.
ما در گروه ایران اس ال پی تمام تجهیزات لازم در زمینه اختلال بلع را برای شما فراهم آورده‌ایم. علی رغم هزینه بالا و عدم دسترسی به این تجهیزات با توجه به تحریم‌های موجود، نگرانی شما در رابطه با درمان اختلال بلع برای ما مهم‌ترین دغدغه بوده و این ابزارها در دسترس شما خواهند بود. در زیر به تعدادی از روش‌های دستگاهی درمان اختلال بلع یا همان روش‌های مدرن درمان اختلال بلع می‌پردازیم. لطفاً با ما همراه باشید.

سخنی اختصاصی در مورد وایتال استیم تراپی در اختلال بلع

درمان اختلال بلع از طریق الکتروتراپی یا با استفاده از درمان وایتال استیم از روش‌های معمول درمان مدرن اختلال بلع در سراسر دنیا است. درمان وایتال استیم تقویت عضلات را با استفاده از جریان الکتریسیته یا الکتروتراپی انجام می‌دهد. ایجاد انقباض متعدد در عضله در روند درمان بیمار تاثیر شگفت‌انگیزی را داشته است. برخی از بیماران حتی پس از انجام یک جلسه درمان اختلال بلع از طریق الکتروتراپی گزارش‌هایی از بهبودی را داشته‌اند. درمان وایتال استیم در اغلب مطالعات موثر قید شده است. اما برخی از مطالعات اثر مثبت آن را در ترکیب با درمان سنتی اختلال بلع ذکر کرده‌اند. وایتال استیم تراپی در اختلال بلع در بیمارانی که ضعف عضلانی شدید دارند و یا همکاری فعالانه‌ای در انجام تمرینات بلع درمانی ندارند، بسیار اثربخش است. هدف اصلی وایتال استیم تراپی در اختلال بلع، تقویت عضلات بلع است. اما از آن برای کاهش اسپاسم عضلات حلق و صورت، کاهش تنش گلو، کاهش التهاب گلو ، درد حین بلع، درمان پریدن آب در گلو و ... استفاده می‌شود.
*نکته: در استفاده از وایتال استیم تراپی در اختلال بلع این روش برای همه بیماران کاربردی نیست. در برخی بیماران انجام سایر درمان‌های مستقیم در اولویت است. برخی از بیماران کاندید درمان وایتال استیم برای اختلال بلع نیستند و استفاده از آن برای این دسته بیماران خطرناک است.
متاسفانه برخی از درمانگران در مورد اثرات جادویی درمان وایتال استیم اغراق می‌کنند. وایتال استیم تراپی در درمان اختلال بلع در ۹۹ درصد موارد در همراهی با درمانهای سنتی اختلال بلع است که پاسخ می‌دهد. فقط تعداد انگشت شماری از بیماران هستند که از این روش بیشتر از سایر روش‌های درمان اختلال بلع نتیجه می‌گیرند. گول تبلیغات اغراق آمیز را نخورید.

درمان اختلال بلع از طریق بایوفیدبک چگونه است؟

دستگاه وایتال استیم قابلیت انجام تست الکترومایوگرافی بلع را هم دارد. الکترودهای عام به قسمت گردن وصل شده و جریان الکتریسیته حاصل از انقباض عضلات را با حساسیت بالایی جذب کرده و به دستگاه وایتال استیم انتقال می‌دهند. مشاهده سطح انقباض عضلات و تلاش برای بهبود آن کلید درمان بایوفیدبک برای اختلال بلع است. درمان بایوفیدبک برای اختلال بلع برای بیماران هوشیار و آگاه کاربرد دارد. این روش از درمان مدرن اختلال بلع در مطالعات مختلف اثربخش قید شده و درمان بایوفیدبک در عمل هم برای برخی بیماران موثر است.

درمان حسی حرکتی اختلال بلع

در این روش درمانی، تجهیزات قابلع انعطاف و غیرآسیب‌زا برای تحریک دهی در ناحیه دهان و حلق در فرایند درمان حسی حرکتی اختلال بلع فراهم شده است. محرکات حسی گوناگون لمسی امکان ایجاد لرزش در بیماران دارای اختلال بلع حسی کاربرد شگفت‌انگیزی دارد. تقویت بلع در کودکان با استفاده از درمان حسی حرکتی اختلال بلع در عمل و در مطالعات بسیار موثر گزارش شده است. این روش موثرترین راه برای حل مشکل بلع قرص و نگه داشتن لقمه در گلو در بیمارانی است که مشکل شناختی دارند.

درمان توپ سی تی ای آر (CTAR Ball)

یکی دیگر از روش‌های درمان مدرن اختلال بلع استفاده از توپ سی تی ای آر (CTAR Ball) است. خاصیت اسفنجی توپ با الاستیسیته بالا امکان تقویت عضلات حلق را برای بیمار فراهم می‌آورد. اگرچه در درمان‌های مدرن اختلال بلع قید شده است اما می‌توان گفت که قاعده قوانین اثربخشی آن بر مبنای تمرینات اختلال بلع در درمان سنتی اختلال بلع است. به عبارت دیگر اثربخشی آن بیشتر از طریق تمرین درمان اختلال بلع قابل توجیه است.

درمان‌های تحریک مغزی اختلال بلع یا نوروتراپی

درمان نوروتراپی بلع از درمان‌هایی است که اطلاعات ضد و نقیض بسیاری در مورد آن وجود دارد. به عبارت دیگر تاثیر درمان های تحریک الکتریکی مغز در برخی از مطالعات تایید و در برخی دیگر رد شده است. ماهیت درمان آن برخلاف وایتال استیم تراپی در درمان اختلال بلع که هدف عصب محیطی و عضلات را دارد، اعمال مستقیم جریان الکتریسیته یا مغناطیسی به سلول‌های واقع در مغز است. یعنی با تحریک دهی به مغز انتظار بهبود عملکرد بلع و رهایی بیمار از اختلال بلع را دارد. 
برخلاف درمان وایتال استیم که اثرات آن در مطالعات مختلف تایید شده است، درمان نوروتراپی در اختلال بلع اثر چندانی نداشته و هیچ مطالعه‌ای قویا درمان تحریک مغزی اختلال بلع را توصیه نمی‌کند. فارغ از عوارض آن، هزینه بالای درمان امکان انجام آن را برای برخی از بیماران دشوار می‌کند. البته انجام درمان‌های تحریک مغزی نظیر tDCS  و rTMS در درمان اضطراب، افسردگی، اختلال خواب و هوشیاری بسیار موثر بوده است اما در مورد اختلال بلع متاسفانه اثربخش بالایی نداشته اند. از نظر بنده تاثیر درمان های تحریک الکتریکی مغز صرفا از طریق تاثیرگذاری در شرایط هوشیاری و روانی بیمار است.
حال در قسمت پایانی به برخی از سوالات شما پاسخ خواهیم داد.

• نقش جراحی در درمان اختلال بلع چیست؟

 نقش جراحی در درمان اختلال بلع نقش بسزایی دارد.  جراحی در اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره یا همان اختلال بلع در سرطان گلو یکی از مهمترین فاکتورهای درمانی است. در صورتی که بلع توسط حضور تومور در مغز و یا ناحیه سر و گردن ایجاد شده باشد، حذف تومور از طریق جراحی یکی از مهمترین اقدامات درمانی خواهد بود. درست است که انجام خود جراحی با آسیب بافتی و شکافتن عصب و عضله ممکن است منجر به اختلال بلع شود اما رشد بافت تومور هم همین علامت را به دنبال خواهد داشت. بنابراین نقش جراحی در درمان اختلال بلع بسیار برجسته است.

• تکنیک تنفسی برای بیماران اختلال بلع چه کاربردی دارد؟

عملکرد تنفس در ردیف اول عملکردهای بدنی برای حفظ حیات انسان است. یعنی بر بلع انسان اولویت دارد. ممکن است با درگیر شدن بلع انسان به دلیل آسپیراسیون و نشت‌های ریوی غذا خوردن، ریه و تنفس بیمار درگیر شود. تکنیک تنفس برای بیماران اختلال بلع از این جهت حائز اهمیت است که در صورت وجود ترشحات ریوی و ضعف عملکرد تنفسی و ضعف سرفه، امکان مشکل بلع هم وجود دارد. بنابراین با آموزش صحیح برخی موارد و تکنیک‌های تنفسی برای اختلال بلع و همچنین انجام فیزیوتراپی تنفسی برای احیای سرفه موثر به بهتر شدن عملکردهای تارهای صوتی برای بلع و گفتار و همچنین بازیابی محافظت از مسیر هوایی بیمار حین بلع برای جلوگیری از آسپراسیون کمک کرده‌ایم.

• آیا درمان خانگی اختلال بلع امکان‌پذیر است؟

 اگر منظور از این سوال انجام درمان خانگی اختلال بلع توسط خود بیمار یا خانواده وی است، مشکل بلع بیمار ناشی از مشکلاتی مانند ضعف در عملکرد و یا مشکلاتی مانند خشکی دهان و ... باشد، امکان اثربخشی درمان خانگی اختلال بلع وجود دارد اما با توجه به اینکه ممکن است بیمار در معرض آسپیراسیون و عفونت ریه باشد، خواهشمندم قبل از هر اقدامی با یک متخصص درمان اختلال بلع مشورت بفرمایید.

• درمان پس زدن سینه مادر در اختلال بلع نوزاد چگونه است؟

در صورتی که پس زدن سینه مادر توسط نوزاد به دلیل اختلال در حس یا بیش حسی نوزاد باشد، با اشباع حس از طریق تحریکات حسی، امکان اصلاح توسط درمانگر وجود دارد. اما در صورتی که ضعف در مکیدن و بلع وجود داشته باشد، نیاز به انجام تقویت عضلات بلع به دلیل اختلال بلع نوزاد وجود دارد.

• علت خشک شدن دهان نوزاد چیست؟

دلیل اصلی خشک شدن دهان نوزاد مصرف داروها و محیط خشک و غیر مرطوب نگهداری نوزاد است. دلیل دیگر برای خشک شدن دهان نوزاد رشد نکردن غدد بزاقی دهان و ناحیه گردن به دلیل نارس بودن نوزاد است. بررسی گفتار درمانگر از طریق ارزیابی نوزاد به عنوان پزشک اختلال بلع به شما در شناسایی علت خشک شدن دهان نوزاد کمک می‌کند.

•  بروز آپنه یا خفگی در خواب به چه دلیل است؟

مهمترین دلیل آپنه یا خفگی در خواب، ضعف عضلات کف حلق و عدم کنترل هماهنگی تنفس و بلع است. در صورت بروز آپنه یا خفگی در خواب، بیمار نیازمند مراقبت تنفسی است. اما گفتار درمانی توسط بلع درمانگر به حذف علامت آپنه یا خفگی در خواب کمک می‌کند. مراقبت های تنفسی که توسط گفتاردرمانگر و فیزیوتراپ تنفسی به بیمار ارائه می‌شود، در حل مشکل آپنه یا خفگی در خواب موثر است.

• تاثیر درمان‌های پزشکی در اختلال بلع چگونه است؟

درمان اختلال بلع یا دیسفاژی از طریق اقدامات پزشکی شامل دارو درمانی بلع، تزریق سم بوتولیسم یا بتولیوم برای درمان اختلال بلع، استنت گذاری مری و درمان های گیاهی اختلال بلع می‌شود.

دارو درمانی اختلال بلع

دارو درمانی اختلال بلع خصوصاً در بیماران دارای وضعیت پیشرونده اهمیت فراوان دارد. پزشکان محترم بیماران پس از تجویز داروهایی برای کنترل شرایط پزشکی و ثبات نهایی حرکتی بیمار، بیماران را به کلینیک دیسفاژی برای درمان اختلال بلع معرفی می‌کنند. اگرچه با تجویز داروهایی مانند مستینون توسط پزشک معالج بیمار، بهبودی‌های جزئی در عملکرد بلع بیمار گزارش شده است اما درمان اختلال بلع بدون انجام بلع درمانی از طریق گفتار درمانگر مقدور نخواهد بود. دارو درمانی اختلال بلع کنترل علائمی مانند اسپاسم و ضعف شدید عضلانی بیمار است. در مواردی مانند التهاب مغز و نقص هوشیاری جز با کمک داروهای پزشکی اختلال بلع، مشکل بلع بیمار رفع نخواهد شد.

تزریق سم بوتولیوم یا بوتولیسم برای درمان اختلال بلع

در مواردی که اسپاسم در نقاط خاص سر و گردن وجود دارد، محدودیت‌های شدید حرکتی منجر به شکل‌گیری علائم اختلال بلع مانند مشکل جویدن، مشکل مکیدن، مشکل قورت دادن غذا و مشکل قورت دادن آب دهان می‌شود. تزریق سم بوتولیوم به کاهش علائم و کنترل علائم اختلال بلع کمک می‌کند. این تزریق الزاما توسط پزشک متخصص و تحت شرایط خاص باید انجام شود و انجام آن توسط دستیار و یا اپراتور اشتباه است چرا که در ناحیه حلق و حنجره تزریق‌های اشتباه حیات بیمار را به خطر می‌اندازد.

استنت گذاری مری

این درمان پزشکی بیشتر در کنترل علائم اختلال بلع که ناشی از تنگی و گرفتگی مسیر است، موثر خواهد بود. برخی از بیماران به دنبال تومور و یا آسیب‌های فیزیکی و عملکردی تنگی و یا سوراخ شدگی‌هایی را در مسیر گوارش خود تجربه می‌کنند. بالا آوردن غذا یکی از علائم وجود این مشکلات در مسیر گوارشی است. به طور مثال در استنت گذاری مری مسیر عبور غذا به معده روان شده و بیمار پس از تجربه غذا خوردن لذت بخش می‌تواند به حالت عادی برگردد. به غیر از استنت گذاری مری، تعبیه استنت پس از فیستول نایی مروی نوعی دیگر از موارد استنت گذاری مری مرتبط به اختلال بلع مروی است.

تعبیه پروتزهای دهانی حلقی برای درمان اختلال بلع

در صورت وجود شکاف کام و اختلال بلع در شکاف کام نرم و سخت، طراحی و تعبیه پروتزهای دهانی حلقی برای درمان اختلال بلع توسط پزشک جراح و گفتار درمانگر متخصص در درمان اختلال بلع انجام می‌شود. انجام این اقدام پزشکی برای حذف علامت بالا آوردن غذا از بینی و صدا دادن گلو حین بلع است. مشکلات گفتاری بیماران دارای شکاف کام هم با تعبیه پروتزهای دهانی حلقی برای درمان اختلال بلع و گفتار نیز رفع می‌گردد.

داروهای گیاهی اختلال بلع

دارو گیاهی اختلال بلع وجود ندارد. به عبارت دیگر داروی گیاهی اختلال بلع متاسفانه توسط برخی افراد سودجو برای سو استفاده از مردم ایجاد شده است. داروی گیاهی برای مرطوب نگه داشتن حفره دهان به عنوان یکی از موارد طراح درمان خشکی دهان است. برخی از داروهای گیاهی در کنترل ترشح بزاق موثر هستند وگرنه داروی گیاهی که مشکل بلع بیمار را حل کند وجود ندارد و استفاده از داروی گیاهی اختلال بلع سوء استفاده محض از علم پزشکی است. درمان مشکل بلع در طب اسلامی صحت ندارد و انجام اقداماتی نظیر مصرف نبات، زالو درمانی و طب سوزنی اختلال بلع، تجارت در علم پزشکی است. در علم پزشکی تنها مسیر درست حل اختلال بلع بیمار انجام گفتار درمانی توسط متخصص درمان اختلال بلع است.

نتیجه‌گیری

اختلال بلع یک مشکل ناتوان کننده‌ای است که یکی از مهم‌ترین اعمال لذت بخش در انسان را مورد هدف قرار می‌دهد. دلایل مختلفی منجر به شکل‌گیری اختلال بلع در کودکان و بزرگسالان می‌شود. انتخاب درمانگر اختلال بلع که همان گفتار درمان می‌باشد، فردی که در زمینه اختلال بلع به طور تخصصی کار می‌کند، می‌تواند به شما در رفع علائم اختلال بلع کمک کرده و عواقب اختلال بلع را در شما کاهش دهد و شما را از خطرات جدی نظیر عفونت ریه، ذات الریه اختلال بلع، سوء تغذیه و دهیدراسیون دور کند. ما در گروه ایران مدس ال پی با فراهم آوردن گروهی از متبحرترین درمانگران اختلال بلع در تهران شما را تا حل مشکل بلع بیمارتان یاری خواهیم کرد.