دلایل اختلال بلع چیست؟

انسان به طور متوسط در طول روز بیش از 2000 بار عمل بلع انجام می‌دهد. این عمل حتی حین خواب نیز به شکل خودکار اتفاق می‌افتد. بنابراین تعجبی ندارد که مشکل بلع منجر به ناتوانی قابل توجه و کاهش کیفیت زندگی فرد شود. دلایل اختلال بلع بسیار گسترده است چراکه دیسفاژی می‌تواند با بیماری‌های مختلفی همراه شود. دلایل اختلال بلع را می‌توان به دو دسته مشکلات ساختاری (مکانیکی) و عملکردی تقسیم نمود. بیماری‌های مکانیکی به مواردی گفته می‌شود که در آن سیستم عصبی مرکزی و محیطی آسیب ندیده است. این نوع اختلال بلع ناشی از وجود موانع فیزیکی یا آسیب‌های بافتی و عضلانی در مسیر بلع است. انواع زخم، التهاب بافتی و تومورها از جمله رایج‌ترین دلایل اختلال بلع مکانیکی هستند. در دسته دوم یعنی اختلالات عملکردی، دیسفاژی به علت آسیب‌های عصب شناختی به وجود می‌آید. بیماری پارکینسون، آلزایمر، ام اس، سکته مغزی، سرطان، بیماری ای ال اس و ضربه به سر از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که با اختلال بلع مرتبط است. علائم اختلال بلع و نوع درگیری در هر دسته از این بیماری‌ها متفاوت است و روند درمان مختص خود را دارد. 

 

در مورد بیماری پارکینسون چه می‌دانید؟

بیماری پارکینسون یک اختلال عصبی تدریجی و پیشرونده است که بر حرکات بدن تاثیر می‌گذارد. این بیماری به دلیل از بین رفتن سلول‌های مغزی در توده سیاه و کاهش میزان دوپامین در بخش‌های خاصی از مغز ایجاد می‌شود. دوپامین نوعی انتقال دهنده عصبی است که نقش مهمی در هماهنگی حرکت عضلات ایفا می‌کند. علت بروز بیماری پارکینسون هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما تحقیقات نشان داده که فاکتورهای ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. عواملی مانند افزایش سن، پیشینه خانوادگی، جهش‎های ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض سموم، مصرف برخی داروها و پیشینه آسیب  مغز ممکن است عوامل بروز بیماری پارکینسون باشند. اصلی‌ترین علائم بیماری پارکینسون شامل موارد زیر است:

• لرزش
• کندی حرکات
• سفتی عضلات 
• ناپایداری در راه رفتن و اختلال در تعادل
• اختلال در حالات چهره 
• اختلال بلع در پارکینسون

علاوه بر موارد بالا بیماری پارکینسون می‌تواند مشکلات غیر حرکتی نظیر افسردگی و اضطراب، مسائل شناختی مانند زوال عقل و مشکلات حافظه و اختلالات خواب را به دنبال داشته باشد. 
اختلال بلع در پارکینسون جز علایم نگران کننده مراقبتی بیماران مبتلا به پارکینسون است. بیماران مبتلا به پارکینسون ممکن است پس از تشخیص بیماری شان اختلال در بلع را تجربه کنند. حتی در برخی از بیماران مبتلا به پارکینسون شروع علایم بیماری به صورت اختلال در بلع است. طبق تحقیقات انجام شده، اختلال بلع در پارکینسون در بیش از 80% این بیماران اتفاق می افتد. در صورتی که بیماری پارکینسون در کنار بیماری های دیگر مانند دمانس(مثلا آلزایمر و ....) اتفاق افتد، شدت اختلال بلع در پارکینسون افزایش یافته و زندگی بیمار تحت خطرات جدی قرار می گیرد.
 

 

علائم اختلال بلع پارکینسون شامل چه مواردی است؟

بیماری پارکینسون مثال خوبی برای مشخص شدن اهمیت و نقش گفتاردرمانی در بیماران، با تمرکز بر درمان اختلال بلع، صوت و ارتباط فراهم می کند. عملکرد هایی در انسان که بیشترین تاثیر را برکیفیت زندگی دارند. یک متخصص نورولوژی این بیماران را به دلیل تغییر در صدا یا دشواری بلع مواد غذایی یا مایعات به گفتاردرمانی ارجاع می دهد. این بدین علت است که در موارد فوق درمان های جراحی و دارویی به اندازه درمان های مبتنی بر اصلاح حرکت و احیای عملکرد و توانبخشی بلع و صدا، موثر نبوده است. بیماران مبتلا به پارکینسون بمرور زمان ضعف تارهای صوتی، دیزارتری و سرفه و حالت خفگی حین غذا خوردن برایشان اتفاق می افتد. بیماران مبتلا به پارکینسون بعد از دریافت تشخیص به سرعت متوجه تغییر در صدایشان می شوند اما اختلال بلع در پارکینسون به ندرت توسط خود بیمار شناسایی می شود. بنابراین اختلال بلع و بیماری پارکینسون تا زمانی که به مشکل حادی (مانند ایجاد خفگی، عفونت ریه و ...) منجر نشود گزارش به پزشک و تشخیص و ارجاع به گفتاردرمانی را منجر نخواهد شد.
علائم اختلال بلع پارکینسون با توجه به سطح پیشرفت بیماری می‌تواند بسیار متنوع باشد. افراد مبتلا به پارکینسون معمولاً در بلع غذا و خصوصا مایعات دچار مشکل می‌شوند. مشکلات خوردن در بیماری پارکینسون معمولا به دلیل ضعف عضلات ناحیه دهان، حلق و مری و کاهش هماهنگی سیستم تنفس و بلع رخ می‌دهد. شایع‌ترین علائمی که نشان دهنده اختلال بلع در پارکینسون است و نباید به سادگی از آن گذشت عبارت است از:

 

• تغییر در کیفیت صدا بعد از خوردن غذا
• کاهش وزن: اختلال بلع در پارکینسون می‌تواند به کاهش اشتها و کاهش وزن منجر شود.
• خفگی و احساس گیر کردن غذا در گلو: به دلیل ضعف عضلانی ممکن است غذا در گلو گیر کند و به خوبی منتقل نشود.
• نگه داشتن غذا در دهان به مدت طولانی
• آبریزش دهان موقع خوردن غذا یا مشکلات جویدن
• سرفه‌های مکرر موقع نوشیدن مایعات یا خوردن غذا از جمله مهم‌ترین علائم اختلال بلع پارکینسون به شمار می‌آیند و نشان دهنده نشت مواد غذایی به مسیر تنفسی است.
• بلع چندگانه 
• عفونت‌های مکرر تنفسی یا ذات الریه 
• سرفه‌های خلط دار
• تب و تعریق
• باقی ماندن غذا در دهان بعد از قورت دادن غذا
• ناتوانی در خوردن بافت‌های غذایی خاص

 

دیسفاژی در بیماری پارکینسون به چه علت ایجاد می‌گردد؟

پارکینسون بیماری است که سیستم حرکتی بدن را تحت تاثیر می‌گذارد و منجر به کندی حرکات می‌شود. این بیماری به طور تدریجی باعث ایجاد ضعف، تغییر تون عضلانی و آسیب مولفه‌های حرکتی (قدرت، سرعت و دامنه حرکت) عضلات درگیر درفرایند بلع می‌گردد. این تغییرات فرایند بلع ایمن را مختل نموده و ریسک دیسفاژی در بیماری پارکینسون را افزایش می‌دهد.
 عوارض بیماری پارکینسون به مشکلات حرکتی محدود نمی‌شود و این بیماری نقایص حسی نیز به دنبال دارد. مشکلات حسی باعث می‌شوند هنگام بلع، فرد اطلاعات حسی کاملی از موقعیت و ویژگی‌های بولوس دریافت نکند و فرایند بلع به درستی شکل نگیرد. 
خشکی دهان در بیماری پارکینسون از دیگر دلایل اختلال بلع است. در این بیماری تولید بزاق کاهش می‌یابد و این امر منجر به خشکی دهان می‌شود. ترشح بزاق کافی در اولین مرحله بلع به خرد شدن مواد غذایی و تشکیل بولوس کمک می‌کند. خشکی دهان مانع از ایجاد یک بولوس منسجم شده و انتقال غذا از دهان به حلق را دشوار می‌سازد.

اختلال بلع در بیماری پارکینسون به چه طریق درمان می‌شود؟

برای درمان بیماری پارکینسون تاکنون روش قطعی شناخته نشده است. درمان بیماری پارکینسون در حال حاضر متمرکز بر بهبود علائم این اختلال است. در همین راستا درمان اختلال بلع در بیماری پارکینسون نیز شامل روش‌هایی است که ریسک آسپیراسیون را به حداقل برساند و فیزیولوژی بلع بیمار را در بهترین شرایط ممکن نگه دارد. 
درمان اختلال بلع در بیماری پارکینسون شامل گفتاردرمانی و توانبخشی، تغییر رژیم غذایی، دارودرمانی و در شرایطی تزریق سم بوتولینوم است. گفتاردرمانان با انجام تمرینات بلع و تقویت مولفه‌های حرکتی عضلات ناحیه دهان، حلق و گلو و آموزش تکنیک‌های درمانی مناسب به بیماران اختلال بلع در بیماری پارکینسون را بهبود می‌بخشند. 

 

درمان دیسفاژی در بیماری پارکینسون توسط گفتاردرمانگر با چه روش‌هایی انجام می‌شود؟

درمان اختلال بلع در پارکینسون با هدف اصلی تغذیه ازراه دهان از طریق توانبخشی بلع مداوم و مستمر طی جلسات فشرده و نیمه فشرده توسط گفتاردرمانگر انجام می شود. نابهنجاری های به وجود آمده در عملکرد بلع بیمار مبتلا به پارکینسون، پس از شناسایی علت و ماهیت آن با درمان های سنتی و جدید (دستگاهی) مدیریت می شود. در درمان های سنتی از طریق مداخلاتی که با دستورزی انجام می شود در کنار تمریناتی که هدف آنها تسهیل حس عمقی و اصلاح حرکت است، عملکرد بلع را بهبود می بخشد. در ادامه به درمان هایی که به مدیریت و درمان اختلال بلع در پارکینسون شناخته می شوند، می پردازیم:

درمان LSVT:

 این درمان  مخفف عبارت Lee Silverman Voice Treatment است. برای انجام آن مسیر مشخصی طراحی شده است که هر بیمار دارای اختلال بلع و صوت، گام به گام آن را طی می کند. هدف اصلی این درمان تقویت استفاده از تارهای صوتی است. تقویت استفاده از تارهای صوتی علاوه بر تاثیر مثبتی که بر صوت و بلندی صدای بیمار خواهد داشت، می تواند به بسته شدن تارهای صوتی و جلوگیری از نشت مواد غذایی به سمت ریه بیمار که یکی از مهمترین اهداف درمان اختلال بلع در پارکینسون است منجر شود.

درمان EMST:

EMST یا تقویت استفاده از عضلات تنفسی ایده خوبی برای استفاده از ساختارهای تنفسی جهت درمان بلع وصوت در بیماران مبتلا به پارکینسون است. با توجه به افت و ضعف استفاده از عضلات تنفسی، خصوصا عضلات درگیر در کنترل تنفس، آثار سوء آن بر عملکرد بلع بیمار در جلوگیری از نشت مواد غذایی به مسیر تنفسی هم مشخص می شود. این درمان مبتنی بر تمرین، می تواند با ارائه فیدبک های مناسب به بیمار، با تقویت عضلات تنفس و درگیری فعال خود بیمار منجر به بهبود عملکردهای بلع و صوت شود.

درمان های الکتروتراپی:

اسپاسم های منتشر و طولانی مدت در بیماری پارکینسون خصوصا در عضلاتی که تکیه گاه مناسبی ندارند، منجر به ایجاد ضعف مزمن در آن ها می شود. پس از آزادسازی تنش از روی این عضلات درمان هایی با ایجاد تحریکات الکتریکی عصب و عضلات، می تواند با بهبود پتانسیل قدرت انقباضی در کنار تمرین های اصلاح حرکت منجر به بهبود عملکرد بلع و گفتار بیماران مبتلا به پارکینسون شود. 

درمان بایوفیدبک:

 در این درمان با درگیری فعالانه بیمار مبتلا به پارکینسون، ایجاد فرصت جهت مشاهده و اصلاح توانش عضلانی خود می توانیم عملکرد بلع بیمار مبتلا به پارکینسون را بهبود بخشیم. عضلات هدف با انجام ارزیابی دقیق شناسایی شده سپس با قراردادن الکترودهایی در محل مناسب با دریافت پتانسیل الکتریکی برانگیخته شده در عضلات نموداری از عملکرد عضلانی برای بیمار رسم می کنیم. در نهایت از بیمار می خواهیم این عملکرد عضلانی که مختل شده است را بهبود ببخشد.

درمان های پزشکی:

 استفاده از داروهای عامل دوپامین و تعبیه الکترودهای جهت تحریکات الکتریکی  به منطقه تولید کننده دوپامین در مغز، به افزایش تولید دوپامین کمک کرده است. اما مطالعات بسیاری بر لزوم انجام توانبخشی جهت نتیجه گیری حداکثری از این اقدامات پزشکی تاکید شده است.

 

درمان های جبرانی:

برای بهبود اختلال بلع در پارکینسون بایستی درمان های توانبخشی بلع برقرار باشد. اما با انجام مجموعه اقداماتی می توان تا بهبود پتانسیل عملکردی بلع بیمار به طور موقت کیفیت عملکرد بلع بیمار را افزایش دهیم. این اقدامات علاوه بر تاثیری که بر ایمن سازی عملکرد بلع دارد و از آسپیراسیون مواد غذایی جلوگیری می کند، می تواند به افزایش حجم مصرف، حفظ انرژی و کاهش مدت زمان وعده غذایی در بیماران کند منجر شود. این اقدامات شامل تغییراتی در حجم، غلظت، دما مواد غذایی ، تغییراتی در پوستچر تغذیه و استفاده از ابزارهای خاص جهت ارائه بهتر مواد غذایی به بیماران مبتلا به پارکینسون است. تحقیقات متعددی اثر بخشی این مجموعه اقدامات در افزایش حجم مواد غذایی مصرفی از راه دهان و ایمن سازی بلع را گزارش کرده اند.

 

مشکلات خوردن در بیماری پارکینسون چه تاثیری بر زندگی فرد دارد؟

تاثیر مشکلات خوردن در بیماری پارکینسون بر زندگی هر فرد متفاوت است و به عواملی چون سن بیمار، ویژگی‌های خلقی و فردی و شدت اختلال بستگی دارد. دیسفاژی در بیماری پارکینسون علامتی است که به تنهایی ابعاد مختلف سلامت جسمی و روحی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مشکلات تغذیه و کم آبی، نشت مواد غذایی به سمت ریه و خطر آسپیراسیون، خفگی و مرگ از جمله پیامدهای اختلال بلع در پارکینسون هستند. همچنین افسردگی، انزوا و آسیب‌های روحی و اجتماعی از دیگر عواقب مشکلات خوردن در بیماری پارکینسون است. از این رو مدیریت مناسب اختلال بلع در پارکینسون به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک بزرگی می‌کند و باید جدی گرفته شود.

 

جمع بندی

اختلال بلع در پارکینسون یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ و میر در این بیماران است. از این رو مدیریت صحیح آن یکی از چالش‌های سیستم سلامت و متخصصین به شمار می‌رود. مشکلات خوردن در بیماری پارکینسون از خفیف تا شدید متغیر است. علائم اختلال بلع پارکینسون طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود که خود نشان دهنده ماهیت مختلف این اختلال است. بلع درمانی موثرترین روش درمان اختلال بلع در پارکینسون است که توسط گفتاردرمان انجام می‌شود. جهت درمان اختلال بلع در پارکینسون، آسیب شناس گفتار و زبان از روش‌های درمانی متفاوتی در کنار دستور پزشک استفاده می‌کند. درمانگران تیم ایران مد اس ال پی با تجربه خدمت در بیمارستان‌های بزرگ تهران و سابقه معالجه اختلال بلع در پارکینسون می‌توانند به شما در حل مشکلات بلع ناشی از پارکینسون کمک کنند.

 

سوالات متداول شما

سوال 1. آیا بعد از درمان اختلال بلع در بیماری پارکینسون احتمال برگشت دیسفاژی وجود دارد؟

بله. همان‌طور که گفته شد پارکینسون نوعی بیماری پیشرونده است که با گذشت زمان علائم آن از جمله اختلال بلع در بیماری پارکینسون تشدید می‌شوند. درمان مشکلات خوردن در بیماری پارکینسون به بهبود فیزیولوژی بلع و کاهش خطر آسپیراسیون کمک چشمگیری می‌کند. اما همان‌طور که بیماری به سمت جلو پیش می‌رود ممکن است علائم اختلال بلع پارکینسون مجدد نمایان شود. در نتیجه توصیه می‌شود این بیماران زیر نظر گفتاردرمان باشند و در صورت نیاز درمان مناسب را دریافت کنند.

سوال 2. برای کاهش مشکل بلع بیماران پارکینسون چه اقداماتی می‌توان در منزل انجام داد؟

 

• رعایت پوزیشن مناسب حین خوردن غذا: بهتر است به بیمار در حالت نشسته غذا داده شود و از دادن خوراکی در حالت دراز کشیده اجتناب شود.
• خوردن غذاهای نرم و راحت
• نوشیدن مایعات با احتیاط بیش‌تر و جرعه جرعه
• دادن لقمه‌های غذایی کوچک‌تر به بیمار
• حین خوردن غذا از حرف زدن با بیمار اجتناب نمایید
• دادن یک وعده غذای سرد به بیمار در طول روز مانند بستنی

 

منابع:

1. "Dysphagia in Parkinson's Disease" (2021)

2. "Swallowing Impairment in Parkinson's Disease" (2019)

3. "Management of Swallowing Difficulties in Parkinson's Disease" (2018)

4. "Management of Swallowing Difficulties in Parkinson's Disease" (2018)

5. "Rehabilitation of Swallowing Disorders in Parkinson's Disease" (2020)