بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب چه هستند؟

بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب عموماً شرایطی هستند که سیستم عصبی مرکزی یا همان مغز و نخاع را در نقاط مختلف آن تحت تاثیر قرار می‌دهند. وقتی از واژه پیشرونده برای این بیماری‌ها استفاده می‌کنیم یعنی اینکه بیمار به مرور زمان توانایی‌های مرتبط به مناطق آسیب دیده را از دست می‌دهد. هر قسمت از سیستم عصبی مرکزی مسئول انجام کاری است که در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب می‌تواند با درگیر شدن بیمار، منجر به مختل شدن عملکرد آن قسمت شده و بنابراین کار یا به صورت ناقص انجام شده و یا به طور کلی مختل می‌شود.
بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب که معمولاً به دلیل درگیر بودن یک ژن و یا سیستم ایمنی بیمار ایجاد می‌شوند، شرایط ناتوان کننده حادی را برای بیمار به وجود می‌آورند. ناتوانی‌هایی که حاصل از بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب می‌باشند، به مرور به عملکردهای حیاتی وی حمله کرده و شرایط سلامتی بیمار را تحت خطر قرار می‌دهند. برخی از بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب عملکرد بلع و یا خوردن بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهند که می‌تواند برای بیمار بسیار خطرناک باشد.

 

اختلال بلع در بیماری های مغز و اعصاب چگونه ایجاد می‌شود؟

همانطور که می‌دانید عمل بلع انتقال بدون مشکل آب و مواد غذایی از ناحیه دهان به معده است. در این فرایند شناخت، حس و حرکت در4 فاز آمادگی دهانی، دهانی، حلقی و مروی درگیر می‌شود. کنترل شناخت، حس و حرکت توسط مغز و اعصاب خارج شده از آن در سطح نخاع صورت می‌پذیرد. با فعالیت صحیح مغز و اعصاب خارج شده از آن عمل بلع بدون مشکل و به شکل روان انجام می‌گردد. در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب، مغز و اعصاب کنترل کننده عمل بلع تحت تاثیر قرار گرفته، بنابراین ما شاهد اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب خواهیم بود. 
لازم به ذکر است که نوع درگیری عمل بلع در بیماری های مختلف متفاوت است. به طور مثال در بیماری دمانس به دلیل درگیری شناخت و کاهش پالس‌های حرکتی مغز شاهد اختلال بلع هستیم ولی در بیماری ای ال اس به دلیل تخریب اعصاب خارج شده از مغز و نخاع، اختلال بلع زمینه سازی می‌شود. بنابراین اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب وابسته به نوع بیماری و شدت آن و مرحله‌ای که بیمار در آن قرار دارد، می‌تواند متفاوت باشد. در حالی که ما به عنوان یک واژه کلی آن را به عنوان اختلال بلع می‌شناسیم که با علامت‌هایی نظیر سرفه هنگام غذا خوردن و آب خوردن، ناتوانی در جویدن، ناتوانی در فرو دادن لقمه، گیر کردن غذا در گلو و غیره بروز می‌یابد.

مهمترین پیش نیاز درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب چیست؟

برای آگاهی از مهمترین پیش نیاز درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب بهتر است اطلاعات کافی در مورد ناهنجاری‌های عملکردی بلع در تک تک بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب را کسب کنیم. اطلاعات درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب مواردی هستند که از اطلاعات پایه ما در مورد شرایط بیماری و نحوه مدیریت آن راهنمایی گرفته و ما را برای درمان هدفمندتر آماده می‌کنند.
حال بایستی بدانیم هر کدام از بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب چه شرایطی را برای عملکرد بلع بیمار به وجود می‌آورند که نیازمند مداخلات یکپارچه گفتار درمانگر به عنوان پزشک درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب محسوب می‌شود. در این قسمت به برخی از مهمترین بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب مانند بیماری پارکینسون، فلج سوپرانوکلئار پیشرونده یا PSP، بیماری ای ال اس، بیماری دمانس و ... اشاره خواهیم کرد.

    بیماری پارکینسون

پارکینسون یک بیماری پیشرونده مغز و اعصاب است که با علائمی همچون لرزش هنگام استراحت، سفتی عضلات و کند شدن حرکات شناخته می‌شود. بیشتر از ۸۰ درصد بیماران پارکینسون در طول دوره بیماری‌شان به نحوی با عملکرد بلع مشکل دارند. اختلال بلع در بیماری پارکینسون از شدید تا خفیف طبقه بندی می‌گردد ولی شدت اختلال بلع لزوماً با شدت بیماری پارکینسون مطابق نخواهد بود. عمل بلع در بیماری پارکینسون به دلیل درگیری حرکات ارادی و غیرارادی بلع تحت تاثیر قرار می‌گیرد. همچنین مراحل شناختی عملکرد بلع به دلیل بدعملکردی‌های شناختی، افسردگی و همچنین مراحل ابتدایی بلع به دلیل لرزش، سفتی و همچنین تاخیر رفلکس بلع درگیر می‌شوند. اختلال بلع در بیماری پارکینسون همچنین مراحلی مانند مراحل مروی را نیز درگیر کرده و با کاهش عملکرد مواجه می‌سازد. لازم به ذکر است که اختلال بلع در بیماری پارکینسون می‌تواند ناشی از دارو درمانی‌های بیماری پارکینسون و به عنوان عارضه جانبی آنها ایجاد شود.

    بیماری ALS

بیماری ALS یک بیماری پیشرونده مغز و اعصاب است که سلول‌های عصبی در مغز و طناب نخاعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری به طور ویژه سلول‌های عصبی حرکتی که مسئول کنترل انقباضات عضلانی و حرکات هستند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. آنهایی که برای صحبت کردن، جویدن، بلعیدن و تنفس به کار می‌روند. اختلال بلع در بیماری ALS به دنبال درگیر شدن نورون‌های حرکتی مرتبط به بلع ایجاد می‌شود. اختلال بلع در بیماری ALS  مشهود و پیشرونده است. اختلال بلع در بیماری ALS به دلیل درگیر شدن اعصاب بولبار، دهانی و حلقی ایجاد شده در حالی که فاز مروی بلع در مراحل اولیه بیماری سالم باقی می‌ماند. اختلال بلع در بیماری ALS منجر به سوء تغذیه، کاهش آب بدن و عفونت ریه ناشی از آسپیراسیون شده و از مهمترین عوامل مرگ و میر در این بیماران محسوب می‌شود.

    بیماری دمانس

بیماری دمانس یا زوال عقل تخریب پیشرونده اعصاب درون مغز است. مغز به دلیل نامشخصی در نقاط مختلف آن کوچک شده و به لحاظ ساختاری سلول‌های خود را از دست می‌دهد. کاهش سلول‌های مغز منجر به کاهش فعالیت مغز شده و در نتیجه فعالیت‌های مغز کاهش می‌یابد. اگر تحلیل مغز مرتبط به عملکرد بلع باشد، ما اختلال بلع در بیماری دمانس را شاهد خواهیم بود. اختلال بلع در بیماری دمانس بیشتر فاز دهانی دهانی را درگیر می‌کند اما در برخی بیماران، مخصوصا سالمندان پیر، ما شاهد درگیر شدن مرحله حلقی بلع نیز بوده‌ایم. اختلال بلع در بیماری دمانس یکی از مهمترین دلایل ابتلا به شرایط وخیم‌تر نظیر عفونت ریه و سوء تغذیه سالمندان محسوب می‌شود.

    بیماری PSP

فلج سوپرانوکلئار پیشرونده یک بیماری مشابه پارکینسون است که علائم اختلال در آن با درگیر شدن مدار حرکتی و نقص در انجام حرکات بروز می‌یابد. شروع ناهنجاری‌های حرکتی از حرکات درشت مانند دست و پا بوده و در نهایت به عضلات ریزتر مانند عضلات بلع، تنفس و گفتار می‌رسد. اسپاسم بیش از حد و انقباضهای کنترل نشده از مهمترین علائم این بیماران محسوب می‌شود. اختلال بلع در بیماری PSP یکی از مهمترین دلایل وخیم شدن شرایط سلامت در این بیماران محسوب می‌شود. در اختلال بلع در بیماری PSP تمامی مراحل بلع تحت تاثیر قرار می‌دهد. بسیاری از بیماران نیازمند تعبیه لوله PEG برای کمک به تغذیه موثر به دنبال ضعف شدید بلع و آسپراسیون‌های شدید می‌شوند.

 

 

یادداشتی در مورد درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب!

درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب نیازمند انجام اقداماتی در سه حیطه مراقبتی، توانبخشی و پزشکی است. درست است که با انجام دارو درمانی و دریافت برخی از داروها تغییراتی در عملکردهای عمومی و اختصاصی این بیماران مشاهده می‌کنیم اما ضروری است که بدانید درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب نیازمند انجام اقدامات در سه حیطه فوق الذکر می‌باشد. در غیر این صورت چرخه معیوب بوده و می‌تواند شما را از نتیجه مطلوب دور نماید.

    درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب از طریق برنامه مراقبتی:

این برنامه درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب از طریق اقداماتی برای محدود کردن عوارض ناشی از اختلال بلع و کنترل یا حذف علائم انجام می‌گردد. اینجا ممکن است فیزیولوژی عمل بلع بیمار تغییری نکند. یعنی شما با رعایت نکردن برنامه مراقبتی باز مستعد اختلال بلع خواهید بود اما می‌تواند در کاهش علائم اختلال بلع موثر باشد و از ورود بیمار شرایط حاد جلوگیری نماید.
در برنامه مراقبتی اقداماتی در رابطه با زمان تغذیه بیمار و وعده‌های غذایی وی انجام می‌شود که شامل تغییر رژیم غذایی تغییر اندازه لقمه، تغییر پوزیشن تغذیه و استفاده از روش‌های جبرانی می‌باشد. در تغییر رژیم غذایی ما مناسب‌ترین غذا را در یک بافت ویژه برای تغذیه دهانی بیمار توصیه می‌کنیم. در این برنامه ممکن است مواد جامد پوره شده و مواد مایع غلیظ شود تا عبور راحت‌تری از مجرای حلق داشته باشند. در برنامه تغییر اندازه لقمه ممکن است ما از بیمار بخواهیم اندازه لقمه خود را افزایش یا کاهش دهد. در برنامه پوزیشن تغذیه ممکن است حالت خاصی برای تغذیه بیمار در نظر بگیریم مثلاً از بیمار بخواهیم در حالت خوابیده غذا بخورد و یا پوزیشن کاملا نشسته را تنظیم نماید. و در نهایت در روش‌های جبرانی ممکن است حالات سر و نحوه قرارگیری آن را در حین تغذیه بیمار تغییر دهیم که در این صورت به بهبود عملکرد بلع بیمار کمک کرده‌ایم تا بیمار ایمن و بدون مشکل تغذیه شود.

    درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب از طریق برنامه توانبخشی برنامه

برنامه درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب از طریق برنامه‌های توانبخشی اقداماتی توسط گفتاردرمانگر یا پزشک بلع جهت اصلاح مشکلات مرتبط به بلع پیاده‌سازی می‌شود. درمانگر بلع با استفاده از اقداماتی نظیر تمرین درمانی، تقویت رفلکس بلع، تقویت صعود حنجره، تقویت عضلات بلع، تقویت عضلات تنفسی، تقویت رفلکس سرفه، الکتروتراپی بلع و انجام برخی از مانورهای بلع به بهبود حرکت و اصلاح حرکات معیوب کمک می‌کند. انجام این درمان بهترین و مقرون به صرفه‌ترین درمان برای کمک به درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب محسوب می‌شود. شاید در برخی از بیماران درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب کنترل بیماری و یا کند کردن پس رفت عملکرد بلع به دنبال درگیر شدن مغز و اعصاب آن‌ها باشد و در بیماری دیگر درمان موثر اختلال بلع، بازگشت به تغذیه دهانی و عدم تغذیه از طریق لوله پگ یا ان جی است.

    درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب از طریق برنامه پزشکی

در برخی از بیمارانی که اختلال بلع آنها شدید بوده و از طریق برنامه توانبخشی امکان احیای عملکرد بلع وجود ندارد انجام جراحی و اقدامات پزشکی به عنوان آخرین گزینه درمانی برای کاهش عوارض اختلال بلع در این بیماران محسوب می‌شود. در این برنامه درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب ممکن است نیازمند تعبیه لوله تراکئوستومی، برداشتن حنجره و تعبیه لوله‌های تغذیه باشیم.

نتیجه‌گیری

درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب از مهمترین دغدغه‌های سیستم درمان برای بیمارانی است که عملکردهای حیاتی مغز و اعصاب آنها تحت شعاع قرار گرفته و بیمار در معرض خطرات جدی حیات است. اینجا توانبخشان مخصوصاً گفتار درمانگران فعال در زمینه درمان اختلال بلع هستند که به کمک و یاری بیماران شتافته و با انجام درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب به احیای یکی از مهمترین کارکردهای بدن انسان برای تغذیه موثر دهانی و حفظ کیفیت زندگی وی می‌پردازد. درست است که در برخی از بیماران خوب شدنی در کار نیست و انجام درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب صرفاً برای حفظ عملکرد و جلوگیری از بدتر شدن بیمار است، اما همین انجام درمان است که از عوارض ثانویه مانند عفونت ریوی، کاهش آب بدن و به هم ریختن الکترولیت‌های بدنی بیمار جلوگیری می‌کند.
ممنون که تا انتهای این مقاله همراه بنده بودید توصیه می‌کنم برای کسب اطلاعات بیشتر به سایر بخش‌های مراجعه بفرمایید.

 

سوالات متداول شما

آیا می‌توان درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب را در منزل بیمار انجام داد؟

محوریت انجام درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب با درمانگر است. درمانگر امکان حضور در منزل را دارد اما لازم است بدانید که گروه ما تمامی تجهیزات لازم برای ارزیابی و درمان بیمارتان در منزل را دارد. همان تجهیزاتی که و کلینیک‌های دیسفاژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. خدمتگزار شما هستیم.

آیا ممکن است درمان اختلال بلع در بیماری های پیشرونده مغز و اعصاب برای بیماری اصلاً جواب ندهد؟

بله این امکان وجود دارد برخی از بیماران هستند که شدت اختلال به قدری زیاد است که حتی انجام اقدامات توانبخشی و بلع درمانی در آنها بی فایده خواهد بود. اما این بی فایده بودن صرفا برای تغذیه دهانی تعریف می‌شود. یعنی اینکه حتی اگر بیمار شما نیازمند اقدامات جراحی باشد، انجام توانبخشی برای جلوگیری از آسپراسیون بزاق و جلوگیری از عفونت‌های ریوی پیش رو بسیار ضروری خواهد بود.

منبع:
Management and Treatment for Dysphagia in Neurodegenerative Disorder