چرا شناخت اختلال بلع بیماران دمانس اهمیت دارد؟

 

اختلال بلع در انسان ایجاد هرگونه مشکل در انتقال ماده غذایی و مایعات از دهان به معده را می گویند. بلع انسان دارای 4 مرحله آمادگی دهانی، انتقال دهانی، حلقی و مروی است که می تواند تحت تاثیر عواملی همچون مشکلات عصب و عضلانی، درگیری مغز و نخاع، بیماری‌های پیشرونده عصبی، سالمندی، تومورهای مغزی و درمان آنها، بیماری‌های عضلانی و ساختاری و بیماری‌ داخلی و قلبی و ریوی ایجاد شده و یا توسط این عوامل تشدید گردد. اگرچه ممکن است نوع علائم بروز یافته در هر کدام از این عوامل متفاوت باشد اما به صورت واحد ما عملکرد بلع را در این بیماری‌ها مختل مشاهده می کنیم. یکی از مهمترین بیماری‌های پیشرونده مغز و اعصاب که در ایجاد و تشدید علایم اختلال بلع تاثیر دارد بیماری زوال عقل و یا دمانس است که در ادامه به آن می پردازیم. اختلال بلع بیماران دمانس از آن جهت دارای اهمیت است که در اغلب آنها " غذا خوردن" نقش کلیدی در زندگی‌شان ایفا می‌کند و تقریبا تنها لذتی  است که این بیماران در مراحل پیشرفته بیماری تجربه می‌کنند.

 

 

 

بیماری دمانس یا زوال عقل چیست؟

زوال عقل: زوال عقل یک برچسب کلی برای بیماری‌های نورولوژیک پیش رونده است که می‌تواند در حوزه‌های مختلفی نظیر زبان، حافظه، مهارت‌های بینایی-فضایی، عواطف و شخصیت، شناخت( انتزاع، محاسبه، قضاوت) مشکل ایجاد کند. زوال عقل یا دمانس یک سندرم است که  ممکن است در زمینه بیماری‌های مختلفی بروز یابد که شایع ترین آن‌ها آلزایمر و بیماری پیک است. شیوع زوال عقل در افراد مسن به طور چشم‌گیری افزایش می‌یابد به طوری که در سن بالای 65 سال این میزان به 20% می‌رسد.  اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل، یکی از شایع‌ترین علل مرگ و‌میردر سالمندانی است که در منزل یا در مراکز نگهداری مراقبت می‌شوند.
علت دمانس یا زوال عقل: به شکل کلی علت این اختلال مشخص نیست. تحقیقات زیادی نقش ژنتیک، اختلالات عروقی مغز، اختلالات متابولیکی، اختلالات تغذیه‌ای، عفونت‌ها و مسمومیت‌ها را در بروز این اختلال اثبات کرده است.

 

ماهیت اختلال بلع بیماران دمانس چگونه است؟

 

اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل ممکن است درمراحل ابتدایی این اختلالات دیده نشود و بیمار در این مرحله دچار مشکلات شناختی و رفتاری شود ولی با گذشت زمان و پیشرفت بیماری، اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل در مراحل بعدی ظهور کرده و مشکلات تغذیه‌ای فراوانی را برای بیمار به وجود آورد. در مراحل ابتدایی اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله دمانس ممکن است بیمار گاها در تغذیه دچار مشکل شود یا در برخی بافت ها توانایی بلعیدن خود را از دست دهد یا دچار غفلت از وجود لقمه غذا در دهان در برخی موارد شود. با گذشت زمان و پیشرفت بیماری درگیری های عصبی عضلانی، ضعف و افت عملکرد عضلات و طولانی مدت نگه داشتن لقمه غذا در دهان ایجاد شود. علائم اختلال بلع در اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل متعدد است که در ادامه به نشانه های اختلال بلع در این بیماران خواهیم پرداخت.

علائم اختلال بلع بیماران دمانس چیست؟

نشانه‌های اختلال بلع در این بیماران طیف گسترده‌ای دارد. علایم شایع اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل شامل موارد زیر است:

• عدم توجه به لقمه غذایی در دهان
• نگهداشتن غذا در دهان
• آبریزش دهانی
• برگشت مواد غذایی از بینی یا از دهان
• باقی ماندن مواد غذایی در دهان یا در گلو بعد از بلع
• احساس درد در گلو هنگام بلع
• بلع پر‌فشار و پر‌تقلا هنگام بلع
• سرفه حین تغذیه
• سرفه بعد از تغذیه
• کاهش اشتها و عدم تمایل به غذا خوردن

 

یکی دیگر از علایم اختلال بلع، مشکلات رفتاری و خلقی در این بیماران است که ممکن است نسبت به فردی که تغذیه او را به عهده دارد، پرخاشگری و رفتار‌های منفی نشان دهد که این امر غیرارادی و ناآگاهانه بوده و مراقبین وی با آگاهی از این رفتار‌ها می‌توانند نحوه مدیریت صحیح اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل را فرا‌ بگیرند. بلع درمانگر ممکن است به شکل بالینی با ارزیابی نشانه‌های اختلال بلع بربالین بیمار به نحوه عملکرد بلع وی پی ببرد یا در صورت لزوم از ارزیابی دستگاهی نظیر تست بلع باریم  یا ارزیابی آندوسکوپی بلع برای بررسی دقیق‌تر استفاده نماید. ارزیابی اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل، با توجه به وضعیت بیمار و مشکلات زمینه‌ای وی ممکن است برای درمانگر بلع چالش برانگیزباشد و برای این امر از خانواده و مراقبین وی کمک بگیرد.

 

 

درمان اختلال بلع بیماران دمانس

 درمان اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل نیازمند توجه همه جانبه به مشکلات بیمار در جنبه‌های ‌متفاوت و استفاده از مدالیته‌های مختلف در تسهیل روند تغذیه بیمار است. تغییرات محیطی و استفاده از غذا‌ها و عوامل جذاب حین تغذیه به بیمار کمک می‌کند انگیزه بیشتری در طول غذا خوردن داشته باشد و مشکلات رفتاری  کمتری در اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل رخ دهد. اگر بیمار متوجه لقمه غذایی در دهان نیست و آن را بیش از حد در دهان نگه می‌دارد، توصیه‌های کلامی به او کمک می‌کند که در حین غذا خوردن آگاه‌تر شده و لقمه را سریع‌تر ببلعد. ممکن است بیمار دارای  اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل در خوردن مواد غذایی نیمه جامد مثل سوپ یا پوره بهتر عمل کند که در این صورت می‌توان با درنظر گرفتن مشاورات بلع درمانگر، بافت مواد غذایی بیمار را جهت بهبود عملکرد بلع تغییر داد.
پوزیشن و نحوه نشستن بیمار حین تغذیه بسیار مهم است. بیمار باید در زاویه 90 درجه به طوری که سر در راستای بدن قرار بگیرد، تغذیه شود. بلع درمانگر با استفاده از درمان‌های سنتی و درمان‌های دستگاهی نظیر استفاده از الکتروتراپی برای ارتقای قدرت عملکردی عضلات دخیل در بلع، بد عملکردی‌های اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل را به شدت کاهش می‌دهد.

درصورت وجود مشکلات حسی در اندام‌های مرتبط با بلع بیماران دارای اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل، درمانگر از ارائه مدالیته‌های حسی جهت تنظیم حس داخل دهان و گلو بهره می‌برد. همچنین استفاده از لوله‌های تغذیه‌ نظیر NG, PEG یکی دیگر از روش‌های درمان اختلال بلع در بیماری‌های مختلف است که در بیماران دارای اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل کمتر کاربرد دارد. چرا که این بیماران به دلیل مشکلات خلقی و رفتاری کمتر قادر به تحمل آنها بوده و در دراز مدت نتایج پایدار کمی را در مدیریت  اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل در مراحل پایانی این بیماری‌ها به همراه دارد.

نتیجه‌گیری

اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل در حدود 70% بیماران مبتلا به دمانس دیده می‌شود که مداخله صحیح و مدیریت زودهنگام آن توسط تیم پزشکی و توان‌بخشی از جمله آسیب‌شناس گفتار، زبان، بلع ارائه می‌گردد. اگر به اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل به درستی رسیدگی نشود، ممکن است منجر‌به عفونت‌های شدید دستگاه تنفسی، آسپیراسیون، کاهش وزن شدید و خفگی شود. درمانگران با‌‌تجربه ما در مجموعه iranmedslp با داشتن تبحر و دانش کافی در زمینه ارزیابی و درمان اختلال بلع بیماران دمانس، پیامدهای منفی این اختلال را در زندگی شخص مبتلا به  اختلال بلع ناشی از بیماری از جمله زوال عقل را به حداقل رسانده و خانواده‌های ایشان را در ایجاد شرایط ایده‌آل برای عزیزانشان یاری می‌دهند.

 

سوالات متداول شما

 

اگر علائم اختلال بلع در بیمار دمانس مشاهده شود قدم اول درمان چیست؟

در صورتی که نشانه های اختلال بلع در بیمار دیده شود بهتر است هر چه زودتر ارزیابی و درمان اختلال بلع بیماران دمانس شروع شود. برای درمان اختلال بلع بیماران دمانس لازم است که به درمانگر بلع که ِیک گفتاردرمانگر متخصص در زمینه بلع است مراجعه کرد. درمانگر با توجه به شرایط بیمار روش های درمان اختلال بلع را در نظر خواهد گرفت. ممکن است از همان ابتدا با توجه به شرایط بیمار مداخلات درمانی شروع شود یا بیمار با گرفتن توصیه و مشاورات لازم مشکلش حل شود و نیاز به ارزیابی های دوره ای داشته باشد.

آیا در روش های درمان اختلال بلع بیماران دمانس درمان دارویی نیز وجود دارد؟

تاکنون داروی خاصی برای درمان اختلال بلع شناخته نشده است. در حال حاضر درمان اختلال بلع بیماران دمانس از طریق روش های توانبخشی میسر است.