اختلال بلع یا دیسفاژی یکی از پر‌مخاطره‌ترین اختلالات عملکردی است که می‌تواند سلامت عمومی بیمار را تهدید کند. بنابراین درمان اختلال بلع از طریق انجام تمرینات اختلال بلع در بیماران مبتلا به مشکل غذا خوردن، از ضروریات اولیه در درمان توانبخشی محسوب می‌شود. چرا که در صورت بهینه بودن عملکرد بلع بیمار جلسات توانبخشی خروجی بهتری داشته حتی در مواردی بهبودی از مشکلات پزشکی نیز سرعت می‌گیرد. در صورتی عدم تشخیص به موقع اختلال بلع و یا عدم انجام درمان اختلال بلع، ممکن است منجر به پنومونی یا عفونت دستگاه تنفس فوقانی، مشکلات گوارشی نظیر ریفلاکس، کاهش وزن و مشکلات تغذیه‌ای فراوان در بیمار شود وآسیب های جبران ناپذیری را به فرد و خانواده‌اش تحمیل کند. تمرینات اختلال بلع و بلع درمانی یکی از حیطه های مهم در درمان بیماران مبتلا به اختلال بلع بوده که در این مقاله سعی داریم به ماهیت آن‌ها و نحوه انجام آن‌ها بپردازیم.
 

تمرینات اختلال بلع چیست؟

 

تمرینات اختلال بلع یا تمرین درمانی در بیماران مبتلا به مشکل خوردن، در واقع مجموعه‌ای هدفمند از حرکات یا مانور‌ها و وضعیت‌‌هایی هستند که با تحریک مناطق درگیر و دخیل در بلع صحیح انسان، حس و حرکت در این مناطق را تسهیل می‌کنند و بیمار را قادر می‌سازند در تغذیه خود با موفقیت بیشتری عمل کند. به عبارت دیگری وقتی بیماری از مشکلاتی در غذا خوردن و یا نوشیدن آب شکایت دارد، با بررسی دقیق‌تر، علت این مشکلات و نقصی که عامل آن است مشخص می‌شود. پس از مشخص شدن علت زمینه‌ای ورزش‌های خاصی برای کم شدن این ناهنجاری‌ها به بیمار آموزش داده می‌شود. پس از انجام دوره‌ای این ورزش‌ها خروجی انجام تمرینات اختلال بلع، بازگشت بلع ایمن و رضایت‌بخش خواهد بود و بیمار می‌تواند طعم‌های خاطره انگیز گذشته را بدون ترس و استرس تجربه کند. 

ایمنی بلع چیست؟ چرا در بلع درمانی به آن تاکید می‌شود؟

 

عملکرد بلع انسان به طور طبیعی توسط کنترل 5 عصب جمجمه‌ای و با مدیریت همزمان مغز و نخاع صورت می‌گیرد. عضلات مسئول بلع روزانه صدها بار با کمترین تعداد خطا آب و مواد غذایی را به سمت مسیر درست یعنی مری و معده هدایت می‌کنند. این بلع ایمن است یعنی بدون فکر کردن و تهدید شدن با خطری اتفاق می‌افتد. در بیماران مبتلا به اختلال بلع، نشت آب و مواد غذایی و بزاق به مسیر اشتباه یعنی مسیر تنفسی فرد را در معرض عفونت ریوی، خفگی و حتی مرگ قرار می‌دهد. گیر کردن مواد غذایی، بروز حالت خفگی، سیاه شدن بیمار حین تغذیه، سرفه‌های مکرر لذت تغذیه را حذف می‌کند و بیمار به مرور از خوردن آب و مواد غذایی اجتناب می‌کند. در چنین شرایطی بلع ایمن نیست، چرا که علاوه بر در معرض خطر بودن بیمار، زمینه ایجاد سایر مشکلات پزشکی نظیر کم شدن آب بدن، سوء تغذیه، مشکلات کلیوی و..... را فراهم می‌کند. ایمنی بلع یک حالت صفر یا یک دارد. یا 100% بلع ایمن است و یا ناایمن. حتی اگر 98% بلع بیمار درست عمل کرده باشد.

بلع درمانی برای چه بیمارانی مفید است؟

در بیماری‌های نورولوژیک (مرتبط به مغز و اعصاب) نظیر سکته مغزی، ALS،MS، پارکینسون که عملکرد بلع با دشواری صورت می‌گیرد، همچنین در بیماری‌های عفونی نظیر عفونت ریه آسپیراسیون و بیماری‌های عضلانی نظیر دیستروفی، تمرینات بلع درمانی کمک کننده هستند. همچنین تمرینات اختلال بلع در سالمندانی که به دلیل ضعف در عضلات بلع قادر به تغذیه مناسب نیستند یا بیمارانی که از لوله‌های کمک تغذیه‌ای مثل لوله NG یا PEG استفاده می‌کنند و یا دارای لوله تراکئوستومی در گلوی خود هستند نیزکاربرد دارد. تمرینات اختلال بلع در این بیماران با توجه به آستانه تحمل و میزان توان‌مندی آن‌ها انتخاب می‌شود و ممکن است نوع تمرین درمانی دو بیمار با علت پزشکی یکسان کاملا با همدیگر متفاوت باشد.

 

مانورهای درمان بلع توسط چه کسی انجام می‌شود؟

یک درمانگر بلع با ارزیابی بیمار دارای اختلال بلع به ماهیت مشکل وی پی برده و با توجه به آن نوع درمان اختلال بلع و بهترین روش تمرین درمانی را انتخاب می‌کند. درمانگر بلع گفتاردرمانگری است که به صورت تخصصی در حیطه درمان مشکلات تغذیه‌ای فعالیت می‌کند. بنابراین اگر به دنبال متخصصی برای درمان مشکلاتی در خوردن می‌گردید، آن متخصص یک گفتاردرمانگر است. ممکن است برخی از همکاران کادر سلامت و درمان نظیر پرستار، کمک بهیار و کاردرمانگر و فیزیوتراپیست هم مدعی شوند که توانایی برطرف کردن مشکل بلع بیمار شما را دارند اما با کمی تامل به این جمله معروف می رسیم؛
                                              "کار را باید به کاردان سپرد"
تمرینات اختلال بلع توسط گفتاردرمانگر متخصص در حیطه مشکلات تغذیه‌ای جز با کیفیت‌ترین و باارزش‌ترین خدمات حیطه پزشکی است که یکی از لذت‌بخش‌ترین اعمال زندگی انسان، یعنی غذا خوردن بدون مشکل را میسر می‌کند.

 

انواع تمرینات بلع درمانی چیست؟

 

تمرینات اختلال بلع شامل تمرینات فعال و غیرفعال است. تمرینات فعال یعنی تمریناتی که نیاز به همکاری و انجام اعمال توسط خود بیمار است، در مراجعینی که هوشیار بوده و قادر به همکاری و انجام مانور‌های درمان بلع هستند، کاربرد دارد. در صورتی که تمرین درمانی در بیمارانی که هوشیاری پایین‌تری دارند توسط تمرینات passive یا منفعل صورت می‌گیرد. در درمان اختلال بلع ممکن است از روش‌های جبرانی حین تغذیه استفاده کنیم تا بیمار علی رغم وجود مشکلاتی در عضلات بلع، بتواند تغذیه‌ای ایمن داشته باشد. این روش‌های جبرانی می‌تواند شامل تغییر جایگاه سر هنگام قورت دادن، تغییراتی در غلظت مواد خوراکی مورد استفاده هنگام تغذیه باشد. گروهی دیگر از تمرینات اختلال بلع، درمان‌های توانبخشی هستند. این تمرینات برای بهبود ساختار و عملکرد اندام‌های درگیر در بلع نظیر لب‌ها، زبان‌، حلق و حنجره که دچار آسیب شده‌اند و با اجرای تمرینات اختلال بلع و مانور‌های اختلال بلع به کار می‌روند. از جمله رایج‌ترین تمرین درمانی در این حیطه، مانور‌های شاکر، مندلسون، ماساکو هستند که اهمیت به‌سزایی در ارتقای عملکرد فرد و درمان اختلال بلع دارند. این تمرینات اختلال بلع جایگزین بسیار مناسبی برای درمان دستگاهی درمنزل هستند. قطعا انتخاب بهترین تمرینات اختلال بلع و مناسب‌ترین گزینه بلع درمانی توسط درمانگر بلع انجام می‌پذیرد و این تمرین‌های موثر در درمان اختلال بلع به بیمار و خانواده وی آموزش داده می‌شود.

مانورهای اختلال بلع چقدر باید ادامه یابد؟

بسته به نوع بیماری و شدت آن، تمرینات اختلال بلع ممکن است یک بار یا چند بار در طول روز انجام شوند. همچنین نوع تمرینات اختلال بلع هم‌زمان با پیشرفت مراجع ممکن است تغییر کند و همواره در طول درمان ثابت نباشد. برخی از تمرینات اختلال بلع مقطعی بوده و برخی دیگر ممکن است همیشه حین تغذیه بیمار مورد استفاده قرار بگیرند. ممکن است در برخی بیماران برای حفظ تغذیه از راه دهان، انجام تمرینات تا انتهای عمر بیمار ادامه داشته باشد.

نتیجه گیری

درمان اختلال بلع امری است که هر چه سریع‌تر آغاز شود و برنامه تمرینات اختلال بلع برای مراجع تنظیم شود، نتایج بهتری را به دنبال خواهد داشت. مانور‌های درمان بلع به تنهایی بخش اعظمی از مشکلات بلع بیمار را بهبود می‌دهد و کیفیت زندگی وی را ارتقا می‌بخشند.
درمانگران مجموعه Iran-Med-Slp با داشتن بلع درمانگران با‌تجربه در این حیطه، مناسبترین برنامه درمانی را برای مراجع طراحی می‌کنند و با حمایت و همراهی صمیمانه در اجرای آن توسط مراقبین بیمار، وی را در تجربه‌ای خوشایند در مسیر درمان یاری می‌کنند.
شما می‌توانید با شماره‌های تماس و صفحات اجتماعی تیم ایران مد اس ال پی در فضای مجازی با ما در تعامل باشید.