فوبیای بلع چیست؟

فوبیای بلع یا فاگوفوبی به حالتی گفته می‌شود که فرد به علت ترس و هراس زیاد از بلع، از غذا خوردن اجتناب می‌کند. افراد مبتلا به فوبیای غذا اغلب هنگام غذا خوردن دچار تنش می‌شوند و ممکن است از خوردن غذاهای خاصی که به نظرشان سخت‌تر بلعیده می‌شود، دوری کنند. این افراد ممکن است از مصرف غذاهای جامد خودداری کرده و رژیم غذایی خود را به غذاهای نرم یا مایعات محدود کنند. در موارد شدیدتر، حتی بلعیدن آب یا بزاق نیز می‌تواند منبع ترس باشد. ترس از خفه شدن حین خوردن مایعات یا غذا محدودیت‌های زیادی در زندگی روزمره فرد ایجاد می‌کند. زیرا اضطراب شدید مربوط به بلعیدن نه تنها فرایند غذا خوردن را دشوار می‌کند، بلکه ممکن است موجب کاهش اشتها و وزن فرد شود. برخی افراد حتی از غذا خوردن در جمع پرهیز می‌کنند، زیرا نگرانند که دچار مشکل بلع شوند و این موضوع باعث شرمندگی آنها شود. از این رو شناخت فوبیای غذا و تأثیرات آن بر زندگی فردی و اجتماعی بسیار مهم است.

فاگوفوبیا چه علائمی دارد؟

فاگوفوبیا یا ترس از بلعیدن، علائم متعددی دارد که هم شامل نشانه‌های جسمی و هم روان‌شناختی است و می‌تواند فرآیند بلعیدن را به تجربه‌ای دشوار تبدیل کند. یکی از مهم‌ترین علائم فوبیای بلع، نگرانی شدید هنگام بلعیدن غذا، مایعات یا حتی بزاق است. مشکلات بلع در این افراد به صورت احساس گرفتگی یا تنگی در گلو ظاهر می‌شود که ممکن است ناشی از انقباض عضلات گلو به دلیل اضطراب باشد. خشکی دهان نیز یکی دیگر از علائم جسمی رایج است که بلعیدن را دشوارتر می‌سازد. برخی افراد ممکن است حس کنند که غذا در گلو یا قفسه سینه آنها گیر کرده است، حتی اگر از نظر فیزیکی مشکلی وجود نداشته باشد. این حس موجب ترس بیش‌تر و تشدید علائم فاگوفوبی می‌شود. علائم جسمی دیگر شامل تپش قلب، تعریق، لرزش، حالت تهوع، یا حتی حملات پانیک هنگام تلاش برای بلعیدن است.

چه چیزی سبب استرس غذا خوردن می شود؟

ترس از غذا خوردن در جمع می‌تواند ناشی از عوامل مختلف جسمی، روان‌شناختی و اجتماعی باشد. یکی از دلایل اصلی استرس هنگام غذا خوردن، اختلالات اضطرابی است که در آن فرد از گیر کردن غذا در گلو یا خفه شدن هنگام بلعیدن هراس دارد. این نگرانی می‌تواند باعث تنش و اجتناب از غذا خوردن شود و به مرور زمان به یک مشکل مداوم تبدیل شود. تجربیات ناخوشایند یا تروماتیک، مانند خفگی قبلی یا گیر کردن غذا در گلو، نیز می‌توانند منبع استرس باشند. این تجربه‌ها ممکن است منجر به ایجاد واکنش‌های شرطی شوند، به طوری که فرد هر بار هنگام غذا خوردن احساس خطر و ترس می‌کند. مسائل اجتماعی و فرهنگی نیز می‌توانند نقش داشته باشند. فشار برای رعایت آداب خاص غذا خوردن، ترس از قضاوت در جمع، یا نگرانی از شرمندگی در موقعیت‌های اجتماعی می‌توانند استرس غذا خوردن را افزایش دهند. این موضوع به ویژه در افرادی که اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی دارند، شایع‌تر است. مشکلات جسمی یا پزشکی مانند دشواری در بلع (دیسفاژی)، رفلاکس اسید معده، یا دردهای گوارشی نیز می‌توانند استرس غذا خوردن را تشدید کنند. علاوه بر این، تصویر بدنی منفی و وسواس درباره وزن یا کالری مصرفی نیز می‌توانند منجر به استرس در انتخاب و مصرف غذا شوند.

ترس از غذا خوردن چگونه سلامت فرد را تحت تاثیر قرار می دهد؟

استرس غذا خوردن، تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت هر دو بعد جسمی و روانی فرد دارد. ترس از غذا خوردن رفته رفته به محدود کردن رژیم غذایی منجر می‌شود، که پیامدهای منفی زیادی بر سلامت فرد خواهد داشت. یکی از اثرات اصلی ترس از غذا خوردن، کاهش مصرف کالری و مواد مغذی ضروری در طول روز است. کاهش وزن غیرطبیعی، سوءتغذیه و کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی حاصل این امر است. کمبود مواد مغذی ضروری، از جمله پروتئین، آهن، کلسیم و ویتامین‌های گروه B، می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی را کاهش داده و خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی یا مشکلات جسمی دیگر را افزایش دهد. علاوه بر این، سوءتغذیه مشکلاتی نظیر ضعف عضلانی، خستگی مفرط، کاهش تمرکز و حتی مشکلات جدی قلبی و گوارشی را به دنبال دارد.
از سوی دیگر، ترس از غذا خوردن در جمع تأثیرات روان‌شناختی نیز دارد و بر زندگی اجتماعی فرد صدمه وارد می‌کند. افرادی که از غذا خوردن در جمع می‌ترسند، اغلب دچار مشکلات روحی، عاطفی و افسردگی می‌شوند. اجتناب از وعده‌های غذایی اجتماعی می‌تواند باعث انزوای اجتماعی و کاهش ارتباطات انسانی شود، که این امر خود تأثیرات منفی بیشتری بر سلامت روان دارد. ترس از غذا خوردن گاهی به یک چرخه معیوب تبدیل می‌شود؛ بدین صورت که کاهش انرژی و مواد مغذی، سطح تحمل روانی فرد را کاهش داده و استرس بیشتری در مورد غذا خوردن ایجاد می‌کند. درمان به‌موقع این مشکل با کمک روان‌درمانی و مداخلات تغذیه‌ای ضروری است تا از آسیب‌های بلندمدت به سلامت فرد جلوگیری شود.

آیا ترس از خفه شدن حین خوردن مایعات یا غذا قابل درمان است؟

ترس از خفه شدن حین خوردن مایعات یا غذا، در اکثر موارد قابل درمان است. این اختلال اضطرابی بسته به ماهیت آن، با روش‌های مختلفی از جمله روان‌درمانی، گفتاردرمانی تخصصی، و در مواردی دارودرمانی مدیریت می‌شود. هدف اصلی درمان فاگوفوبی، کاهش ترس و اضطراب فرد و بازگرداندن اعتماد به توانایی بلع طبیعی است. یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی، درمان شناختی-رفتاری (CBT) است که به فرد کمک می‌کند افکار منفی و الگوهای غیرمنطقی خود درباره بلعیدن را شناسایی و اصلاح کند. تکنیک‌های آرام‌سازی و مواجهه تدریجی نیز بخشی از درمان ترس از قورت دادن هستند. در مواجهه تدریجی، فرد به آرامی و در شرایط کنترل‌شده با خوردن غذاها یا مایعاتی که ترس کمتری ایجاد می‌کنند، آشنا می‌شود و به مرور اعتماد به توانایی بلعیدن باز می‌یابد. 
در موارد شدید، استفاده از داروهای ضد اضطراب یا آرام‌بخش، تحت نظر پزشک، ممکن است به کاهش سطح اضطراب کمک کند. همچنین همکاری با متخصص تغذیه برای طراحی یک برنامه غذایی مناسب اهمیت دارد. با ترکیب این روش‌ها و حمایت مداوم، افراد می‌توانند بر ترس خود غلبه کنند و به یک الگوی تغذیه‌ای سالم و طبیعی بازگردند.
در صورتی که منشا فوبیای غذا دیسفاژی باشد، گفتاردرمانگران متخصص بلع نقش حیاتی در رفع استرس غذا خوردن و بهبود فیزیولوزی بلع دارند. آسیب شناس گفتار، زبان و بلع ابتدا با استفاده از ارزیابی‌های دقیق دستگاهی و غیر دستگاهی، عملکرد بلع بیمار را بررسی می‌کند. سپس با توجه به نوع اختلال برنامه درمانی مناسب را طراحی و اجرا می‌کند. زمانی که که مشکل بلع بیمار مرتفع شود ترس از قورت دادن و فاگوفوبیا نیز بهبود می یابد.

درمان ترس از غذا خوردن توسط بلع درمانی چگونه است؟

درمان اختلال بلع توسط گفتار درمانگر به روش‌های مختلفی مانند وایتال استیم تراپی، درمان دستی، بایوفیدبک، تحریکات حسی و حرکتی انجام می‌شود. در بیماران مبتلا به فوبیای بلع درمان توسط تک تک درمان‌های قید شده قابل انجام است. اما نباید فراموش کنیم که خط و مشی درمان در این بیماران ایجاد تجربه مثبت غذا خوردن است یعنی ما تمام تکنیک‌هایی که برای بهبود بلع این بیماران به کار می‌بریم، بایستی منجر به ایجاد تجربه مثبت و لذت از غذا خوردن شود. در ابتدا مواد غذایی و خوراکی‌هایی را به بیمار ارائه می‌دهیم که قادر به خوردن آنها باشد. یعنی در خوردن آنها دچار مشکل نشود. سپس به مرور و با افزایش اعتماد به نفس بیمار به سمت غذاها و خوراکی‌هایی می‌رویم که با آنها دچار مشکل است.

سخن آخر

فوبیای بلع ترسی غیر طبیعی و شدید از عمل بلع است. ترس از غذا خوردن تأثیرات عمیقی بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرد می‌گذارد. این اختلال، با ایجاد اضطراب شدید زندگی روزمره را دشوار می‌کند. اگرچه این ترس ممکن است در ابتدا به نظر ساده بیاید، اما پیامدهای آن، از سوءتغذیه و کاهش وزن گرفته تا انزوای اجتماعی و اختلالات روانی جدی‌تر، اهمیت درمان به موقع را خاطر نشان می‌کند. خوشبختانه، فاگوفوبیا قابل مدیریت و درمان است. روش‌های درمانی مانند روان‌درمانی، گفتاردرمانی تخصصی و در مواردی دارودرمانی، می‌توانند به افراد کمک کنند تا بر این ترس غلبه کرده و به زندگی طبیعی بازگردند. شناسایی به‌موقع، مراجعه به متخصص و استفاده از تکنیک‌های درمانی مناسب، کلید بازسازی اعتماد به توانایی بلع و بازگشت به لذت غذا خوردن است.

منابع

"Swallowing and Feeding Disorders in the Pediatric Population: Assessment and Management", by Nancy B. Givens and Janet E. D. McNaughton.
"Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5)", American Psychiatric Association.
"Cognitive-Behavioral Therapy for Anxiety Disorders", David A. Clark, Aaron T. Beck.
"Anxiety and Its Disorders: The Nature and Treatment of Anxiety and Panic", David H. Barlow.
"Phagophobia: A Review of Treatment Approaches", Journal of Clinical Psychology.

تجربیات درمانگران

شیما حسین آبادی

کارشناس ارشد گفتاردرمانی درمانگر تخصصی بلع و گفتار

52

---

سلام بنده شیما حسین آبادی هستم درمانگر اختلال بلع و تجربه خودم از درمان بیمار دارای فوبیای بلع را با شما به اشتراک می‌گذارم. بیمار پسر ۱۶ ساله‌ای بودند که به دنبال گیر کردن لقمه غذا در گلویشان تمامی مواد جامد و جویدنی را از رژیم غذایی خود حذف کرده بودند. فوبیای بلع در این بیمار حالت شدید نداشته چرا که بیمار توانایی و پذیرش خوردن غذاهای میکس شده و مایعات را داشت. در طی جلسات درمانی متوجه شدیم که اضطراب بیمار علی رغم شدید نبودن مشکلش بسیار بالا است و وی را به یک متخصص روانشناسی ارجاع دادیم سپس با کمک تمرینات بلع درمانی و ارائه لقمه‌های کوچک غذا با مواد غذایی جامد به بیمار کمک کردیم که با روی دیگر رژیم غذایی که حالت جامد دارد آشتی کند. پس از هفت جلسه درمانی بیمار متوجه شد که مشکل خاصی نداشته و فقط آمادگی روانی کافی برای دریافت مواد غذایی جامد را نداشت. کمک‌های بلع درمانی و روانشناسی بیمار را برای دریافت رژیم غذایی معمولی آماده کرد و مشکل بیمار به طور کامل حل شد یعنی فوبیای بلع بیمار درمان شد.

مشاهده بیشتر