اختلال بلع چیست؟
اختلال بلع یا دیسفاژی یا مشکل بلع غذا به سختی یا ناتوانی در فرو بردن لقمه غذا یا جرعه‌ی آب و مایعات گفته می‌شود. برای هر فردی حداقل یکبار پیش آمده است که اختلال بلع را به صورت گیر کردن غذا در گلو و پریدن لقمه غذا یا آب در گلو و به دنبال آن سرفه کردن تجربه کرده باشد. اما این بدین معنا نیست که همه اختلال بلع را مثل سرما خوردگی گرفته باشند و خوب شده باشند. مشکل بلع غذا معیارهای مشخصی دارد که با توجه به آنها می‌توان گفت فردی اختلال بلع دارد یا خیر.
اختلال بلع معمولا به تنهایی یک بیماری محسوب نمی‌شود بلکه یکی از مشکلات همراه بعضی بیماری‌ها مثل سکته‌ی مغزی است. اما باید بدانید که همین اختلال بلع به تنهایی می‌تواند مشکلات زیادی مثل عفونت ریه برای بیمار ایجاد کند و منجر به بستری‌های طولانی مدت در بیمارستان شود و نیاز به مراقبت‌های ویژه ایجاد کند. از این رو است که دانستن نشانههای مشکل در بلعیدن غذا برای ما اهمیت زیادی پیدا می‌کند. حال به بررسی علائم اختلال بلع خواهیم پرداخت.
علامت‌های اختلال بلع را بشناسیم!
نشانههای رایج اختلال بلع شامل موارد زیر است:
- سرفه حین بلعیدن غذا و مایعات
- سرفه بعد از قورت دادن لقمه غذا
- عدم توانایی در فرو بردن و قورت دادن لقمه غذا
- گیر کردن غذا در گلو
- احساس وجود جسمی توپی مانند در گلو
- احساس باقی ماندن غذا در گلو بعد از وعده‌های غذایی
- احساس خفگی حین بلع
- کبود شدن حین غذا خوردن و قورت دادن لقمه غذا
- ناتوانی در بلع مواد جامد و سفت
- ناتوانی در بلع مایعات
- احساس درد حین قورت دادن
- برگشت غذا از گلو به سمت دهان
موارد گفته شده جز آن دسته از علائم اختلال بلع است که معمولا توسط بیمار یا اطرافیان او گزارش می‌شود، اما اختلال بلع ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشد که بیشتر جنبه بالینی و پزشکی دارند و افراد با مشاهده آنها متوجه حضور دیسفاژی و مشکل بلع غذا نشوند. این نوع از علائم اختلال بلع شامل:
- کاهش وزن قابل توجه
- افزایش بزاق دهان
- آبریزش دهانی
- احساس مکرر سوزش سر معده
- تغییر کیفیت صدای فرد بعد از خوردن غذا و خصوصا مایعات به این صورت که صدای فرد حالت خس خس می‌گیرد.
- عفونت‌های مکرر سیستم تنفسی
- خس خس کردن قفسه سینه
- کاهش سطح اکسیژن خون
- تنفس‌های شکمی
- تنگی نفس
به طور کلی اختلال بلع بدون علامت نخواهد بود. شما بایستی دقت خود را برای شناسایی علائم اختلال بلع بیشتر کنید. معیار نحوه غذا خوردن یک فرد معمولی است. یک فرد معمولی در حین غذا خوردن احساس خفگی ندارد و مرتبا آب و غذا به گلویش نمی پرد. شما به دنبال هر علامتی باشید که غذا خوردن بیمارتان را با افراد عادی جامعه متفاوت می‌کند. ممکن است این علامت‌ها دائمی و یا گذرا باشد. در هر دو صورت شما منتظر علامت‌های اختلال بلع باشید.
آیا علائم اختلال بلع در کودکان با بزرگسالان متفاوت است؟
علائم اختلال بلع در کودکان در بسیاری از موارد مانند سرفههای حین بلع یا گیر کردن غذا در گلو مشابه بزرگسالان است اما در کودکان ممکن است علائم اختلال بلع به شکل‌های دیگری نیز باشد که معمولا در بزرگسالان نیست. این علائم اختلال بلع در کودکان شامل؛ ناتوانی در جویدن و عدم وجود حرکات هماهنگ زبان و فک در حین جویدن، عق زدن در حین بلعیدن غذا خصوصا مواد جویدنی، بالا آوردن‌های مکرر حین غذا خوردن و خفگی و کبود شدن پوست صورت در زمان تغذیه است.
اختلالات حسی دهانی حلقی از دیگر علائم اختلال بلع در کودکان است که ممکن است منشا آن به دوران نوزادی و مشکلات زمان تولد مربوط باشد. این امر در مورد نوزادان پره ترم یا به اصطلاح نارس که زودتر از موعد مقرر متولد می‌شوند، بیشتر صدق می‌کند.
علت اختلال بلع چیست؟
از آنجایی که بلعیدن یک عمل پیچیده و مستلزم هماهنگی مغز، اعصاب و عضلات مختلف است، هر بیماری یا اختلالی که عملکرد سیستم عضلات، سیستم عصبی و اعصاب منشعب از آن را تحت تاثیر قرار دهد و یا هماهنگی بین اعصاب و عضلات را مختل کند، می‌تواند منجر به اختلال بلع شود.
برای درک راحت‌تر موارد مختلف مربوط به علت اختلال بلع، آنها را به دسته‌های زیر تقسیم بندی کرده‌ایم:
- علل نورولوژیک. یعنی بیماری‌ها و اختلالات مربوط به مغز و سیستم عصبی. بیماری‌هایی مثل MS، ALS، PSP، پارکینسون، آلزایمر، تومورهای مغزی و فلج مغزی
- علل مرتبط با سیستم عضلات. بیماری‌هایی مثل اسپاسم مری، انسداد مری، میاستنی گراویس، آتروفی عضلانی، میوزیت و آشالازیا در این دسته قرار می‌گیرند.
- عواملی که باعث اختلال در ساختار یا عملکرد سیستم گوارشی می‌شوند. مثل رفلاکس، زنکر دیورتیکلومن (بد شکلی مری)، سرطان‌های دهان، حلق، مری و معده.
- علت اختلال بلع موارد دیگری مثل رادیوتراپی و عفونت و سالمندی نیز می‌تواند باشد.
- علت اختلال بلع در نوزادان معمولا بیماری‌های مادرزادی، مشکلات حین زایمان و نارس بودن نوزاد است.
چگونه می‌توان مشکل بلع غذا را از بین برد؟
برای از بین بردن مشکل بلع غذا یا درمان اختلال بلع باید نشانههای مشکل در بلعیدن غذا به صورت دقیق بررسی گردد تا مشخص شود بیمار کاندید چه نوع از درمان می‌باشد. به طور کلی درمان اختلال بلع در سه گروه جای می‌گیرد:
- درمان پزشکی. درمان مدیکال اختلال بلع به مواردی مربوط می‌شود که اختلال بلع بیمار ناشی از شرایطی مانند ریفلاکس است. در این شرایط فرد باید به پزشک متخصص گوارش مراجعه کند و داروهای لازم برای کنترل ریفلاکس را دریافت کند.
- درمان جراحی. همانطور که پیشتر توضیح دادیم گاهی علت اختلال بلع، ناهنجاری‌های ساختاری و عملکردی دستگاه گوارش است. مثلا در مواردی که تنگی مری مانع عبور مناسب غذا از مری می‌شود با جای گذاری استنت مری، مشکل بلع بیمار برطرف خواهد شد.
- درمان توانبخشی. توانبخشی بلع مهم‌ترین و رایج‌ترین راه درمان اختلال بلع است. حتی ممکن است در مواردی که درمان فرد از نوع دارویی یا جراحی باشد، در کنار آنها نیز لازم باشد که توانبخشی بلع هم صورت گیرد. توانبخشی بلع یا بلع درمانی توسط گفتاردرمان ( آسیب شناس گفتار و زبان و بلع) صورت می‌گیرد. درمان توانبخشی شامل مانورها و تمرینات بلع درمانی، درمان‌های دستی ( منوال تراپی)، درمان‌های حسی حرکتی و درمان‌های مدرن که شامل استفاده از دستگاه و الکتروتراپی می‌شود را شامل می‌شود.
اگر علائم اختلال بلع درمان نشود چه مشکلاتی برای فرد ایجاد می‌شود؟
در صورتی علامت‌های اختلال بلع جدی گرفته نشود و به دنبال درمان آن نباشید عواقب جدی مانند کاهش وزن، کم آبی بدن، عفونت‌های مکرر تنفسی، کاهش سطح هوشیاری و بستری‌های طولانی مدت و در موارد شدید حتی ممکن است منجر به مرگ بیمار شود. درمان اختلال بلع در نوزادان و کودکان از این جهت که روند رشد آنها تحت تاثیر علائم اختلال بلع ممکن است مختل شود باید جدی‌تر گرفته شود و جهت درمان آنها به گفتاردرمان مراجعه کرد.
سخن آخر
علائم اختلال بلع طیف وسیعی از نشانههای حسی، تنفسی و حرکتی و عضلانی است. بیشتر از همه این اختلال با سرفههای حین غذا خوردن خود را نشان می‌دهد. علت اختلال بلع را معمولا به بیماری‌ها و اختلالاتی که با درگیری‌های سیستم عصبی و عضلانی مرتبط است، نسبت می‌دهند. علائم اختلال بلع در کودکان را برای جلوگیری از آسیب دیدن روند رشد آنها باید جدی گرفت و درمان کرد. درمان اختلال بلع توسط گفتاردرمانگری صورت می‌گیرد که در حیطه‌ی اختلال بلع با سواد، با تجربه و مسلط است. تمام درمانگران تیم ایران مد اس ال پی مهارت و دانش کافی برای درمان بیمار دارای اختلال بلع را دارند. چنانچه در خود و یا اطرافیانت نشانههای اختلال بلع را یافتید با ما در تماس باشید.
سوالات متداول شما
سوال1. آیا ممکن است مشکل بلع غذا بدون علامت باشد؟
اختلال بلع همواره نشانههای خاص خود را دارد اما این علائم همواره به وضوح قابل دیدن نیستند. مثلا در اختلال بلع همیشه سرفههای حین یا بعد از بلع وجود ندارد اما حتی در این حالت نیز فرد بعد از مدتی علائم تنفسی مانند خس خس ریه، کاهش سطح اکسیژن خون و تب را بروز خواهد کرد.
سوال2. آیا نیاز است برای اینکه مطمئن شویم بیمارمان اختلال بلع دارد به گفتاردرمانگر مراجعه کنیم؟
شما میتوانید با برقراری تماس تلفنی و ارزیابی آنلاین مشکل بیمارتان را بررسی بفرمایید. در صورتی که علائم اختلال بلع بیمارتان مورد شک است، میتوانید برای بررسی مشکل بلع بیمارتان به یک گفتاردرمانگر متخصص بلع مراجعه بفرمایید.
سوال3. آیا با حذف علامت‌های اختلال بلع مشکل بلع بیمار ما حل شده است؟
در اغلب موارد با حذف شدن علائم اختلال بلع مشکل بلع بیمار هم تا حد زیادی برطرف می‌شود. برخی از بیماران با قطع درمان علامت‌های اختلال بلع‌شان برمی‌گردد که در این صورت نیازمند تمدید درمان اختلال بلع خواهند بود و برخی دیگر نیز ممکن است علامت‌های بسیار جزئی گرفته باشند که در این صورت فقط متخصص بلع قادر به تشخیص آنها خواهد بود.
منابع:
1. my.clevelandclinic.org
2. mayoclinic.org
