چرا تغذيه مناسب براي بيمار دارای اختلال بلع اهميت دارد؟

تغذیه مناسب برای همه افراد مهم است اما اهمیت آن برای بیمار مبتلا به اختلال بلع دوچندان است. تحقیقات نشان داده بیمارانی که از رژیم غذایی مناسب برخوردارند قدرت بدنی بالاتری دارند. همچنین تغذیه مناسب در این بیماران به بازسازی بافت‌های آسیب دیده و روند بهبودی آنها کمک می‌کند. بیمار مبتلا به اختلال بلع به علت مشکلاتی که حین خوردن تجربه می‌کند معمولا نمی‌تواند یک وعده غذایی مناسب و غذاهای متنوع را دریافت کند. لذا باید به این نکته توجه داشت، بافت‌های غذاهايي كه براي اين بيماران مورد استفاده قرار مي‌گيرند بايد دارای کالری و مواد مغذي كافي باشند. اين امر مي‌تواند در تسريع روند بهبودی بيمار دارای اختلال بلع بسيار تاثيرگذار باشد. داشتن برنامه تغذيه مناسب و انتخاب غذاهاي قابل بلع، به بيماران دیسفاژی اجازه مي‌دهد از غذاهاي مورد علاقه خود لذت ببرند و رژيم غذايي صحيح را رعايت كنند.

 

 

بدن انسان چه مقدار كالری نياز دارد؟

مقدار كالري مورد نياز بدن انسان بستگي به عوامل مختلفي دارد. از جمله موارد تاثير گذار در مقدار كالري دريافتي مي‌توان به سن، جنسيت، وزن، قد، سطح فعاليت و هدف تغذيه‌اي اشاره كرد. نيازهاي شخصي بيماران دچار اختلال بلع مي‌تواند متفاوت باشد. عواملي چون وضعيت سلامت عمومي بيمار، شدت بيماري، نوع و ميزان عملكرد بلع مي‌تواند علاوه بر موارد قبلي در تعيين ميزان كالري مورد نياز بيمار تاثير گذار باشد. لذا بهتر است در این خصوص با متخصص تغذيه و گفتاردرمان متخصص در حیطه اختلال بلع مشورت شود تا بر اساس مشخصات فردی و شدت بیماری، مقدار دقيق كالري روزانه مورد نیاز و زمان مناسب تغذیه بیمار تعيين شود.

علت لاغر شدن بيمار دارای اختلال بلع چيست؟

اختلال بلع باعث می‌شود بيمار نتواند از طيف گسترده‌اي از بافتهای غذایی استفاده كند. همچنین با توجه به مشکل بلع امکان تغذیه کافی بیمار نیز فراهم نخواهد بود. در نتيجه ممكن است با كمبود مواد مغذي مواجه شود. عفونت ریه ناشی از آسپیراسیون و كاهش اشتها ناشي از درد، پریدن غذا در گلو، سرفه مکرر یا احساس گیر کردن غذا در گلو از جمله عوارض مهم اختلال بلع است. این موارد منجر به ضعیف شدن بدن و دریافت حجم غذای کمتر در طول روز شده و مي‌تواند علت لاغر شدن بیمار مبتلا به اختلال بلع باشد. 

انواع روش‌های تغذيه بيمار دارای اختلال بلع چيست؟

براي بيماران داراي اختلال بلع، روش‌هاي تغذيه متنوعي وجود دارد كه به آن‌ها كمك مي‌كند مواد مغزی مورد نیاز را دريافت كنند. يكي از اين روش‌ها تغذيه دهانی و طبيعي است. در اين روش ممكن است بنا بر تشخيص درمانگر نياز باشد كه غذاها خرد يا آسياب شوند و يا قوام مايعات و غذاها تغيير كند. لازم به ذکر است گاهی درمانگر پوزیشن تغذیه خاصی را به بیمار آموزش می‌دهد تا ریسک آسپیراسیون را به حداقل برساند. اما اگر مشکل بلع بیمار شدید باشد تغذیه از راه دهان متوقف می‌شود. در این بيماران تغذيه از طريق روش‌های جایگزین و استفاده از لوله‌های تغذیه مانند ان جی یا پگ انجام مي‌شود. در اين روش‌ها مواد غذایی به طور مستقيم از طریق لوله وارد معده می‌شود. 

 

زمان مناسب تغذيه بيمار دارای لوله ان جی یا پگ چه موقع است؟

زمان مناسب تغذيه بيمار با لوله ان جی یا پگ ممكن است بسته به وضعيت بيمار و توصيه‌هاي پزشك متغيير باشد. با اين حال در اكثر موارد زمان مناسب تغذيه بيماران با لوله تغذيه هر سه ساعت یک بار است. به وارد نمودن مواد غذایی و مایعات از طریق لوله تغذیه به معده بیمار گاواژ گفته می‌شود. مواد غذایی که از طریق لوله گاواژ میشود باید حاوی کلیه مواد مورد نیاز بدن باشد و نباید حاوی مواد درشتی باشد که باعث انسداد مسیر لوله شود. در روش تغذيه از طريق لوله نياز است كه الكتروليت‌ها و مواد معدني مثل سديم، پتاسيم، كلسيم و منيزيم به طور مرتب كنترل شوند. زيرا در برخي از موارد بيمار در دریافت میزان مناسب اين مواد با کمبود مواجه مي‌شود.

چه زمانی می توان لوله تغذيه ان جي يا پگ را خارج كرد؟

زمان مناسب براي خارج كردن لوله تغذيه ان جي(NG) يا پگ(PEG) بستگي به وضعيت باليني، شدت اختلال بلع و نيازهاي تغذيه‌اي بيمار دارد. لوله تغذیه در اکثر موارد به عنوان يك راه حل كوتاه مدت در نظر گرفته مي شود تا توانایی تغذيه دهانی از طريق بلع درمانی توسط گفتاردرمان بازیابی شود. گفتاردرمان در ابتدا وضعیت بلع بیمار را بررسی می‌کند و متناسب با ماهیت اختلال بلع، به درمان مشکل بلع بیمار می‌پردازد. هر موقع عملکرد بلع بیمار دوباره به شرایط ایمن برگردد، درمانگر تغذیه دهانی را در کنار دریافت مواد غذایی از طریق لوله شروع می‌کند. درصورتی که بیمار بتواند حجم غذا و مایعات مورد نیاز روزانه را از طریق دهان تحمل کند می‌توان لوله تغذیه ان جی یا پگ را با مشورت پزشک خارج نمود. 
لازم به ذکر است تغذيه از طريق لوله گذاري مي‌تواند در طولاني مدت با عوارضي چون ايجاد التهاب، آسيب یا عفونت در بافت‌هاي اطراف و تضعيف عملكرد دستگاه گوارش همراه باشد. برخي ديگر از بيماران ممكن است با مشكلات رواني مانند اختلالات خواب مواجه شوند كه مي‌تواند ناشي از تغييرات فيزيكي و رواني مربوط به لوله تغذيه باشد. بنابراین بلع درمانی از جمله اقدامات درمانی ضروری برای بیمارانی است که از لوله‌های تغذیه استفاده می‌کنند. بلع درمانی می‌تواند به بازگشت بلع ایمن در کوتاه‌ترین زمان ممکن و خارج کردن لوله تغذیه کمک کند و کیفیت زندگی بیمار را ارتقا بخشد. 

بعد از خارج كردن لوله تغذيه چه زمان‌هایی باید به بيمار غذا بدهيم؟

زمان مناسب تغذیه بیمار بعد از خارج کردن لوله تغذیه یکی از موضوعات مهمی است که خانواده و مراقبین با آن مواجه می‌شوند. زمان مناسب تغذیه بیمار با توجه به شرایط پزشکی و رفتاری بیمار متفاوت است. به عنوان مثال اگر بیمار داروی خواب آور مصرف کند خانواده باید آگاه باشند که در اوقات خواب آلودگی بیمار نباید به او غذا بدهند. چرا که کاهش سطح هوشیاری و خواب آلودگی ریسک نشت مواد غذایی به سمت ریه را افزایش می‌دهد. به طور کلی زمان مناسب تغذیه بیمار در این مرحله، زمان‌هایی است که بیمار کاملا سرحال باشد. در شروع تغذیه از راه دهان، بایستی حجم غذای بیمار کم‌تر و وعده‌های غذایی بیش‌تر از حالت معمول باشد. بهتر است بیمار پنج وعده غذای اصلی و شش تا هشت لیوان آب در طول روز مصرف کند. دریافت میان وعده‌های مناسب مانند میوه در بین وعده‌های اصلی به تامین ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم برای بدن کمک می‌کند. بعد از صرف غذا بیمار باید به مدت نیم ساعت در حالت نشسته قرار بگیرد تا دچار ریفلاکس و بازگشت غذا از معده به مری نشود. به طور كلي، هدف از تغذيه از طريق دهان پس از خارج كردن لوله تغذيه، بهبود كيفيت زندگي بيمار و ارتقاي وضعيت تغذيه‌اي او است. با توجه به وضعيت و نياز شخصي بيمار، پزشك و درمانگر مي‌توانند برنامه تغذيه مناسب را تعيين كنند و راهنمايي هاي لازم را ارئه دهند.

 

 

نکاتی در مورد تغذیه بیمار دارای اختلال بلع

پس از اینکه بهترین زمان تغذیه بیمار دارای اختلال بلع را شناسایی کردیم، حال باید بررسی کنیم که چه موقعی مناسب‌ترین زمان تغذیه بیمار با توجه به شرایط پزشکی وی می‌باشد. وعده‌های غذایی اصلی بیماران که شامل صبحانه، ناهار و شام است. ممکن است بیماری ساعت خوابش جابجا شده باشد و تا حدود ظهر هوشیار نشده باشد، برای این بیمار بهترین زمان تغذیه تایمی بعد از هوشیاری و بیداری کامل است. بهترین زمان تغذیه بیمار دارای اختلال بلع توسط درمانگر اختلال بلع در مشورت با خانواده و همراه بیمار بایستی تعیین گردد.
در ابتدا سعی بفرمایید که عملکرد بلع بیمارتان را با چند لقمه کوچک چک کنید. یعنی امتحان کنید که بیمارتان در حال حاضر آمادگی دریافت تغذیه دارد یا ندارد. این کار به شناسایی بهترین زمان تغذیه بیمار کمک خواهد کرد.
برخی دیگر از عوامل شامل تنظیم داروهای خواب و چرخه خواب بیمار می‌شود. اگر بیمار شما مبتلا به آلزایمر شدید است و شما به دنبال پیدا کردن بهترین زمان تغذیه بیمار هستید، باید بدانید که مناسب‌ترین راه مشورت با پزشک متخصص مغز و اعصاب و گفتار درمانگر متخصص بلع است.

سخن آخر

زمان مناسب تغذیه بیمار با توجه به شرایط پزشکی و ویژگی‌های فردی برای همه بیماران یکسان نیست. زمان مناسب تغذیه بیمار روی عملکرد بدن تاثیر زیادی می‌گذارد و باید مورد توجه ویژه‌ای قرار بگیرد. اولین وعده غذایی (صبحانه) اهمیت زیادی دارد و باید زمانی به بیمار داده شود که بیمار کاملا بیدار و هوشیار شده باشد. رژیم غذایی بیمار در طول روز بایستی حاوی غذاهای متنوع و مغزی باشد تا فرد دچار سوء تغذیه یا کم آبی نشود. متخصص تغذیه می‌تواند شما را برای رسیدن به یک برنامه غذایی مفید و کامل یاری دهد. 
 
سوالات متداول

اگر بیمار میل به خوردن غذا به مقدار کافی نداشته باشد چه کار باید انجام دهیم؟

بسیاری از بیماران به دلیل مشکلات پزشکی مختلفی که تجربه می‌کنند دچار بی اشتهایی غذایی می‌شوند و تمایلی به خوردن غذا ندارند. شما در مواجهه با این بیماران باید صبور باشد و به مرور حجم غذای بیمار را افزایش بدهید. می‌توانید در روزهای اولیه غذاهایی با کالری بیش‌تر برای بیمار تهیه کنید تا با خوردن حجم کم‌تر کالری بیش‌تری به بدن بیمار وارد شود. 

اگر لوله تغذیه بیمار مسدود شود چه اقدامی باید انجام بدهیم؟

اگر لوله تغذیه بیمار بنا به هر دلیلی مسدود شود و این گرفتگی رفع نشود باید نسبت به تعویض آن اقدام شود. شما باید فورا با پزشک بیمار تماس بگیرید تا متناسب با شرایط بیمار اقدامات درمانی لازم انجام شود. در این شرایط متناسب با نظر بلع درمانگر اگر بیمار بتواند داروها را از طریق دهان دریافت نماید با روش گفته شده می‌توانیم داروهای ضروری را به بیمار بدهیم.

آیا می‌توان زمان تغذیه بیمار را به تعویق انداخت؟

در برخی از بیماران به دنبال کاهش سطح هوشیاری و یا خواب آلودگی شدید بیمار و مصرف دارو لازم است تا زمان هوشیاری وی غذا خوردن را به تعویق بیاندازیم. اگر بیمار شما دیر از خواب بیدار می‌شود و امکان تغذیه وی در حالت خواب وجود ندارد بدانید که حتی اگر این حالت یک روز طول بکشد نباید از راه دهان به بیمار غذا بدهید. اما اگر داروهایی دارد که با عدم مصرف آنها خطرات جدی بیمارا تهدید می‌کند بایستی از طریق لوله تغذیه یا درمانگر اختلال بلع این داروها به بیمار برسد.

آیا بهترین زمان تغذیه بیمار می‌تواند شب باشد؟

تغذیه بیمار در شب در برخی از بیماران که در طول شب و بیدار هستند خالی از ایراد است. برخی از بیماران بستری در بیمارستان و در بخش‌های ویژه در طول شب کاملا هوشیار و بیدار هستند و به دلیل خواب آلودگی در طول روز امکان تغذیه دهانی وجود ندارد. بنابراین اگر بهترین زمان تغذیه بیمار شب است از نظر بلع درمانی هیچ مانعی ندارد.

منبع:

1-Dysphagia and its impact on quality of life in adults
2-Nutrition for patients with dysphagia
3-Dysphagia in elderly: management and nutritional considerations
4-dietary interventions for dysphagia in acute stroke
5-effectiveness of thickened-liquid and solid food interventions for managing dysphagia