آیا اختلال بلع با سوختگی ارتباط دارد؟

اختلال بلع که در پزشکی به آن دیسفاژی گفته می‌شود، به مشکل و ناتوانی در خوردن و آشامیدن اشاره دارد. عوامل بسیار زیادی در بروز این مشکل دخیل هستند، هر گونه بیماری و یا اختلالی که باعث آسیب به آناتومی و یا عملکرد عضلات و اعصاب دخیل در بلع شود، می‌تواند عامل اختلال بلع یا دیسفاژی باشد. جراحی‌های مغز و اعصاب، جراحی‌های دهان، حلق و حنجره، بیماری‌های مغز و اعصاب مثل ام اس و پارکینسون و سکته‌های قلبی و مغزی از شاخص‌ترین دلایل اختلال بلع هستند. اما اختلال بلع به دنبال حوادث ناگهانی مثل ضربه مغزی و یا سوختگی نیز می‌تواند رخ دهد. 
اختلال بلع ناشی از سوختگی می‌تواند مستقیما به دنبال آسیب به ساختار و عملکرد عضلات بلع و یا ثانویه به دنبال انجام پروسیجرهای پزشکی اضطراری که برای حیات فرد الزامی است، مثل اینتوباسیون و تراکئوستومی به وجود آید. بنابراین سوختگی‌ها به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم می‌توانند باعث اختلال بلع شوند.

اختلال بلع ناشی از سوختگی را بیشتر بشناسید!

اختلال بلع ناشی از سوختگی یکی از پیامدهای نامطلوب این حوادث است. اختلال بلع در این بیماران به دنبال سوختگی در ناحیه دهان، حلق و مجاری تنفسی صورت می‌گیرد. در برخی موارد ممکن است سوختگی در نواحی مرتبط با بلع اتفاق نیفتاده باشد اما فردی که دچار سوختگی شده است به دنبال پروسیجرهایی مثل اینتوباسیون (دستگاه تنفس مصنوعی) و یا جراحی‌هایی مثل تراکئوستومی که برای نجات تنفسی بیمار لازم است، پدیدار می‌شود. شیوع و بروز اختلال بلع ناشی از سوختگی در اینتوباسیون های  طولانی مدت آن شدید بوده که در تحقیقات مختلف معمولا درصدهای بالایی برای آن گزارش شده است. مثلا در یک تحقیق میزان آن را 3 تا 60 درصد و در تحقیقی دیگر حتی تا 84 درصد نیز گزارش شده است.
اختلال بلع در افرادی که دچار سوختگی شده‌اند با خطراتی مثل کم آبی و سوء تغذیه همراه است. اختلال بلع در این افراد به وجود حالت هایپرکاتابولیک نیز مرتبط است. این حالت منجر به حساسیت بالا به عفونت‌ها و سرکوب سیستم ایمنی و پاسخ‎‌های التهابی بدن می‌شود. اختلال بلع ناشی از سوختگی به دنبال اسپاسم عضلات حلق نیز رخ می‌دهد. به دنبال تغییر ماهیت تون عضلات حلق و مری، انقباضاتی که لقمه غذا را در طول مسیر گوارشی هدایت می‌کند، مختل شده، در نتیجه فرد با دشواری در بلعیدن و گیر کردن غذا در گلو روبرو خواهد شد.

آیا بلع مواد سوزاننده هم می‌تواند اختلال بلع ایجاد کند؟

بلع مواد سوزاننده به معنای مصرف خوراکی‌هایی که باعث آسیب به بافت و غشای دستگاه گوارش شود و حالت زخم و التهاب ایجاد کند، می‌تواند بلعیدن راحت و نرمال را تحت تاثیر قرار دهد. موادی که مقادیر بالای ادویه، الکل و کافئین را به همراه دارند به دلیل افزایش سطح اسید معده و ایجاد ریفلاکس (GERD) می‌توانند اختلال بلع ایجاد کنند. بنابراین بلع مواد سوزاننده از طریق تحریک ریفلاکس باعث بروز اختلال بلع خواهد شد.

اختلال بلع ناشی از سوختگی چه نشانه‌هایی دارد؟

• مشکل در بلع مواد سفت و جویدنی سخت
• گیر کردن غذا در گلو
• بلع مکرر و چندگانه
• پاک کردن مکرر گلو حین غذا خوردن
• پریدن آب و غذا در گلو (سرفه حین بلع)
• کاهش وزن و کم آبی بدن
• پنومونی و عفونت‌ ریه
• احساس سوزش سر معده بعد از غذا خورن

تعبیه لوله تراکئوستومی چه فایده‌ای برای فردی که دچار سوختگی شده است دارد؟

بسیاری از افرادی که دچار حوادثی مثل سوختگی می‌شوند به دنبال استنشاق مقادیر بالای گازهای سمی دچار مشکلات تنفسی اعم از تنگی نفس و دیسترس تنفسی می‌شوند. در بعضی از موارد شدت مشکلات تنفسی چنان بالا است که این افراد برای تنفس و ادامه‌ی حیات به دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) نیاز خواهند داشت. در این میان ممکن است برخی بیماران اینتوباسیون طولانی مدت را تجربه کنند و تا هفته‌ها نتوانند تنفس مستقل را به دست آورند و از آنجایی که اینتوباسیون‌های طولانی مدت با ریسک بالای عفونت‌های تنفسی همراه است، لازم است که تراکئوستومی صورت گیرد تا بیمار از دستگاه جدا شود و به تدریج تنفس مستقل را به دست آورد و از طرفی دیگر ریسک ابتلا به پنومونی و عفونت ریه کاهش یابد. از طرفی دیگر وقتی برای بیمار تراکئوستومی صورت گیرد امکان مداخله‌ی بلع درمانی و گفتاردرمانی نیز وجود خواهد داشت.

نقش گفتاردرمانی در اختلال بلع ناشی از سوختگی چیست؟

گفتاردرمانی یکی از رشته‌های وابسته به پزشکی است که به درمان اختلال گفتار، صدا و بلع می‌پردازد. درمان اختلال بلع در بزرگسالان و کودکان یکی از حیطه‌های مهم و حساس این رشته است که ممکن است در حیطه کاری هر گفتاردرمانگری نباشد. بنابراین لازم است درمانگری در این حیطه فعالیت کند که دانش، تجربه و آگاهی کافی در این زمینه را داشته باشد.
گفتاردرمانگر با بررسی علائم و فیزیولوژی بلع بیمار، ناهنجاری‌های ایجاد شده در بلع را شناسایی می‌کند و سعی می‌کند بهترین درمان که متناسب با بیمار باشد را ارائه دهد. برای مثال گاهی با آموزش پوزیشن‌های خاص سر و گردن می‌توان از پریدن آب و غذا در گلو جلوگیری کرد. گاهی به درمان‌های دستی (منوال تراپی) نیاز است تا اسپاسم عضلات حلق برطرف شود. در برخی موارد تاثیر تمرینات دهانی صورتی یعنی تمریناتی که بیمار توانایی همکاری فعالانه دارد باعث افزایش دامنه حرکت، قدرت عضلات و سرعت عملکرد عضلات و اندام‌های بلع می‌شود. حتی گاهی ممکن است گفتاردرمانگر تراپی بلع را مدتی که بیمار التهاب و درد در ناحیه دهان و حلق را دارد متوقف کند و با آموزش نکات لازم، فرد را در تغذیه دهانی یاری دهد.
به طور کلی درمان اختلال بلع در این بیماران از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا بسیاری از مشکلاتی مانند ضعف، خستگی،کاهش وزن و کم آبی که در این بیماران ایجاد شده است، با تغذیه از راه دهان کمتر خواهد شد.

سخن آخر

اختلال بلع ناشی از سوختگی یکی از پیامدهای نامطلوب سوختگی است که به دنبال آسیب به بافت و ساختار عضلات سر و گردن به ویژه در ناحیه حلق و مری ایجاد می‌شود. اختلال بلع ناشی از سوختگی، ثانویه به دنبال تعبیه لوله تراکئوستومی و یا اینتوباسیون نیز رخ می‌دهد. بلع مواد سوزاننده با تحریک ریفلاکس ایجاد کننده اختلال بلع خواهند بود. درمان اختلال بلع در بزرگسالان و کودکان بر عهده‌ی گفتاردرمانگر است. گفتاردرمانگری که در زمینه درمان اختلال بلع متخصص است با بررسی شرایط بیمار تشخیص می‌دهد که تاثیر تمرینات دهانی صورتی برای بیمار بیشتر خواهد بود یا انجام درمان‌هایی که مستلزم دستورزی درمانگر است. درمان اختلال بلع ناشی از سوختگی بسیاری از مشکلات این بیماران را برطرف خواهد کرد و کیفیت زندگی این بیماران را افزایش خواهد داد. چنانچه سوالات بیشتری در رابطه با اختلال بلع ناشی از سوختگی دارید، می‌توانید به صورت تلفنی و یا آنلاین از ما بپرسید.

منابع:
1. Dysphagia in the burn patient: Experience in a National Burn Reference Centre
2. Physiological characteristics of dysphagia following thermal burn injury

تجربیات درمانگران

موید سلمانی

کارشناس ارشد گفتاردرمانی درمانگر تخصصی بلع و گفتار

52

---

سلام و وقت بخیر
سلمانی هستم گفتار درمانگر و متخصص درمان اختلال بلع و در این قسمت می خواهم تجربه درمان موفق بیمار مبتلا اختلال بلع ناشی از سوختگی را با شما به اشتراک بگذارم.
بیمار ۴۳ ساله‌ای که به دنبال سوختگی ناشی از اشتعال بر روی دکل نفتی به مرکز ما مراجعه کرده بود. بیمار در مرکز درمانی جنوب کشور تحت معالجات اولیه قرار گرفته بود و پس از به ثبات رسیدن علائم حیاتی وی برای ادامه فرایند درمان به تهران منتقل شده بود. پس از پذیرش در اورژانس برای تصمیم گیری در رابطه با نحوه تغذیه بیمار، اینکه از راه لوله و یا راه دهان باشد، مشاوره گفتار درمانی دریافت کرد. پس از بررسی و معاینات بنده مشخص شد که بیمار مبتلا به اختلال بلع ناشی از سوختگی است. محل سوختگی دارای التهاب فراوان و با اعمال فشار به عضلات زیر فکی علائم اختلال بلع را در بیمار بروز داده بود. خوشبختانه هوشیاری و همکاری بیمار بسیار بالا بوده و بدون انجام دست ورزی و به اصطلاح ماساژ حلق و با استفاده از انجام تمرینات بلع درمانی توسط خود بیمار موفق شدیم علائم اختلال بلع ناشی از سوختگی را کاهش دهیم که نیاز به تعبیه لوله تغذیه نبود. این بیمار دارای آسپیراسیون، پنتراسیون و بلع چندگانه بود که به صورت سرفه در حین غذا خوردن و آب خوردن، گلو پاک کردن‌های مکرر و ناتوانی در پاکسازی حلق از مواد غذایی خود را بروز می‌داد. پس از ۵ جلسه درمانی مشکل بیمار به طور کامل حل شد و جلسات درمانی وی به مدت ۵ جلسه جهت کنترل علائم و جلوگیری از ضعف مجدد عضلات ادامه پیدا کرد. انجام گفتار درمانی با متود صحیح روش درمانی مناسبی برای رفع اختلال بلع ناشی از سوختگی می‌باشد.
 

مشاهده بیشتر