اختلال بلع یا دیسفاژی چیست؟
هرگونه مشکل یا دشواری در فرآیند جویدن، نوشیدن، قورت دادن در موادغذایی جامد یا مایع را اختلال بلع می‌گوییم. این مشکل می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد از جمله:
- مشکلات نورولوژیکی مثل سکته مغزی، پارکینسون، آلزایمر،ALS ، ضربه مغزی یا تومور مغزی
- مشکلات آناتومیکی نظیر شکاف‌کام، جراحی حنجره یا زبان
- سندروم های ژنتیکی و متابولیکی نظیر فلج مغزی، اوتیسم
- مشکلات گوارشی نظیر ریفلاکس پولیپ یا سرطان مری یا معده
درمان اختلال بلع توسط چه کسی صورت می‌گیرد؟
در ابتدا یک تیم شامل پزشک و آسیب شناس گفتار و زبان و بلع (گفتاردرمانگر) بیمار را ویزیت نموده و سپس با تعیین ماهیت مشکل بلع بیمار ممکن است متخصص تغذیه، پرستار، فیزیوتراپ، کاردرمانگر نیز در روند بهبودی بیمار شرکت داشته باشند.
اختلال بلع در چه سنی روی می‌دهد و از چه زمانی قابل درمان است؟
مشکل بلع ممکن است از بدو تولد، زمانی که کودک در سن رشد قرار دارد، در جوانی یا کهنسالی اتفاق بیافتد.
درواقع مشکل قورت دادن و جویدن در تمام مراحل زندگی یک فرد ممکن است رخ دهد.
نوزادان تازه متولد شده ممکن است به دلیل نارس بودن، مشکلات ژنتیکی، متابولیکی و... قادر به مکیدن یا بلعیدن مناسب شیر نباشند.
دراین صورت درمانگر بلع با حضور در NICU و ایجاد تحریکات لازم، تغذیه از سینه مادر یا شیشه را برایش فراهم می‌کند.
کودکانی با مشکلاتی نظیر فلج مغزی، اوتیسم، سندروم داون ممکن است در تغذیه از دهان مشکل داشته باشند و به دلیل نقص در تغذیه و بلع، مکررا به عفونت دستگاه تنفس فوقانی دچار شوند یا به خوبی وزن نگیرند. آسیب شناس بلع با ارزیابی دقیق و ایجاد برنامه درمانی جامع به حل مشکلات آنها می‌پردازد.
در سنین پیری به دلیل کاهش عملکرد عضلات بدن از جمله عضلات بلع، کاهش عملکرد حسی اندام‌ها، کاهش هوشیاری و سایر مسایل، احتمال وقوع مشکلات بلع در این گروه افزایش می‌یابد که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع ممکن است سلامت عمومی فرد سالمند با خطر مواجه شود.
درمان مشکل بلع در کجا صورت می‌گیرد؟
متخصص بلع درمانی ممکن است بیماری که مشکل در جویدن یا قورت دادن مواد غذایی را دارد در بیمارستان در بخش‌های مختلف ICU,CCUویزیت کند یا ممکن است وی را درمنزل به صورت خدمات هوم ویزیت یا ویزیت در منزل معالجه نماید.
گاهی اوقات باتوجه به شرایط بیمار درمان در مطب یا کلینیک درمان دیسفاژی نیز میسر است.
اختلال بلع چه عوارضی بدنبال دارد؟
دیسفاژی هرگونه مشکل در رسیدن مواد غذایی به دستگاه گوارش است. این اختلال می‌تواند عوارض کوتاه مدت و بلندمدت فراوانی داشته باشد.
یکی از مهم ترین پیامدهای اختلال بلع Malnutriation یا سوتغذیه است که بیمار مواد مغذی نظیر پروتئین ها وویتامین ها و ریزمغذ‌های لازم جهت ریکاوری و تامین انرژی لازم جهت فعالیت‌های روزانه را دریافت نمی‌کند و در نتیجه هر روز ضعیف‌تر می‌شود و سلامت عمومی وی درخطر می‌افتد.
Dehydration یا کمبود آب بدن یکی دیگر از عوارض دیسفاژی است و باعث کاهش متابولیسم بدن و اختلال در کارکرد ارگان‌های اساسی بدن می‌شود.
آسپیراسیون یا ورود مواد غذایی به داخل راه هوایی که پیامد بسیار منفی و آسیب‌رسان دیسفاژی است که باعث عفونت‌های شدید دستگاه تنفسی می‌شود. حتی در موارد شدید ممکن است باعث قطع ناگهانی تنفس و مرگ بیمار شود.
درمان اختلال بلع چگونه صورت می‌گیرد؟
هنگامی‌که پاتولوژیست بلع بیمار را ویزیت کرد با توجه به وضعیت اندام‌های گفتاری نظیر زبان، لب‌ها، فک که آیا از میزان انقباض و دامنه حرکتی مناسبی برخوردار هستند یا خیر، با توجه به وضعیت عضلات دخیل در بلعیدن نظیر عضلات حلق، حنجره به کفایت بلع بیمار پی می‌برد و مشخص می‌کند آیا بیمار حین قورت دادن مواد غذایی مختلف، دچار آسپیراسیون یا ورود مواد غذایی به داخل راه هوایی می‌شود یا خیر.
پس از تعیین علت مشکل بلع بیمار، برنامه درمانی متناسب با شرایط وی را طراحی و در جلسات درمانی آن را اجرا می‌کند.
از چه ابزارها و تکنیک‌هایی در بلع درمانی استفاده می‌شود؟
از تمرینات مختلف بلع درمانی و توانبخشی بلع برای درمان مشکلات بلع استفاده می‌شودکه هر یک با هدف افزایش قدرت و دامنه حرکتی ماهیچه‌های دخیل در بلع به کارگرفته می‌شوند. همچنین درمانگر بلع ممکن است از تحریکات حسی در کنار تحریکات حرکتی جهت ارتقای عملکرد مکانیزم بلعیدن بیمار بهره ببرد.
تعدادی از تکنیک‌های مهم بلع درمانی در بخش‌های دیگر این سایت قرار گرفته‌اند.
علاوه بر این روش‌ها از ابزارهایی نظیر الکتروتراپی بلع یا وایتال استیم هم برای تحریک بیشتر این مناطق و کاهش مدت طول درمان هم استفاده می‌شود.
توضیحات بیشتر درمورد دستگاه وایتال استیم در مطالب این سایت وجود دارد.
دستگاه وایتال استیم چیست و چگونه به درمان دیسفاژی کمک می‌کند؟
دستگاه الکتروتراپی یا وایتال استیم به دوشکل قابل حمل و ثابت وجود دارد و متشکل از یک دستگاه و نمایشگر جهت تنظیم شدت جریان و نوع جریان و سایر تنظیمات است.
دو الکترود بوسیله یک سیم به دستگاه متصل شده‌اند که به عضلات مختلف درگیر در بلع نظیر عضلات سوپراهایوئید یا عضلات صورت متصل می‌شوند و با اعمال جریان الکتریکی باعث بهبود عملکرد این عضلات می‌شوند. این دستگاه که از سال 2017 وارد ایران شده یکی از موثرترین و به روزترین ابزارها در درمان دیسفاژی محسوب می‌شود. مقالات علمی متعددی اثربخشی این دستگاه را مورد تایید قرار می‌دهند.
چنانچه این روش درکنار درمان های سنتی بلع درمانی و درمان های دستی توسط درمانگر بلع استفاده شوند، نتایج موثری در بهبود مشکلات بلعیدن بیمار به وجود می‌آورند.
مواد غذایی مختلف چه تاثیری در اختلال تغذیه و بلعیدن دارند؟
یکی از مهمترین فاکتورهای دخیل در ارزیابی و درمان اختلال بلع، غلظت و نوع مواد غذایی است که در اختیار بیمار قرار می‌گیرد تا آن را قورت دهد.
مواد غذایی غلظت‌های مختلفی نظیر مایع، نیمه جامد، پوره، جویدنی سخت یا نرم را دارا هستند.
بیمار ممکن است درهریک از این غلظت‌ها عملکرد متفاوتی را در بلع نشان دهد. به عنوان مثال ممکن است فرد در قورت دادن مایعات مشکل داشته باشد ولی در خوردن مواد جویدنی خوب عمل کند یا بالعکس.
بنابراین مدیریت برنامه تغذیه بیمار و تعیین نوع مواد غذایی مصرفی وی، بخش مهمی از درمان بلع است که توسط متخصص بلع درمانی صورت می‌گیرد.
حجم مواد غذایی نیز عامل مهم دیگری در درمان دیسفاژی است که باید با دقت ارزیابی و مورد توجه قرار بگیرد.
روش‌های کمک تغذیه‌ای نظیر NGT- OGT- PEG چیستند؟
بیمارانی که مشکل در بلعیدن مواد غذایی را دارند ممکن است جهت تامین انرژی روزانه و مواد مغذی از لوله‌های کمک تغذیه ای نظیر Nasal gastric tube یا Oral gastric tube استفاده کنند. این لوله‌ها که از جنس‌های مختلفی نظیر سیلیکون ساخته می‌شوند و ماندگاری‌های متفاوتی دارند، از دهان یا بینی وارد حلق و سپس معده می‌شوند و از این طریق تغذیه روزانه بیمار صورت می‌گیرد.
PEG نیز روش دیگری است و برای بیمارانی مناسب است که امکان تغذیه دهانی آنها برای مدتی طولانی میسر نیست و پزشک طی یک عمل جراحی در معده بیمار وسیله‌ای تعبیه می‌کند که مواد غذایی مستقیم وارد دستگاه گوارش بیمار شده و کالری مورد نیاز بدن تامین گردد.
روش‌های کمک تغذیه‌ای می‌توانند موقتی یا دایم باشند و با توجه به تشخیص متخصص بلع تعبیه شده یا برداشته شوند.
این ابزارها به بیمار کمک می‌کنند تا زمانی که یک بلع سالم و بی‌خطر را تجربه نکرده از خطر مشکلات بلع و آسپیراسیون در امان باشد.
درمان سنتی اختلال بلع چیست؟
درمان‌های غیر‌جراحی و غیر‌دارویی اختلال بلع شامل رویکردهایی است که روی مدیریت آسپیریشن و بهبود عملکرد بلع تاثیر می‌گذارند. در درمان سنتی اختلال بلع، گفتاردرمانگر تمریناتی جهت افزایش صعود حنجره حین بلع، افزایش قدرت و دامنه حرکت عضلات درگیر در عمل بلع (جهت کنترل لقمه غذایی در دهان) برای بیمار طراحی می‌نماید.
در بعضی مواقع مشکلات بلع بیمار به علت کاهش آگاهی حسی بیمار و کنترل لقمه غذایی در دهان به وجود می‌آید. در این موارد گفتاردرمانگر با ارایه تحریکات حسی مناسب و افزایش آگاهی حسی بیمار به مدیریت آسپیریشن و بلع ایمن کمک می‌نماید.
در مواردی که بیمار با ارایه روش‌های ذکر شده هنوز بلع ایمن و مناسبی نداشته باشد گفتار درمان با اصلاح وضعیت بدنی و تغییر در موقعیت نشستن بیمار حین غذا خوردن به کاهش ورود غذا به نای و آسپیراسیون و حفاظت از راه هوایی کمک می‌نماید . مواردی نظیر پایین آوردن چانه یا چرخش سر به سمت قسمت ضعیف‌تر به کار برده می شوند. انتخاب پوزیشن مناسب تغذیه به نوع بیماری و شرایط بیمار بستگی دارد و باید مطابق دستور گفتاردرمانگر اجرا شود.
تکنیک‌های مهم و کاربردی در درمان بلع کدام‌اند؟
در درمان سنتی بلع، گفتاردرمانگر در کنار سایر روش‌های درمان از مانور‌های مستقیم یا غیر مستقیم بلع (مانند مانور شاکر، ماساکو، سوپراگلوت،مندلسون و...) برای تسهیل بلع استفاده می‌نماید و آن را به بیمار آموزش می‌دهد.
مانور شاکر(هدف: تقویت عضلاتی است که در باز شدن دریچه‌ی فوقانی مری نقش دارند)
مانور ماساکو (هدف: افزایش صعود حنجره حین بلع)
مانور سوپراگلوت (مناسب برای بیمارانی که ضعف یا فلجی چین های صوتی یا نقایص حسی حنجره دارند)
مانور مندلسون (هدف: بهبود رفلکس بلع)
جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد استراتژی‌ها و تکنیک‌های درمان بلع می‌توانید با کارشناسان سایت ما در تماس باشید.
آیا درمان اختلالات بلع از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است؟
با توجه به عوارض و پیامدهای اختلال بلع، در صورت نادیده گرفتن آن و عدم دریافت درمان موثر و به موقع این مشکل می‌تواند به یک وضعیت پزشکی جدی و اورژانسی برای فرد تبدیل شود که برای کنترل آن بیمار باید در بیمارستان بستری شود، این مسئله به خودی خود باعث افزایش هزینه‌ها و طولانی‌شدن دوره بهبودی خواهد شد. لذا با دریافت درمان بلع مناسب توسط گفتاردرمانگر متبحر دراین حیطه می‌توان از بروز مشکلات روانی و جسمی تحمیل شده به بیمار و هزینه‌های سنگین آن جلوگیری نمود.
تعداد جلسات درمان اختلال بلع چقدر است؟
اختلال بلع بیماری است که معمولا با اختلالات متنوعی همراه می‌شود. به طور مثال بیماری‌های عصبی عضلانی خاص که این موارد ممکن است طول درمان را افزایش دهد اما به طور معمول بیماران ما که مشکلات همراه زیادی نداشته باشند با 10-15 جلسه درمان بهبودی حاصل می‌نمایند.
تاثیر طب سنتی در درمان اختلال بلع چیست؟
متاسفانه تا کنون درمان قطعی برای درمان اختلال بلع با استفاده از طب سنتی ارائه نشده، اما معمولا برای بیمارانی که مشکلات بلع خفیف دارند، غذاهایی با طبع سرد مناسب‌تر است.
