اختلال بلع در کودکان از جمله مشکلات حیطه پزشکی است که نیازمند توجه ویژه برای پیشگیری از بحران‌های ثانویه می‌باشد. بلع کودکان همانند بزرگسالان به طور مادرزادی و یا به علت بیماری‌های خاصی می‌تواند مختل باشد. تنفس و خوردن از مهمترین عملکردهای انسانی برای زنده ماندن هستند. عملکرد صحیح بلع کودکان در ردیف دوم عملکردهای حیاتی آن‌ها قرار می‌گیرد. با بلع ایمن و رضایت بخش، آب ومواد غذایی به بدن کودک می‌رسد و علاوه بر تامین مواد اولیه برای رشد و نمو، بر افزایش کیفیت زندگی آن‌ها تاثیر مثبتی دارد. خوردن منجر به ایجاد فرصت ارتباطی با بزرگسالان شده و با رشد کودک جستجوی غذا یکی از مهمترین پایه‌های کلیدی رشد فرایند‌های شناختی و یادگیری در گستره زندگی انسان فراهم می‌شود. این عملکرد مرتبط به منطقه‌ای از بدن است که اعصاب و عضلات حساسی وظیفه کنترل آن را بر عهده دارد و اخلال در  عملکرد هر کدام از آن‌ها می‌تواند تهدید کننده حیات کودکان باشد. بروز اختلال بلع در کودکان در دهه‌های اخیر بیشتر شده است.

اختلال بلع در کودکان هم، از جمله موارد نگرانی‌های نظام مراقبت سلامت است که با اعمال نظارت و پیگیری‌های مستمر قابل مدیریت و کنترل می‌باشد. اختلال در بلع کودکان فارغ از اینکه علت ایجاد کننده‌شان چه باشد، علایمی تقریبا مشابه اختلال در بلع بزرگسالان ایجاد می‌کند. لازم به ذکر است که اگرچه علایم اختلال در بلع کودکان و بزرگسالان ممکن است متفاوت باشد، بررسی دقیق مشکل فیزیولوژیک بلع کودک جهت کاهش ناهنجاری‌ها و تدوین برنامه عملی جهت رفع نقایص ضروری است.

 

تفاوت و تشابه عملکرد بلع کودکان و بزرگسالان

 

گروه سنی کودکان نیز برای رشد مهارت‌های تغذیه، جسمی و مغز نیازمند بلع موثر و ایمن هستند. البته لازم به ذکراست که این گروه سنی نیز مستعد مختل شدن عملکرد بلع با کوچک‌ترین آسیب هستند. ساختار و اندام‌های درگیر در بلع کودکان در مراحل مختلف آن با گروه بزرگسال تفاوت‌هایی دارد اما اصل عملکرد و فرایند بلع، مشابه بزرگسالان است. تفاوت‌ها در طول حفره دهانی و حلقی، جایگاه حنجره در گردن و سرعت انجام حرکات است. این تفاوت منجر به شکل‌گیری فیزیولوژی بلع غیر مشابه بزرگسالان می‌شود. تشابهات این سیستم، ساختار عصب و عضلاتی است که این عملکرد نسبتا پیچیده و حساس را به شکل مرحله‌ای ایجاد می‌کنند. با توجه به اطلاعات فوق می‌توان بیان کرد که آسیبی که به بدن کودک وارد می‌شود، فارغ از اینکه ساختار و شکل اعصاب و عضلات را درگیر و یا اینکه عملکردشان را مختل کند، علایم مشابهی تحت عنوان علایم اختلال بلع در کودکان ایجاد می‌کند.

 

رشد عملکرد بلع در کودکان به چه شکل است؟

 

 

اگرچه بلع یک مهارت پایه‌ای است اما خود فرایند خوردن ساده نیست. غذا بایستی پیدا شده، داخل دهان گذاشته شده، بلعیده و در نهایت هضم شود. در صورت ایجاد وقفه در هر کدام از فعالیت‌ها، کودک سو تغذیه، رشد ضعیف، تاخیر رشدی، تحصیلات آکادمیک غیر قابل قبول، مشکلات روانشناختی و فقدان سلامت عمومی را تجربه می‌کند.

اختلال بلع درکودکان از زمان تولد و در مسیر رشد کودک مستعد اتفاق می‌افتد. رشد تغذیه کودک شامل مهارت‌هایی است که به مرور مشابه بزرگسالان می‌شود. به طور مثال در ابتدا کودک مکیدن را یاد می‌گیرد و در ادامه می‌تواند غذاهای نرم را بجود و در نهایت توانایی بلع و جویدن مواد سفت را فرا می‌گیرد. مطابق پژوهش‌های انجام شده در زمینه عملکرد بلع کودکان، این تغییرات سلسله مراتبی با محتوای رشد کلی کودک و سطح اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و محتوای سلامت خانواده رابطه دارد و از آن تاثیر می‌پذیرد. اختلال بلع درکودکان با هر علتی که ایجاد ‌شود، علاوه بر ایجاد تاخیر و انحراف در مسیر رشد کودک، می‌تواند در مواردی منجر به سوء تغذیه، عفونت ریه و کمبود آب بدن و در موارد شدیدتر منجر به خفگی و حتی مرگ کودکان شود. وقتی اختلال بلع در کودکان تشخیص داده می‌شود، می تواند پیش بینی کننده چالش‌هایی در آینده مانند ناتوانی های یادگیری، ناتوانی‌های هوشی شدید و فلج مغزی باشد. پیشرفت‌های اخیر علم در 4 دهه گذشته، کودکانی با نقص ساختارهای بدنی و اندام، مغز و سایر قسمت های بدن را حفظ کرده و امروز برای بهبود کیفیت زندگی این افراد و نزدیک کردن عملکردشان به عملکردهای طبیعی انتظارات افزایش یافته است.

 

علت‌های ایجاد کننده اختلال بلع در کودکان چه مواردی می‌تواند باشد؟

 

عملکرد بلع در انسان مرتبط به منطقه‌ای از بدن است که اعصاب و عضلات حساسی وظیفه کنترل آن را بر عهده دارد و اخلال در عملکرد هر کدام از آن‌ها می‌تواند اختلال در بلع کودکان را ایجاد کند.  شیوع مشکلات تغذیه در جمعیت کودکان بین 25 تا 45 درصد در کودکان طبیعی و از 33 تا 80 درصد در کودکان دارای اختلالات رشدی گزارش شده است. بروز اختلال بلع در کودکان در حال افزایش است. حساس بودن عملکرد بلع و افزایش شیوع آن این مهم را در ذهن ما برجسته می‌کند که هرعاملی که عملکردهای مهم بدنی مانند عملکرد سیستم مغز و اعصاب را درگیر کند، می‌تواند اختلال در بلع کودکان را ایجاد کند. علت‌های ایجاد کننده اختلال بلع در کودکان شامل 5 دسته زیر می باشد:

1. بیماری های مغز و اعصاب : (مواردی مانند کودکان نارس، تاخیرها و نقص های نورولوژیک)مشکلاتی مانند فلج مغزی، تومورهای مغز و ساقه مغز، صدمات فیزیکی مغز مانند ضربه به سر، سکته های مغزی، بیماری میاستنیاگراویس، بیماری‌های عضلانی مانند آتروفی‌ها و دیستروفی‌ها و سندرم گیلن باره
2. ناهنجاری‌های آناتومیک مسیر مشترک هوایی و تغذیه شامل : ناهنجاری‌های مادرزادی و اکتسابی مانند شکاف لب و کام، فلجی و ضعف تارهای صوتی ، شکاف حنجره ، فیستول‌های نایی- مروی ، لارینگومالازیا و تراکئومالازیا
3. بیماری‌های ژنتیکی مانند سندرم داوون و سندرم مایوکاردیوفاشیال، ناهنجای‌های سر و جمجمه مانند سندرم زنجیره پیر رابین
4. بیماری‌های موثر بر هماهنگی مکیدن، بلع و تنفس مانند لارینگو مالازیا ، دیسپلازیا ریوی، بیماری‌های قلبی و بیماری‌های تنفسی
5. سایر ناهنجاری‌ها مانند رفلاکس معده به مری و مری به حلق و تاخیرهای رشدی با علت زمینه‌ای نامشخص

اخیرا شیوع اختلال بلع در کودکان بعلت رفلاکس‌ها افزایش یافته است. مراجعه بیماران  با شکایت اصلی بالا آوردن محتویات معده حین و یا پس از مصرف مواد جویدنی نرم و سفت افزایش یافته است.  برخی از خانواده‌ها گزارش می‌کنند کودک لقمه را بدون جویدن قورت داده و برخی دیگر از عدم توانایی جویدن غذا توسط کودک شکایت دارند. نگه داشتن غذا در دهان و یا بالا آوردن غذا ، عق زدن زیاد حین بلع و محدود بودن تنوع غذاهای مصرفی کودک نیز از علامت‌های اختلال بلع در اوتیسم می‌باشد.

 

علایم اختلال بلع در کودکان؛ دقیق بررسی کنید!

 

اختلال در بلع کودکان با علایم مختلفی بروز می‌یابد. درمتن زیر در مورد مهمترین علایم مرتبط به اختلال در بلع کودکان می‌پردازیم.

آبریزش دهانی، محدود بودن تنوع مواد غذایی مورد پذیرش، گیر کردن غذا در گلو، سرفه هنگام تغذیه، ایجاد حالت خفگی در حین تغذیه ، باقی ماندن غذا در داخل حلق و دهان، بالا آوردن غذا حین و پس از اتمام غذا، خستگی هنگام غذا خوردن و طولانی بودن مدت زمان یک وعده غذایی از مهمترین علایم اختلال بلع در کودکان است.

با توجه به این مورد که بلع  ترکیبی از یک فعالیت عصبی حسی و حرکتی است، درگیری هر کدام از این فرایندها می‌تواند علائم متفاوتی از اختلال بلع در کودکان را ایجاد کند. مثلا در اختلال بلع در اوتیسم به علت بیش حسی دهانی علایم مقاومت در برابر مصرف غذاهای سفت و عق زدن هنگام تغذیه ظاهر شده و به علت کم حسی مصرف لقمه ها به صورت کامل و بدون کوچک‌ترین جویدنی را شاهد هستیم. در کودکان فلج مغزی به علت درگیر بودن مسیر حرکتی ضعف عضلات و کم بودن دامنه حرکت، باقی مانده مواد غذایی در دهان و حلق ، سرفه و آسپیراسیون حین بلع را شاهد هستیم. در کودکانی که سابقه رفلاکس داشته‌اند، بیشتر رد کردن غذا توسط کودک محدود شدن رژیم غذایی به سرلاک و موارد پوره شده را مشاهده می‌کنیم.

با توجه به مطالب بالا می‌توان بیان نمود که طیف علامت‌هایی که در زمینه اختلال بلع در کودکان بروز می‌یابند، فرد به فرد متفاوت بوده و نیازمند کشف علت زیربنایی و علت‌یابی فیزیولوژیک می‌باشد.

 

ارزیابی اختلال بلع در کودکان؛ از ابزارهای تخصصی در ارزیابی بهره ببرید!

 

 

برای بررسی اختلال بلع در کودکان از ارزیابی دستگاهی و غیردستگاهی عملکرد بلع استفاده می‌شود. در ارزیابی غیردستگاهی با استفاده از تست‌هایی مانند مصرف آب، غذا و ثبت داده‌های عملکرد بلع به طبیعی بودن و یا نبودن عملکرد بلع پی برده و علت زمینه‌ای ایجاد کننده اختلال بلع در کودکان را شناسایی می‌کنیم. در ارزیابی دستگاهی اختلال بلع در کودکان با استفاده از ابزارهایی که توسط منابع علمی معتبر شناخته می‌شوند، به بررسی دقیق مشکل فیزیولوژیک بلع بیمار می‌پردازیم. یکی از این ابزارها  VFSS است که با استفاده از امواج رادیواکتیو و تصویربرداری پویا جز به جز حرکات بلع را شناسایی و موارد غیرطبیعی را گزارش می‌کند. تفسیر این اطلاعات توسط پزشک و گفتاردرمانگر انجام می‌شود. یکی دیگر از ابزارها FEES است با آندوسکوپی از راه بینی از ساختارهای حنجره عکس برداری می‌کند. با خوردن مواد رنگی و فیلم برداری پس از آن، کیفیت عملکرد بلع بیمار مشخص خواهد شد.

 

درمان‌های اختلال بلع در کودکان چه هستند؟

 

تغذیه از راه دهان بهترین خروجی تقویت بلع در کودکان است اما نباید از این نکته اصلی غافل شده که ایمنی بیمار در هر شرایطی و از هر درمانی بالاتر است. درمان اختلال در بلع کودکان علاوه بر تمرکز بر حفظ ایمنی بیمار، می‌تواند با بهره گیری از جدیدترین روش‌های تقویت بلع درکودکان، فرصت تجربه تغذیه لذت بخش دهانی را به کودک بخشیده و منجر به افزایش کیفیت زندگی بیمار شود. درمان اختلال در بلع کودکان بر رفع نقایص فیزیولوژیک بیمار متمرکز است. ما با استفاده از تمرین درمانی، تحریکات الکتریکی، تحریکات حسی و حرکتی ، PNFو تسهیل حس عمقی و بایوفیدبک ، به تقویت بلع در کودکان، و با تغییر در وضعیت تغذیه و نوع ماده غذایی مصرفی و استفاده از ابزارهایی (مانند نی های کوتاه و لیوان های خاص و ...) به جبران و تسهیل عملکرد بلع نزدیک به طبیعی در کودکان دارای اختلال در بلع می‌پردازیم.

 

نتیجه گیری

 

اختلال بلع در کودکان قابل درمان می‌باشد. کودکان نیز مانند بزرگسالان مستعد ابتلا به اختلال بلع هستند. شناسایی اختلال بلع در کودکان با بهره گیری از جدیدترین تکنولوژی های تشخیصی و درمان اختلال بلع در کودکان از مهمترین اهداف مراقبت سلامت در گروه سنی کودکان است. گروه توانبخشی بلع Iranmedslp با بهره گیری از ماهرترین متخصصین گفتاردرمانی گام‌های محکمی برای ارزیابی، تشخیص و درمان اختلال بلع برداشته است. اگر سوالی در این زمینه دارید از طریق یکی از راه‌های ارتباطی با ما در تماس باشید.