چرا عفونت ریه و اختلال بلع به یکدیگر مرتبط هستند؟

عفونت ریه یک عفونت در شش های فرد است که به ملتهب‌شدن کیسه‌های هوایی و ایجاد مایع و یا چرک درون ریه می‌انجامد. این عفونت می‌تواند توسط بسیاری از ارگانیسم‌های کوچک و متفاوتی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها و همچنین سایر موادی که با نشت به لوله نای و درنهایت به ریه می‌رسند، ایجاد شود. عفونت ریه و اختلال بلع بیشتر به خاطر آسپیراسیون مواد غذایی و مایعات و همچنین بزاق کنارهم قرار گرفته و برای بیمار ایجاد خطر می‌کنند. عفونت ریه سالیانه میلیون‌ها نفر را در سرتاسر جهان درگیر خود کرده و این شکل از عفونت در کودکان زیر 5 سال، سالمندان، بیماران بستری‌شده در بیمارستان و افراد دارای سیستم ایمنی تضعیف شده بیشتر اتفاق می‌افتد. سالمندان یکی از گروه های در معرض ابتلا به عفونت ریه هستند زیرا اختلال بلع سالمندان آنها را در ریسک بالایی از عفونت ریه ناشی از اختلال بلع قرار می‌دهد. علاوه بر این به علت اینکه این افراد ممکن است توانایی سرفه حین غذا خوردن به طور موثر نداشته باشند در نتیجه مواد غذایی نشت شده به ریه در این محیط تجمع می‌یابند و باعث عفونت ریه می‌شوند.

 

 

 

چه عواملی منجر به پنومونی یا عفونت ریه می‌شود؟

عفونت ریه نوعی از بیماری است که می‌توان با مشخص کردن علت ایجاد عفونت به درمان موفق رسید.
باکتری: شایع‌ترین نوع عفونت ریه که به طور معمول یک ناحیه از ریه بیمار را درگیر می‌کند. سرماخوردگی و آنفولانزا نوعی از این عفونت هستند. درمان این عفونت با داروهای نوع آنتی‌بیوتیک هست. باکتری‌هایی مانند استرپتوکوکوس، هامئوفیلوس‌(باکتری عامل عفونت در سالمندان)، مایوباکتریوم توبرواسکروزیس (مهمترین عامل عفونت در کشورهای درحال توسعه)، باکتری‌های شایع در افراد بستری در بیمارستان مانند کلبسیلا و سودوموناس و در نهایت باکتری آنالوبوس (باکتری عامل عفونت ریه و اختلال بلع ناشی از آسپیراسیون غذا، نوشیدنی‌ها، بزاق و مواد برگشتی از معده)  از عوامل شایع عفونت ریه باکتریایی هستند.
ویروس: عفونت ویروسی با عامل ویروس ایجاد شده و مهمترین علل عفونت در کودکان زیر 5 سال محسوب می‌شود. اگر خطر توسعه به سایر قسمت‌های بدن را نداشته باشه به جدیت عفونت‌های باکتریایی نیست و حتی بدون درمان‌های دارویی با مصرف آب فراوان  کنترل شده و با استراحت، بین 1 الی 3 هفته بهبود می‌یابد. مانند ویروس آنفولانزا، آدنوویروس و راینوویروس و ویروس کرونا 
ویروس کرونا یکی از شایع‌ترین ویروس‌هایی است که تا به امروز در جهان وجود داشته است. بر طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت قریب به یک میلیارد نفر تاکنون به ویروس کرونا مبتلا شده و شرایط حاد و مزمن ایجاد شده توسط این ویروس را تجربه کرده‌اند. عفونت ریه و اختلال بلع در ویروس کرونا از علامت‌های شایع بوده و بسیاری از بیماران، علی الخصوص سالمندانی که در بخشهای مراقبتی ویژه بیمارستان‌ها بستری می‌شوند عفونت ریه و اختلال بلع را به علت ضعف و بی‌حالی، کاهش میزان هوشیاری، بهم‌ریختگی هماهنگی بلع و تنفس، کاهش حساسیت‌های دهانی و درگیری سیستم مغز و اعصاب تجربه می‌کنند.
قارچ: ورود عامل قارچ به ریه  و تکثیر آن که بیشتر در بیماران با بیماری‌های مزمن و کمتر در بزرگسالان سالم اتفاق می‌افتد. مانند نموسایتیس و سیتوپلاسموزیس .
آسپیراسیون: آسپیراسیون زمانی اتفاق می‌افتد که یک شی خارجی مانند تکه‌های غذا، مایع، بزاق دهان و مواد برگشتی از معده بیمار به مسیر هوایی درقبل، حین و پس از بلع با نفس کشیدن به مسیر هوایی مکیده شود. در صورت وجود سرفه موثر و قوی و با فشار هوا این مواد در صورتی که حجم کمی داشته باشند از مسیر خارج شده و خطر برطرف می‌شود و در غیر اینصورت در بافت ریه گیر افتاده و بیماری‌زایی آغاز می‌گردد. آغاز بیماری‌زایی توسط باکتری‌هایی که در حفره دهان و بینی حضور دارند و به سمت ریه حرکت کرده‌اند اتفاق می‌افتد. پس در مبحث عفونت ریه و اختلال بلع توجه به سرفه حین غذا خوردن بسیار ضروری است. شاید برای بسیاری از ما سرفه در طول روز به وفور اتفاق می‌افتد که در نگاه اول به سادگی از کنارش رد می‌شویم. برخی از افراد سیگاری ممکن از در طول روز مکررا سرفه کنند که می‌تواند بعلت آسیب بافت ریه ناشی از مصرف سیگار باشد. اما یکی از مهم‌ترین نکات موجود مبحث عفونت ریه و اختلال بلع، سرفه حین غذا خوردن است. سرفه حین غذا خوردن ممکن است برای شما هم اتفاق بیافتد اما وقتی حائز اهمیت و نیازمند توجه ویژه است که

1. تکرار شود یعنی مثلا در یک وعده غذایی بیشتر از 3 بار اتفاق بیافتد.

2. حداقل در دو وعده غذایی به طور مثال صبح و ظهر و یا ظهر و شب مشاهده گردد.

سرفه حین غذا خوردن اگر چه یک عمل محافظتی غیرارادی بدن و نجات دهنده انسان از عفونت ریه و اختلال بلع است اما با کمی تامل متوجه می‌شویم که این اتفاق در افراد سالم تکرار نمی‌شود و به نظر می‌رسد نشانه‌ای از وجود مشکل در بدن ما است. سرفه حین غذا خوردن و یا نوشیدن آب و مایعات در صورتی که مورد غفلت واقع شود می‌‌تواند خاموش شده و ورود مواد غذایی و مایعات به ریه بیمار را بدون علامت کند چرا که گیرنده‌های سرفه موجود در مسیر هوایی کاهش حساسیت نشان داده و به علت مواجهه مکرر با غذا و مایعات نسبت به حضور آنها واکنشی نشان ندهند. در سالمندان این مشکل به شدت خطر آفرین است. وجود همین مشکل اختلال بلع سالمندان را پیچیده‌تر کرده و مدیریت درمان اختلال بلع را در این گروه سنی دشوار می‌کند. در برخی از افراد سالمند، فرد حتی متوجه ورود غذا به مسیر ریه نمی‌شود بنابراین درمان اختلال بلع سالمندان نیازمند توجه به فاکتورهای شناختی، هیجانی و سایر مشکلات سلامت در این گروه سنی است. 
در عفونت ریه و اختلال بلع حدودا نصف بیماران دارای اختلال بلع، آسپیراسیون خاموش داشته و یکی از علل بالا بودن میزان مرگ و میر در این جمعیت این مسئله است که در عدم حضور سرفه یا 1. خفگی اتفاق می افتد و یا 2. میزان عفونت ریه و اختلال بلع به قدری بالا است که آسیب‌های جدی به بافت ریه و عملکرد تنفسی وی وارد می‌کند. در عفونت ریه و اختلال بلع ماده خارجی با آسپیراسیون وارد ریه شده و در صورت عدم خارج شدن، فاسد و منجر به تجمع مواد عفونی در داخل ریه شده و نفس کشیدن را برای بیمار سخت می‌کند.

 

 

عفونت ریه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

 

 Chest X-Ray یا عکس ساده قفسه سینه تستی است که به تمییز عفونت ریه از سایر عفونت‌ها کمک می‌کند. این تست‌ها در بیمارستان‌ها با استفاده از دستگاه‌های رادیولوژی و در بخش رادیولوژی و با دستور پزشک معالج بیمار انجام می‌شود. بیمارانی که توانایی حرکتی آنها کم و یا شرایط بحرانی دارند این تست بر بالین بیمار و با دستگاه‌های قابل حمل و در بخش‌های ویژه مثل آی سی یو و حتی در منزل بیمار هم قابل انجام است. علاوه بر این آزمایش کشت خلط و بررسی آزمایشگاهی آن نیز برای بررسی احتمال عفونت در مسیر تنفسی انجام می‌شود که در شناسایی عامل ایجاد کننده عفونت مانند باکتری، ویروس و یا قارچ ضروری خواهد بود.

 

چه عواملی منجر به عفونت ریه و اختلال بلع می‌شود؟

اختلال بلع وجود هرگونه مشکل در انتقال مواد غذایی و مایعات و بزاق دهان از دهان به معده است. علایم اختلال بلع شامل سرفه حین غذا خوردن، حالات خفگی، ناتوانی در قورت دادن، گیر کردن غذا در ناحیه گلو، باقی مانده غذا در دهان و حلق، آبریزش دهانی، چند باره قورت دادن، نگه داشتن غذا و مایعات در دهان و حلق و ... می‌باشد. عمدتا اختلال بلع به خاطر شرایط نورولوژیک و دوره هایی از کاهش سطح هوشیاری در بیماران مخصوصا در سالمندان بروز می‌یابد. 
شرایط نورولوژیک شامل سکته مغزی یا استروک، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر، بیماری ام اس، فلج مغزی، بیماری ای ال اس، بیماری میاستنی گراویس و آسیب‌های مغزی وارده در تصادف یا افتادن بیمار ایجادکننده اختلال بلع هستند. در برخی از بیماران شرایطی مانند اسپاسم یا انقباضات خیلی شدید در عضلات منجر به ایجاد حالت تهوع و عدم توانایی در بلع می‌شود که منجر به ایجاد عفونت ریه و اختلال بلع خواهد شد. 
مصرف الکل و یا داروهای آرام‌بخش قوی که سطح هوشیاری را کاهش بدهد و یا منجر به ایجاد شلی در عضلات مسئول بلع شود، می‌تواند عفونت ریه و اختلال بلع را ایجاد کند. تشنج به علت ایجاد اسپاسم منتشر در عضلات، بیهوشی‌های عمومی بعلت کاهش سطح رفلکس بلع و کاهش میزان هوشیاری فرد، اقدامات درمانی مرتبط به دندان به علت بی‌حسی‌های موضعی ناحیه دهان و حلق، لوله‌گذاری‌های درون حلق و مسیر هوایی، رفلاکس محتویات معده (شامل گازها و مواد اسیدی و سمی) منجر به ایجاد نشت به مسیر هوایی شده و با نفوذ حتی حداقلی مواد هم می‌تواند واکنش های التهابی ریه را به علت اختلال بلع بر بیانگیزد.
عفونت ریه و اختلال بلع در سالمندان بسیار شایع است. عفونت ریه آسپیراسیون به علت شرایطی مانند تغییرات هوشیاری، مصرف داروهای آرام‌بخش در کنار افزایش خطر ابتلا به بیماری دمانس نظیر آلزایمر و سایر شرایط وابسته به افزایش سن و تغییرات فیزیولوژیک سالمندی، رعایت کم بهداشت دهانی و کلونی شدن باکتری‌های داخل دهانی و بستری شدن در بیمارستان به علت در معرض امراض بودن، در این گروه سنی اتفاق می‌افتد.
در سایر گروه‌ها علاوه بر موارد فوق ایمنی بدن کاهش‌یافته، بستری‌شدن‌های طولانی مدت در بیمارستان، استفاده از لوله‌گذاری و تهویه مکانیکی، آسیب به بافت ریه به علت مصرف زیاد دخانیات، بیماری‌های مزمن ریوی نظیرCOPD، مصرف نامناسب و طولانی مدت داروهای آنتی سایکوتیک، اختلالات حرکتی و گوارشی نظیر آشالازی، رادیوتراپی سر و گردن، مصرف الکل و سوء تغذیه و دیابت می‌توانند عوامل و مقدمات عفونت ریه و اختلال بلع و در نتیجه عفونت ریه آسپیراسیون را در شرایط زمانی خاصی ایجاد کنند.

 

 

 

عفونت ریه و اختلال بلع چه نشانه هایی دارد؟

خب در قسمت قبل بیان کردیم که عوامل مختلفی می‌توانند با ایجاد نقص کارکردی در عملکرد بلع بیمار منجر به نشت مواد غذایی، مایعات، بزاق و اسید معده به مسیر ریه شده و واکنش‌های عفونتی و التهابی ریه را ایجاد کنند. این عفونت اگرچه ممکن است با سایر عفونت‌های ریه متفاوت باشد اما امکان دارد که علائم نسبتا مشابهی را بروز دهند. در برخی بیماران ما شاهد آسپیراسیون و افزایش میزان ترشحات ریوی به علت عفونت آسپیراسیون ریه هستیم در حالی که خانواده بیمار گزارش می کند که بیمارشان سرما خورده است.

مشاهبت علائم آسپیراسیون با سایر عفونت های ریوی تشخیص افتراقی را دشوار کرده اما علائمی همچون درد قفسه سینه، نفس کم آوردن، صدای تنفس خلط‌دار، سرفه شدید و جا‌به‌جایی ترشحات، وجود خلط‌هایی به رنگ زرد و یا زرد مایل به سبز، خستگی، تعریق زیاد، تنفسهای بد و با تقلای زیاد و رنگ پوست کبود رنگی که ناشی از کمبود اکسیژن محلول در خون ممکن است مشاهده شود که نشان دهنده عفونت ریه ناشی از آسپیراسیون است. در صورت درمان نشدن عفونت ریه و اختلال بلع، بیماری زایی و درگیری ریه می‌تواند به افیوژن‌های ریوی، چرک مایع جنب ریه، سپسیس یا عفونت خون، سوراخ شدن لایه‌های ریه ، نقص عملکرد تنفسی مزمن و حتی مرگ بیمار منجر شود.

 

 

عفونت ریه و اختلال بلع را چگونه می‌توان درمان کرد؟

 

مصرف آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت منتج از آسپیراسیون به کار می‌رود. مصرف داروهایی نظیر کلیندومایسین، موکسی فلوکساسین، آمپیسیلین و مروپنم ممکن است پس از بررسی شرایط پزشکی بیمار توسط پزشک معالج تجویز گردد. درمان این مشکل ممکن است بین 1 الی 2 هفته زمان ببرد.
علاوه بر درمان دارویی پرهیز از مصرف سیگار، اصلاح وضعیت خواب برای کنترل رفلاکس، کنترل و افزایش بهداشت دهان، پرهیز از خوردن مواد محرک و اسیدی می‌تواند در کنترل میزان آسپیراسیون مواد موثر باشد. همچنین با شروع توانبخشی بلع توسط گفتاردرمانگر می‌توان با تقویت عضلات مرتبط به بلع کفایت عمکلردی بلع بیمار را افزایش داد. همچنین با استفاده از مشاورات گفتاردرمانگر می‌توان با اصلاح پوزیشن تغذیه و همچنین بافت مواد غذایی میزان آسپیراسیون را کاهش داده و یا حذف نمود.

بنابراین با توجه به هزینه‌های سنگین درمان عفونت ریوی و همچنین خطراتی که عفونت ریوی برای بیمار دارد، به نظر می‌رسد گفتاردرمانی بهترین گزینه برای حذف عامل ایجاد کننده عفونت یعنی آسپیراسیون است. برای درمان عفونت ریه و اختلال بلع لازم است که علت اختلال بلع به صورت ریشه ای شناسایی شود و با توجه به آن  درمان ارائه شود. چنانچه عفونت ریه و اختلال بلع به علت اختلال یا آسیب در عملکرد ارگان های مرتبط با بلع ایجاد شود توانبخشی بلع جهت جلوگیری از بروز مجدد عفونت ریه و اختلال بلع ضرورت دارد.

 

نتیجه گیری

 

 عوامل مختلفی در ایجاد عفونت‌های ریوی دخیل هستند که یکی از این موارد آسپیراسیون‌های ریوی است. آسپیره مواد به ریه منجر به شکل گیری عفونت ریه و اختلال بلع شده و هزینه‌های سنگینی را به خانواده بیمار تحمیل می‌کند. با کنترل عامل عفونت سپس شروع موثر بلع درمانی می‌توان علاوه بر کنترل و قطع عفونت‌زایی توسط اختلال بلع، کیفیت زندگی بیمار را با تصحیح الگوی بلع و ایجاد بلعیدن ایمن و رضایت‌بخش بهبود بخشید. ما در تیم ایران مد اس ال پی با بهره‌گیری از از باسابقه‌ترین درمانگران حیطه تخصصی بلع درمانی در کنارتان خواهیم بود. با ما در تماس باشید.

 

 

سوالات متداول شما

 

آیا اختلال بلع در کرونا با داروهایی مثل رمدسیور درمان می‌شود؟

اگر اختلال بلع بیمار به دنبال عفونت ویروس کرونا ایجاد شده باشد با داروهایی که به کاهش التهاب و عفونت ریوی کمک می‌کنند ممکن است علائم اختلال بلع بهبود یابد اما در صورتی که اختلال بلع بیمار ناشی از سایر نقایص فیزیولوژیک باشد نیاز به توانبخشی بلع است.

درمان اختلال بلع سالمندان چیست؟

در بسیاری از موارد اختلال بلع سالمندان با روش های توانبخشی درمان می‌شود و تا حد زیادی می‌توان آسپیراسیون ناشی از اختلال بلع را با بلع درمانی کنترل کرد. اما گاهی در برخی سالمندان که بیماری های پیشرونده مثل آلزایمر یا پارکینسون دارند در شرایطی که بیماری به میزان زیادی پیشرفت کرده باشد و هوشیاری فرد در حدی کاهش پیدا کرده باشد که امکان تغذیه از راه دهان نباشد روش های دیگری مانند