از سکته مغزی چه می‌دانید؟

استروک و یا سکته مغزی به عنوان یک اورژانس پزشکی است که در آن جریان خون در قسمتی از مغز کاهش یافته یا قطع شده و یا در مواردی منجر به خونریزی در داخل بافت مغز می‌شود. سلول‌های عصبی در صورت نرسیدن اکسیژن بعلت کاهش یا قطع جریان خون به مغز و یا در مواجهه با خون ناشی از خونریزی مویرگ‌های مغزی، دچار آسیب شده و در مواردی مرگ سلولی یا از بین رفتن سلول عصبی اتفاق می‌افتد. مغز به عنوان مرکز پردازش اطلاعات دریافتی و پاسخ به این اطلاعات، متشکل از سلول‌هایی هست که به طور تخصصی شده اعمال مختلف بدن را کنترل می‌کنند. به عبارت دیگر سلول‌های مغزی برای کنترل اعمال بدن به طور تخصصی عمل می‌کنند.  این سلول‌ها با ایجاد شبکه عصبی و از طریق انتقال پیام به عضلات، اعمال کنترل را انجام می‌دهند. 
درصورت بروز سکته مغزی، وابسته به شدت و مکان آسیب، عملکردهای بدن مختل می‌شود. طبق مطالعات انجام شده اختلال بلع در سکته مغزی در صورت آسیب به سلول‌های عصبی قشر مغز، سلول‌های عمقی و حتی سلول‌های ساقه مغز بروز می‌یابد. با توجه به اینکه قسمت مهمی از عملکرد بلع در انسان به صورت ناآگاهانه و رفلکسی و توسط ساقه مغز کنترل می‌شود، همچنین به علت حضور استخرهای نورونی کنترل کننده اعمال بلع، درصورت بروز سکته در ساقه مغز، اختلال بلع یا دیسفاژی پس از سکته مغزی به نسبت شدیدتری نسبت به سایر نقاط مغز رخ خواهد داد و توانبخشی در این گونه سکته‌ها به زمان بیشتری نیاز دارد. پس اختلال بلع در سکته‌های ساقه مغز به نسبت سایر قسمت‌های مغز معمولا شدیدتر است.

چگونه می‌توان در صورت بروز سکته مغزی آن را سریعا تشخیص دهیم و اقدامات به موقع انجام دهیم؟

در صورتی که سکته مغزی برای ما یا یکی از نزدیکان و آشنایان ما رخ بدهد، بایستی نسبت به تعدادی از علایم هوشیار بوده و در صورت مشاهده این علایم سریعا با اورژانس تماس گرفته و بیمار خود را به بیمارستان برسانیم. هر چه قدر که درمان سریع‌تر به بیمار شما برسد بدون توجه به شدت سکته مغزی، اثر بخشی درمان بیشتر بوده و از شدت اختلالات پس از سکته مغزی خواهد کاست. علائم سکته مغزی شامل موارد ذیل است:

• اختلال در تکلم و درک گفتار دیگران
• فلجی و بی‌حسی صورت و اندام‌های دور مانند دست و پاها به صورت یکطرفه و دوطرفه
• اخلال در عملکرد بینایی یک یا هر دو چشم
• سردرد
• تهوع
• مشکل در تعادل راه رفتن
• کاهش سطح هوشیاری 

در صورت وجود بی‌تحرکی، فشار خون، افزایش وزن، چاقی بیش از حد، مصرف بیش از حد الکل، مصرف بیش از حد مواد مخدر، پرفشاری خون، کلسترول بالا، دیابت، بیماری‌های قلبی‌-‌عروقی و سابقه خانوادگی در سکته مغزی، شما مستعد این اتفاق هستید.
پس از سکته مغزی بیمار به بیمارستان منتقل شده و پس از پذیرش اورژانسی به بخش‌های ویژه جهت اقدامات اورژانسی منتقل می‌شود. دریافت داروهای رقیق‌کننده و جذب‌کننده خون، کاهش‌دهنده های التهاب مغز، جراحی‌های تخلیه هماتوم مغز و خونریزی‌های داخل مغز، تثبیت چرخش مایعات در مغز از جمله اقدامات پزشکی است که در بخش‌های وِیژه بیمارستان انجام می‌گردد. پرستاران تخصصی این بخش پس از ایجاد ثبات در علایم پزشکی بیماران پس از سکته مغزی، زمینه انجام سایر اقدامات تخصصی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی را فراهم نموده و بیمار برای ورود به شرایط تحت حاد و شروع توانبخشی تخصصی آماده می‌شود.

اختلال بلع در سکته مغزی از چه نظر اهمیت دارد؟

سکته مغزی از مهمترین مشکلات سلامت انسان در قرن‌های اخیر بوده است. حدودا 6.2 میلیون آمریکایی در حال حاضر از این مشکل جان سالم به در برده و اختلال بلع در سکته مغزی یکی از مهمترین مشکلات افراد درگیر سکته مغزی است. مشکل بلع پس از سکته مغزی علاوه بر افزایش میزان مرگ و میر در بیماران منجر به کاهش کیفیت زندگی و در نتیجه کاهش مشارکت اجتماعی آنان می‌شود. اختلال بلع در سکته مغزی در بیش از 50 درصد بیمارانی که از سکته مغزی جان سالم به در می‌برند، مشاهده می‌شود. خوشبختانه اکثر بیماران مبتلا به دیسفاژی پس از سکته مغزی طی 7 روز اول پس از سکته مغزی بهبود می‌یابند و تنها 13-11 درصد بیماران اختلال بلع پس از سکته مغزی تا بیشتر از 6 ماه برایشان باقی می‌ماند.

چرا گاواژ در بیماران سکته مغزی مهم است؟

چنانچه بیماری به دنبال سکته مغزی دچار اختلال بلع یا دیسفاژی شود باید فکری برای رساندن غذا و دارو به بیمار کرد. راه حل این مشکل استفاده از لوله‌های تغذیه مثل NGT است و غذا دادن از طریق این لوله‌ها را گاواژ می‌گویند. کاهش سطح هوشیاری، خواب آلود بودن بیمار و ضعف در عملکرد بلع و نیاز فوری به دریافت داروهای خوراکی و تغذیه کافی از مهمترین دلایلی است که تیم پزشکی اقدام به تعبیه لوله تغذیه می‌کنند و پس از آن گاواژ در بیماران سکته مغزی شروع می‌شود. اختلال بلع و تکلم پس از سکته مغزی و اختلال حرکتی از مهمترین مشکلاتی است که به تیم توانبخشی مرتبط می‌باشد. گفتاردرمانگر مدیکال با حضور فعال در بیمارستان به تیم پزشکی-پرستاری و توانبخشی مشاورات لازم جهت تقلیل و کنترل اختلال بلع و تکلم پس از سکته مغزی را ارائه می‌کند.

عفونت ریه سکته مغزی ناشی از چیست؟

یکی از عوارض اختلال بلع در سکته مغزی، خطر آسپیراسیون و عفونت ریه است. وقتی فرد دچار اختلال بلع یا دیسفاژی می‌شود، غذا و مایعات بجای ورود به مری و مسیر گوارشی وارد ریه و مسیر هوایی می‌شوند که به این اتفاق آسپیراسیون گفته می‌شود و با خطرات زیادی مثل عفونت ریه و کاهش سطح هوشیاری و مشکلات تنفسی و حتی در موارد شدید، مرگ همراه است از این رو شناسایی اختلال بلع در سکته مغزی باید در زمان مناسب صورت گیرد تا از عوارض جدی آن مثل عفونت ریه جلوگیری بعمل آید.

روند شناسایی بیماران دارای مشکل بلع پس از سکته مغزی چگونه است؟

حدودا 24 ساعت پس از بستری بیمار سکته کرده در بیمارستان، تیم غربالگری اختلال بلع در سکته مغزی با استفاده از چک لیست اولیه بر بالین بیمار حاضر شده و ریسک حضور اختلال بلع را محاسبه می‌نماید. در صورت در معرض خطر بودن بیمار و یا ابتلا به اختلال بلع پس از سکته مغزی، گزارش تیم غربالگر به پزشک معالج بیمار رسیده و بیمار برای اقدامات تخصصی گفتاردرمانی آماده می‌گردد.

اقدامات تخصصی مشکل بلع در سکته مغزی چیست؟

گفتاردرمانگر مدیکال و فعال در بیمارستان پس از دریافت دستور پزشک اقدامات تخصصی خود را برای بیمار آغاز می‌نماید. این اقدامات شامل ارزیابی‌های تخصصی، درمان تخصصی، توصیه‌ها، مشاورات و دستورالعمل‌هایی است که به صورت حضوری و مجازی به بیمار، همراه بیمار و تیم پزشکی-پرستاری و توانبخشی بیمار ارائه می‌گردد. گفتاردرمانگر علاوه بر ارزیابی و درمان دستگاهی و غیر‌دستگاهی، ملزومات محیطی، رژیم تغذیه، بافت مواد غذایی، تمرین‌ها، پوزیشن‌های تغذیه و نحوه ارتباط گیری از بیمار و مشارکت فعال بیماران در انجام تمرینات را مشخص می‌نماید.

گفتاردرمانگر اختلال بلع پس از سکته مغزی را چگونه تشخیص می‌دهد؟

آزمون‌های معتبر و غیردستگاهی در ابتدای تمامی اقداماتی است که یک گفتاردرمانگر در اختلال بلع در سکته مغزی برای بیماران مبتلا انجام می‌دهد. انجام آزمون‌ها حضور و یا عدم حضور اختلال بلع، شدت اختلال بلع، حضور آسپیراسیون و عدم حضور آن، مرحله بلعی که مشکل در آن وجود دارد را مشخص می‌کند. اختلال بلع در سکته مغزی به علت درگیری اعصاب و عضلات درگیر در بلع رخ داده و ارزیابی دقیق حرکت با معاینه فیزیکی اعصاب و عضلات و حرکت بلع در شناسایی مشکل زمینه‌ای کمک کننده خواهد بود. مولفه‌های حرکتی از قبیل قدرت حرکت، دامنه حرکت و سرعت حرکت ممکن است برای تمامی حرکات بلع مختل باشد. درگیر بودن هر کدام از موارد فوق می‌تواند هماهنگی و دقت حرکات بلع را کاهش داده و در رخداد آسپیراسیون و خفگی و متعاقب آن عفونت ریوی، کاهش آب بدن، سوء تغذیه موثر باشد. 
در صورت نیاز گفتاردرمانگر جهت تصمیم گیری‌های حیاتی و حساس و یا به دست آوردن اطلاعات دقیق‌تر از مشکلات فیزیولوژی اختلال بلع پس از سکته مغزی از ارزیابی‌های ابزاری نظیر آندوسکوپی بلع و یا فلئوروسکوپی بلع استفاده می‌کنند. با توجه به اینکه برخی بیماران با لوله تغذیه از بینی یا NG مشکل داشته و حضور لوله بافت مخاط سطحی را تحریک و ملتهب می‌کند و همچنین گاواژ در بیماران سکته مغزی مشکلات عدیده گوارشی برای این بیماران ایجاد می‌کند، تصمیم‌گیری برای رهایی از این لوله و خروج آن و یا تبدیل به یک لوله دائمی مانند لوله PEG نیازمند کسب اطلاعات دقیق‌تری است که بدون استفاده از ابزارهای فوق مقدور نمی‌باشد. لازم به ذکر است تمامی مراکز درمانی به این ابزار مجهز نبوده و درمانگرمدیکال بایستی تجربه کافی برای اتخاذ تصمیمات حساس را داشته باشد.

درمان اختلال بلع در سکته مغزی شامل چه اقداماتی است؟

همانند سایر بیماران طرح درمان برای اختلال بلع در سکته مغزی منحصر به فرد بوده و نمی‌توان برنامه درمانی ثابتی برای تمامی بیماران تجویز نمود. اصلاح حرکت،PNF، تحریکات حسی، دستورزی‌های تخصصی، الکتروتراپی، بایوفیدبک و .... از جمله مداخلاتی هستند که در درمان اختلال بلع در سکته مغزی موثر هستند. علاوه بر درمان‌های فوق اصلاح پوزیشن و حالت‌های تغذیه، اصلاح در بافت مواد غذایی، ارائه پروتزها و ابزارهای تسهیل‌گر تغذیه ایمن هم از جمله اقداماتی است که یک گفتاردرمانگر می‌تواند برای کسب تغذیه ایمن و رضایت بخش انجام دهد.

نتیجه گیری

اختلال بلع در سکته مغزی از جمله ناتوانایی‌های است که پس از سکته مغزی منجر به بروز مشکلاتی مثل عفونت ریه، سو تغذیه و کاهش سطح هوشیاری می‌شود. غذا نخوردن بعد از سکته مغزی با استفاده از روش‌های جایگزین مثل لوله تغذیه قابل جبران است. مشکل بلع در سکته مغزی توسط بلع درمان تشخیص داده می‌شود. بلع درمانگر فردی است که در رشته گفتاردرنامی تحصیلات آکادمیک دارد و به طور تخصصی در حیطه اختلال بلع یا دیسفاژی فعالیت دارد. شناسایی زودهنگام این اختلال توسط گفتاردرمانگر می‌تواند در کاهش هزینه‌های درمان بیماران، طول مدت بستری شدن‌شان در بیمارستان و بخش‌های ویژه موثر باشد. تیم توانبخشی اختلال بلع Iranmedslp برای شما امکان برقراری تماس و کسب مشاوره رایگان را فراهم نموده است. با ما در تماس باشید.
 

منابع

www.verywell.com
www.dysphagia.com
www.dysphagiaoutreachproject.com     

تجربیات درمانگران

موید سلمانی

کارشناس ارشد گفتاردرمانی درمانگر تخصصی بلع و گفتار

52

---

سلام و وقت شما بخیر امروز میخوام تجربه ای از درمان اختلال بلع در بیمار سکته مغزی رو با شما به اشتراک بگذارم. خب بیمار ما آقای 65 ساله ای بودند که با علامت استفراغ و نقص تعادل و کاهش سطح هوشیاری در بیمارستان شهدای تجریش بستری شده بودند. در تماس با اورژانس مشکوک به سکته مغزی در نظر گرفته می‌شوند و سریعا به بیمارستان منتقل می‌شوند. پس از انجام ام آر آی مغزی سکته در ساقه مغزشان ثابت می‌شود. به دلیل کاهش سطح هوشیاری برای بیمار لوله ان جی تعبیه شده و بیمار از راه دهان چیزی را مصرف ننمودند. پس از بررسی گفتاردرمانگر مشخص شد که بیمار علامت سندروم والنبرگ را نشان داده و بلع خود را به طور کامل از دست داده اند. آسپیراسیون شدید مواد غذایی و مایعات، گیر کردن لقمه در حلق و ناتوانی در فعال کردن بلع از مهمترین علائم اختلال بلع در این بیمار بود. پس از ثبات علائم پزشکی درمان اختلال بلع در سکته مغزی در این بیمار با محوریت فعال سازی رفلکس بلع و تقویت بلع شروع گردید.
طبق صحبتی که با پزشک بیمار داشتیم، بر احتمال طولانی مدت بودن مشکل بلع ایشان با توجه به بروز سکته در پل مغزی و ساقه مغز تاکید داشتند. لوله ان جی بیمار را به نوع مدت دار و سیلیکونی تغییر دادیم. پس از 2 ماه کار پیوسته بلع درمانی، بلع بیمار برگشت و لوله ان جی بیمار در طول دوهفته بعد از شروع تغذیه دهانی از مسیر بینی خارج شد. علی رغم طولانی مدت بودن درمان اختلال بلع در این بیمار، نتیجه درمان در ایشان کاملا مثبت بود. پیش بینی پزشک بیمار این بود که بیمار 2 سال درگیراختلال بلع خواهد بود که خداروشکر با درمان منظم و اصولی پس از 2 ماه بیمار درمان شد.

مشاهده بیشتر