به شکل طبیعی روزانه 1 الی 2 لیتر بزاق توسط غدد بزاقی ما ترشح می‌شود که هدف آن مرطوب ساختن محیط دهان و تسهیل حرف زدن و بلع است. آب دهان با لقمه غذایی جویده شده ترکیب شده و آن را لیز می‌کند تا براحتی در مسیر بلع حرکت کند. هریک از ما روزانه بارها عمل بلع بزاق را انجام می‌دهیم که این کار باعث عدم تجمع بزاق و ریزش آن به بیرون  ازدهان می‌شود. درحالیکه  فرد مبتلا به اختلال در بلع آب دهان توانایی انجام این کار را ندارد چرا که برای بلعیدن نیاز به عملکرد و هماهنگی حدود 40 جفت عضله وجود دارد. وجود کوچکترین آسیب در ساختار و عملکرد ساختارهای مرتبط به بلع  درانسان این عملکرد به ظاهر ساده را دشوارتر از هرکاری می‌کند. اختلال در بلع آب دهان علاوه بر امکان ایجاد بستر عفونت ریه در انسان می‌تواند منجر به آسیب به عملکردهای اجتماعی فرد نیز شود. آب ریزش دهانی وجهه اجتماعی درستی نداشته و در موارد شدید منجر به ایجاد افسردگی و انزوای اجتماعی در افراد می‌شود. فردی که آبریزش دهانی را بعلت اختلال در بلع آب دهان تجربه می‌کند در اغلب موارد از غذا خوردن و حضور در جمع دوستان و محیط‌هایی مانند رستوران اجتناب می‌کند. برخی از بیماران مبتلا به اختلال در بلع آب دهان گزارش می‌کنند که استرس و قورت دادن آب دهان بقدری آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد که ادامه غذا خوردن را  برایشان غیرممکن می‌سازد.

علل اختلال در بلع آب دهان

اختلال در بلع آب دهان علل مختلفی دارد که در ادامه به چند مورد از مهمترین آنان اشاره می‌کنیم:

1-سالمندی و افزایش سن:
با افزایش سن، عملکرد مناسب عضلات بدن افت می‌کند. درنتیجه عضلاتی که مسئول بلع هستند نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. پیرو ضعف این عضلات، عمل بلعیدن با دشواری و فشار فراوان همراه خواهد بود.
2-بیماری‌های عضلانی نظیر دیستروفی عضلانی و میاستنی گراویس:
دربرخی از بیماری‌ها به دلایل مختلف عضلات شروع به تحلیل رفتن می‌کنند تا جایی که ممکن است فرد توانایی راه رفتن و بلعیدن و تکلم خود را از دست بدهد. دراین صورت فرد در بلعیدن آب دهان دچار مشکل می‌شود و آبریزش دهانی در بیمار مشاهده می‌شود.
3-بیماری‌های نورولوژیک نظیر سکته مغزی،پارکینسون، ALS,MS
دراثر آسیب به مراکز کنترل‌کننده بلع داخل مغز، توانایی قورت دادن آب دهان هم مانند قورت دادن سایر مواد غذایی مختل شده و فرد در تغذیه روزانه و خوردن مواد ساده هم با مشکل مواجه می‌شود.
4-بیماری‌های ریوی نظیر پنومونی وآتلکتازی:
سلامت دستگاه تنفس فوقانی نقش مهمی در بلع کارآمد دارد. زمانی‌ که ترشحات فراوان ریوی در مسیر راه هوایی باشد، بیمار نمی‌تواند به خوبی مکانیزم عمل بلع را کنترل کند در نتیجه اختلال بلع تشدید می‌گردد. همچنین اختلال در بلع آب دهان و سایر مواد غذایی خود باعث آسپیراسیون می‌شود که مشکلات ریوی را تشدید می‌کند.
5-مشکلات آناتومیکی نظیر تومور و کنسر حلق، حنجره، مری:
در این شرایط این تومورها با ایجاد انسداد، احساس وجود یک جسم خارجی در گلو را سبب می‌شوند که عمل بلعیدن آب دهان را با سختی و فشار بیش از حد همراه شده و در نهایت  خستگی زود هنگام از تغذیه را ایجاد می‌کنند.
6-مسایل سایکولوژیک:
استرس و قورت دادن آب دهان یکی از مهمترین همبسته‌های موجود در اختلال بلع بوده و عملکرد قورت دادن آب دهان بشدت تحت تاثیر عوامل هیجانی همچون استرس است. هیجان، افسردگی و بغض در گلو به شکل مداوم، همه سیستم‌های انسان از جمله بلع را تحت تاثیر قرار می‌دهد. دراین شرایط بیمار اشتها به خوردن غذا ندارد، به سختی آب دهانش را قورت می‌دهد و مکررا بعد از بلع دچار سرفه می‌شود. برخی از بیماران مبتلا به اختلال در بلع آب دهان گزارش می‌کنند که این مشکل دقیقا پس از یک ضربه بزرگ عاطفی اتفاق افتاده به طوری که آن‌ها در بلع حتی یک قطره از آب دهانشان دچار مشکل هستند. سلامت روانی مناسب برای تجربه یک بلع کارآمد بسیار ضروری است.
7-هوشیاری پایین در شرایطی نظیر کما یا مراحل پیشرفته آلزایمر:
دراین شرایط بیمار متوجه محیط پیرامون نیست و به شکل ارادی نمی‌تواند اعمال خود را کنترل کند. در نتیجه بزاق در دهانش جمع شده یا وارد راه هوایی شده و فرد دچار سرفه و یا عفونت های ریوی مزمن می‌شود.
8- مشکلات حس داخل دهانی:
برخی بیماران حتی متوجه تجمع بزاق در دهانشان نبوده و بزاق تجمع یافته در بهترین حالت بشکل درست بلعیده شده و در اغلب موارد منجر به ایجاد سرفه و آبریزش دهانی می‌شود.

 

اختلال در بلع آب دهان در موارد شدید

آسپیراسیون بزاق از علائم اختلال بلع شدید می‌باشد. در برخی از بیماران دارای اختلال در بلع آب دهان ما شاهد آسپیراسیون بزاق به مسیر هوایی و ریه هستیم که ناشی از بیماری هایی مانند ALS، جراحی ها و سکته های ساقه مغز و ... هستند. حتی در برخی از بیماران تصمیم به تعبیه لوله تغذیه و عدم تغذیه از راه دهان برای کنترل عفونت مسیر هوایی موثر نبوده چرا که بیمار حتی بزاق دهانش را آسپیره می‌کند. بزاق به علت وجو پاتو‌ژن‌های بیماری‌زا مانند باکتری‌های دهانی می‌تواند در صورت ورود به مسیر هوایی منجر به عفونت شود. در شدیدترین موارد آسپیره بزاق به قدری بالا است که برای بیمار لوله تراکئوستومی تعبیه می‌شود که از ورود بزاق دهان به مسیر هوایی جلوگیری کنند. درمان اختلال در بلع آب دهان در این بیماران ارایه مودالیته های حسی و درمان های تقویت بلع صرفا برای کم کردن میزان آسپیراسیون و جلوگیری از عفونت ریوی است.

 

راهکارهای درمان اختلال در بلع آب دهان

مطابق سایر علائمی که در اختلال بلع شاهد آن هستیم، اختلال در بلع آب دهان نیز نیازمند بررسی دقیق مشکل زمینه ساز آن است.  همانطور که به طور مثال برای درمان پریدن آب در گلو و درمان نتوانستن قورت دادن آب دهان و سایر علامت‌های اختلال بلع دهانی- حلقی نیازمند بررسی یک به یک ساختارهای مرتبط به بلع و عملکرد آنها هستیم. درمانگران اختلال بلع بایستی با استفاده از تست‌های دستگاهی و غیر دستگاهی و معاینه دقیق علت زمینه ساز اختلال در بلع آب دهان را شناسایی کرده سپس با استفاده از درمان‌های تعدیل کننده اختلال، پیگیر درمان اختلال در بلع آب دهان باشند. بسته به علت این مشکل ممکن است از دارو درمانی، بلع درمانی و جراحی استفاده شود. وابسته به مشکلات زمینه‌ای بیماران از درمان‌های تعدیل حس دهانی پرکاری و کم‌کاری، الکتروتراپی، درمان های اصلاح حرکت، تمرینات دهانی حرکتی، بایوفیدبک و بازخورد درمانی نفع ببرند. قطع به یقین می‌توان بیان کرد که پروسه درمان پریدن آب در گلو با مشکلات حسی کاملا متفاوت بوده و بیماری که از اصلاح حرکت برای درمان نتوانستن قورت دادن آب دهان نفع می‌برد ممکن است درمان بایوفیدبک برایش کاملا بی‌فایده باشد. بلع درمانی توسط گفتاردرمانگر انجام می‌شود که طی آن پس از بررسی علت مشکل پریدن آب دهان، برنامه درمانی متناسب با مراجع را تنظیم کرده و عملکرد بلع بیمار را بهبود می دهد.

نتیجه گیری

اختلال در بلع آب دهان یک مشکل جدی و خطرآفرین در بیماران دچار اختلال بلع (دیس فاژیک) است که نیازمند  پیگیری سریع است. همکاران ما در مجموعه iranmedslp  با بهره‌گیری از دانش و تجربه‌ شان در حیطه بلع درمانی در تشخیص، ارزیابی، درمان اختلال بلع به شما کمک کرده و راه درمان را برایتان هموارتر و خوشایندتر می‌نمایند.