علت باقی ماندن غذا در دهان را می دانید؟

بدیهی است که برای درک بهتر علت باقی ماندن غذا در دهان شما بایستی شناخت نسبی نسبت به فیزیولوژی بلع داشته باشید. یک دیدگاه معاصر مفهوم بلع طبیعی را بر اساس یک فعالیت پیچیده عصبی-عضلانی هماهنگ با هم، که امکان مصرف و هضم غذا را فراهم می‌کند، می‌داند. در هر یک از مراحل سه گانه بلع مجموعه‌ای از رویدادهای ظریف و منظم تحت کنترل مستقیم اعصاب رخ می‌دهد تا هر مرحله بدون هیچ گونه نقص تکمیل شود. به هم خوردن این تعادل و هماهنگی منجر به بلع غیر طبیعی می‌گردد. هنگامی که فرایند بلع ایمن با اختلال مواجه شود ما شاهد نشانه‌های اختلال بلع نظیر باقی ماندن غذا در دهان هستیم. علت باقی ماندن غذا در دهان می‌تواند منشاء حسی یا حرکتی داشته باشد. 
ضعف عضلانی در ناحیه دهان و حلق (به خصوص ضعف حرکتی عضله زبان) مشکلاتی در انتقال کامل غذا به فضای حلق ایجاد می‌کند. در این شرایط گاهی بیمار برای پاک کردن حفره دهان از غذا نیازمند بلع چندگانه است. حرکت رو به عقب عضله زبان در فاز دهانی باعث ورود لقمه غذا به گلو می‌شود. بنابراین در صورت خالی نشدن غذا از دهان بعد از یک بار قورت دادن مولفه‌های حرکتی عضلات حلق و دهان باید به دقت بررسی شود.  
از دیگرعلت باقی ماندن غذا در دهان می‌توان به اختلالات حسی اشاره کرد. آسیب سیستم عصبی و وجود اختلالات حسی مانع از شناسایی باقیمانده خورده‌های غذا در دهان می‌شود. در نتیجه بیمار نمی‌تواند ذرات غذایی به جا مانده در دهان را ببلعد. 
در برخی بیماران نیز علت باقی ماندن غذا در دهان مشکل حرکتی است که طی آن بیمار با دهان باز غذا و مواد مایع را قورت می‌دهد. در این بیماران فشار مثبت ناحیه دهان حفظ نشده و عضلات دهانی از خالی کردن دهان از مواد غذایی و مایعات عاجز خواهند بود. بلعیدن با دهان باز صدای عجیب و غریبی دارد. این صدا شبیه کلیک خوردن و یا پانچ کردن کاغذ است.

خالی نشدن غذا از دهان چه خطراتی به دنبال دارد؟

خالی نشدن غذا از دهان یکی از مشکلاتی است که ممکن است در نتیجه مشکل بلع غذا یا دیسفاژی رخ بدهد. دیسفاژی بیماری است که اتیولوژی و علت‌های مختلفی دارد. مشکل بلع غذا بسته به ماهیت و نوع آن تظاهرات بالینی متعددی دارد. مشکل جویدن، احساس ماندن غذا در گلو، خالی نشدن غذا از دهان یا سرفه حین خوردن غذا یا نوشیدن مایعات از شایع‌ترین علائم دیسفاژی است. اختلال بلع می‌تواند شروع تدریجی یا ناگهانی داشته باشد اما در هر دو حالت معمولا پیشرونده است. اگر به نشانه‌های این اختلال به موقع توجه نشود سلامت عمومی فرد با خطر جدی مواجه است. مشکلات تغذیه‌ای و کاهش وزن، دهیدراته شدن بدن، مشکلات تنفسی ناشی از ورود غذا به محیط استریل ریه و شکل گیری عفونت‌های تنفسی، خفگی و مرگ از جمله خطرات عدم توجه به موقع به نشانه‌های اختلال بلع نظیر خالی نشدن غذا از دهان هستند.

چگونه باید مشکل بلع غذا را درمان کرد؟

مشکل بلع غذا اختلالی با علائم، اتیولوژی و سیر درمان متفاوت است. ماهیت پیچیده این اختلال نیازمند یک گروه درمان چند رشته‌ای است که منجر به ارتقای عملکرد حداکثری بیمار شوند. در صورت مشاهده علائم اختلال بلع مراجعه به متخصص گوش و حلق و بینی و مغز و اعصاب می‌تواند کمک کننده باشد. پزشک بعد از بررسی تاریخچه پزشکی و ارزیابی بالینی در صورت تایید نشانه‌های دیسفاژی شما را به آسیب شناس گفتار و زبان ارجاع می‌دهد. گفتار درمان کلیدی‌ترین نقش را در تیم درمان مشکل بلع غذا و مایعات بر عهده دارد. بلع درمانی توسط آسیب شناس گفتار و زبان نوعی روش درمانی غیر تهاجمی و مقرون به صرفه است که به بهبود عملکرد بلع و مشکل جویدن کمک چشمگیری می‌کند. گفتار درمان با طراحی تمرینات تخصصی می‌تواند به بهبود مولفه‌های حرکتی عضلات درگیر در عمل بلع و تعدیل حس داخل دهانی کمک کند. تمرینات بلع درمانی برای هر بیمار متناسب با نوع اختلال و شرایط فردی بیمار به شکل اختصاصی طراحی می‌شود. آموزش پوزیشن‌های تغذیه مناسب و تعیین نوع رژیم غذایی از دیگر وظایف گفتاردرمان است که ریسک ابتلا به آسپیراسیون و عفونت ریه را به حداقل برساند.

چقدر زمان لازم است تا مشکل باقیمانده خورده‌های غذا در دهان درمان شود؟

مدت زمان لازم جهت درمان مشکل غذا باقیمانده خورده‌های غذا در دهان در بیماران مختلف یکسان نیست. طول درمان برای هر فرد به عواملی چون علت باقی ماندن غذا در دهان، شدت اختلال، مدت زمان شروع بیماری، وضعیت پزشکی و سن فرد و میزان مشارکت  بیمار و خانواده در امر درمان بستگی دارد. در هر صورت گفتار درمان متخصص در حیطه درمان اختلال بلع بعد از بررسی فیزیولوژی بلع شما و شناسایی علت باقی ماندن غذا در دهان می‌تواند در مورد روند درمان و تعداد جلسات لازم برای بهبود این مسئله شما را راهنمایی کند.

راهکارهای جبرانی برای رهایی از باقی ماندن غذا در دهان کدام اند؟

در اغلب موارد بسیاری از بیماران فکر می‌کنند که فقط باید درمان بشود تا چیزی در دهانشان گیر نکند. اما مسئله اصلی این است که برای رهایی از مواد غذایی گیر کرده در دهان فقط نباید به فکر درمان باشیم. تمیز کردن دهان با استفاده از دهانشویه و شستشوی ناحیه دهان با استفاده از سرم شستشو در بیماران مبتلا به اختلال بلع شما را از خطرات جدی مصون می‌دارد. در برخی از بیماران به دلیل وجود اسپاسم و سفتی ناحیه دهان و فک امکان تمیز کردن موثر ناحیه دهان وجود ندارد که در این صورت با استفاده از پنبه‌های ویبریل و دهان شویه می‌توان کنار لپ‌ها و دندانها را شستشو داد. در صورتی که بیمار همراه و همکار باشد می‌توان از قرقره کردن استفاده کرد.

احساس ماندن غذا در گلو ناشی از چیست؟

احساس ماندن غذا در گلو برای اغلب بیماران سخت و رنج آور است. این مسئله حتی گاهی باعث می‌شود افراد از ترس خفگی، از خوردن غذا امتناع کنند.  احساس ماندن غذا در گلو اغلب ناشی از وجود مشکلاتی در مرحله دوم بلع یعنی مرحله حلقی است. گیر کردن غذا در فاز حلقی اغلب با احساس درد و سرفه‌های شدید همراه می‌شود. فاز حلقی بلع مرحله بسیار حساس و مهمی است چرا که در این مرحله احتمال ورود مواد غذایی به مسیر تنفسی بیش‌تر از دو مرحله دیگر است. اساسی‌ترین عامل ایجاد گیر کردن غذا در گلو ضعف عضلات حلقی است که به انتقال موثر مواد غذایی کمک می‌کنند. اسپاسم‌های شدید عضلات گلو، مشکلات جویدن، التهاب و آسیب‌های حسی از دیگر مواردی است که می‌تواند منجر به احساس ماندن غذا در گلو شود. برای درمان احساس ماندن غذا در گلو باید ابتدا علت آن مشخص شود اما این اختلال در بیش‌تر موارد قابل درمان است.

سخن آخر

علت باقی ماندن غذا در دهان و ناحیه گلو معمولا اختلال در مرحله دهانی و حلقی بلع است. این مشکل ممکن است به صورت موقت یا مزمن باشد. به طور کلی علت باقی ماندن غذا در دهان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و مشکلات را دربرمی‌گیرد. ضعف عضلات و مشکلات حسی مهم‌ترین علل خالی نشدن غذا از دهان هستند. پزشک مسئولیت بررسی علت ماندن غذا در دهان را بر عهده دارد. در صورت تشخیص اختلال بلع بیمار باید جهت ارزیابی دقیق اختلال بلع و درمان آن به آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه کند. گفتار درمان بسته به نیاز بیمار برای درمان این مشکل ممکن است از روش‌های دستگاهی و غیر دستگاهی بهره ببرد. تمرینات گفتاردرمانی اغلب با هدف بهبود مولفه‌های حسی و حرکتی جهت بهبود کنترل بلع طراحی می‌شوند. مشکل باقی ماندن غذا در دهان اگر به موقع مدیریت نشود می‌تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد. بنابراین به شما توصیه می‌کنیم اگر به این مشکل دچار شدید حتما با یک پزشک یا آسیب شناس گفتار و زبان مشورت نمایید. 

سوالات متداول شما
  
سوال 1. ارزیابی مشکل بلع غذا به چه شکلی است؟

بررسی مشکل بلع غذا توسط پزشک و گفتاردرمان انجام می‌شود. ارزیابی اختلال بلع شامل بررسی پرونده پزشکی، معاینه بالینی و مشاهدات عینی، بررسی داده‌های حاصل از تصویربرداری و رادیولوژی نظیر تست بلع باریم سولفات است. لازم به ذکر است، روال ارزیابی مشکل بلع برای بیماران مختلف بر اساس شکایت اولیه فرد و تظاهرات بالینی تغییر می‌کند. 

سوال 2. چه غذاهایی مناسب افرادی است که مشکل باقی ماندن غذا در دهان را دارند؟

انتخاب رژیم غذایی نرم و پوره که بلع راحت‌تری دارند برای این بیماران مناسب‌تر است. خوردن غذاهای نرم و نیمه جامد که نیاز به جویدن کمتری داشته باشند با احتمال پایین‌تری در دهان باقی می‌مانند. 

سوال 3. آیا باقی ماندن غذا در دهان می‌تواند نشانه بیماری خطرناک باشد؟

بله. به طور کلی بیماری‌هایی که باعث ایجاد مشکلات حرکتی و حسی در ناحیه دهان شوند می‌توانند این نشانه را داشته باشند. مخصوصا اگر باقی ماندن غذا در دهان با علائم دیگری چون از دست دادن وزن یا ضعف و بیحالی همراه باشد. در این مواقع شما باید فورا با پزشک مشورت کنید تا علت باقی ماندن غذا در دهان مشخص شود.

منابع:
Anatomy and physiology of feeding and swallowing-normal and abnormal 1.
2. Swallowing and Oropharyngeal dysphagia, Fintan ORourke, Kathryn Vickers
3. Aspiration: cause and implications. Otolaryngology head neck surg 1999.