گفتار درمانی و اختلال بلع ممکن است در مواجهه با بیماران دارای ضایعات مغزی در ذهن ما تداعی شود. بیمارانی که سیستم عصبی مرکزی‌شان به علت‌های مختلف درگیر شده است، مشکلات متعددی در عملکردهای مختلف بدنی‌شان تجربه می‌کنند. این مشکلات شامل نارسایی‌های تنفسی، اختلالات خون‌رسانی، بهم ریختن عملکرد سیستم داخلی و گوارشی، اختلالات بلع، اختلال حرکت، تکلم و آسیب به عملکردهای شناختی و.... هستند. پس از ضایعه مغزی عموم بیماران دوره حادی را در بیمارستان و تحت شدیدترین مراقبت‌های پزشکی، پرستاری و توانبخشی سپری می‌کنند. پس از ثبات علائم پزشکی بیماران دچار آسیب‌های مغزی، عملکردهای رده دوم حیات مانند بلعیدن و سایر عملکردهای گونه انسانی شامل ارتباط گرفتن و حرف زدن جزو اولویت‌های درمانی در بیماران با توجه به پیش‌آگهی بهبود از بیماری خواهد بود. اختلال بلع و تکلم از جمله مهم‌ترین ناتوانی‌های بیماران دچار ضایعه مغزی هستند. شیوع اختلال بلع و تکلم در اثر ضایعه مغزی خصوصا در دوره حاد پس از ضایعه، بالا و حدودا نزدیک 50% است. گفتاردرمانی و اختلال بلع در این بیماران جزئی از نگرانی‌ها و دغدغه پزشکان معالج بیمار است.
به دلیل نزدیکی اندام‌های دخیل در بلع با اندام‌های گفتاری، لازم است گفتاردرمانگر به عنوان سر گروه تیم توانبخشی در درمان اختلالات بلع و تکلم بیماران با آسیب‌های مغزی فعالیت کند. نقش اصلی گفتاردرمان در اختلال بلع شامل ارزیابی و تشخیص میزان ناتوانی‌های عصبی حرکتی دهان و حلق است. گفتاردرمانی بیماران با آسیب‌های مغزی طیف وسیعی از خدمات را شامل می‌شود. بر اساس اینکه وسعت آسیب مغزی چقدر باشد، درجات مختلفی از اختلال بلع و تکلم دیده می‌شود که در مرحله‌ی اول توانبخشی باید مورد توجه قرار بگیرند.

پس از آسیب مغزی؛ شرح اتفاقات پس از رخداد آسیب

 

یکی از انواع اختلالات مغزی، آسیب‌های مغزی است که اغلب ناشی از ضربه است اما شامل سکته‌های مغزی، خون‌ریزی‌های ناشی از جراحی و دستکاری مغز نیز می‌شود. پس از آسیب مغزی سلسله اتفاقاتی مانند کبودی بافت مغز، ورم داخل جمجمه، ضربه مغزی و سکته مغزی رخ می‌دهد. علایم آسیب‌های مغزی معمولا در افراد متفاوت گزارش شده است و بیماران طیف وسیعی از علائم شامل اختلال بلع و تکلم، از دست دادن حافظه و اختلال تمرکز را تجربه می‌کنند. درمان این نوع اختلالات بر اساس نوع آسیب شامل مصرف دارو، توانبخشی و یا جراحی است.

در مورد سکته مغزی شایع‌ترین ضایعه مغزی در بزرگسالان بیشتر بدانید!

 سکته مغزی یا CVA یا استروک از شایع‌ترین عامل مرگ و میر در بزرگسالان و از مهمترین مشکلات سلامت انسان در قرن‌های اخیر بوده است. استروک و یا سکته مغزی به عنوان یک اورژانس پزشکی است که در آن جریان خون در قسمتی از مغز کاهش یافته یا قطع شده و یا در مواردی منجر به خونریزی در داخل بافت مغز می‌شود. سلول‌های عصبی در صورت نرسیدن اکسیژن بعلت کاهش یا قطع جریان خون به مغز و یا در مواجهه با خون ناشی از خونریزی مویرگ‌های مغزی، دچار آسیب شده و در مواردی مرگ سلولی یا از بین رفتن سلول عصبی اتفاق می‌افتد. مغز به عنوان مرکز پردازش اطلاعات دریافتی و پاسخ به این اطلاعات، متشکل از سلول‌هایی هست که به طور تخصصی شده فرایند‌های مغزی را انجام می‌دهند. به عبارت دیگر سلول‌های مغزی برای کنترل اعمال بدن به طور تخصصی عمل می‌کنند.  این سلول‌ها با ایجاد شبکه عصبی و از طریق انتقال پیام به عضلات اعمال کنترل را انجام می‌دهند. درصورت بروز سکته مغزی، وابسته به شدت و مکان آسیب، عملکردهای بدن مختل می‌شود.  اختلال تکلم و بلع در سکته مغزی از مهمترین مشکلات افراد درگیر است. مشکل بلع پس از سکته مغزی علاوه بر افزایش میزان مرگ و میر در بیماران منجر به کاهش کیفیت زندگی و در نتیجه کاهش مشارکت اجتماعی آنان می‌شود. 
در صورتی که سکته مغزی برای ما یا یکی از نزدیکان و آشنایان ما رخ بدهد بایستی نسبت به تعدادی از علایم هوشیار بوده و در صورت مشاهده این علایم سریعا با اورژانس تماس گرفته و بیمار خود را به بیمارستان برسانیم. هر چه قدر که درمان سریع‌تر به بیمار شما برسد بدون توجه به شدت سکته مغزی، اثر بخشی درمان بیشتر بوده و از شدت اختلالات پس از سکته مغزی خواهد کاست.
علائم سکته مغزی شامل :
-    اختلال در تکلم و درک گفتار دیگران
-    فلجی و بی‌حسی صورت و اندام‌های دور مانند دست و پاها به صورت یکطرفه و دوطرفه
-    اخلال در عملکرد بینایی یک یا هر دو چشم
-    سردرد
-    تهوع
-    مشکل در تعادل راه رفتن
-    کاهش سطح هوشیاری 
در صورت وجود بی‌تحرکی، فشار خون، افزایش وزن، چاقی بیش از حد، مصرف بیش از حد الکل، مصرف بیش از حد مواد مخدر، پرفشاری خون، کلسترول بالا، دیابت، بیماری‌های قلبی‌-‌عروقی و سابقه خانوادگی در سکته مغزی، شما مستعد این اتفاق هستید.
اختلال تکلم و بلع در سکته مغزی از مهم‌ترین علائم بوده و نیازمند اعمال توجه ویژه هستند. پس از سکته مغزی شرایط ویژه‌ای به بیمار و خانواده وی تحمیل می‌شود. مطالعات مختلفی نشان داده است که مداخلات زودهنگام اختلال تکلم و بلع در سکته مغزی در پیش‌آگهی بهبود از بیماری و افزایش کیفیت زندگی بیماران تاثیر بسزایی خواهد داشت.

 

گفتاردرمانی و اختلال بلع پس از ضایعه مغزی؛ لزوم مداخله زود هنگام در اختلال بلع

در بیماران با آسیب‌های مغزی پس از درمان‌های پزشکی اولیه، درمان اختلال بلع و تکلم دارای اهمیت بیشتری می‌باشد. تشخیص زود هنگام اختلال بلع در این بیماران از عفونت‌های ریوی ناشی از ورد غذا به ریه جلوگیری خواهد کرد. براساس اولویت بندی خدمات گفتار درمانی به بهبود عملکرد های بلع و تکلم کمک خواهد کرد. در مراحل اولیه  آسیب‌های مغزی درمان اختلال بلع در اولویت قرار دارد. براساس توانمندی بیمار پیش‌آگهی پیشرفت درمان متفاوت خواهد بود. در مواردی از آسیب‌های مغزی هوشیاری و همکاری بیمار مهم‌ترین نقش را در پیش‌بینی آینده درمانی ایفا می‌کند. به طور مثال در مراحل اولیه آسیب‌های مغزی انتظارات ما از درمان اختلال بلع این است که بیمار توانایی بلعیدن بزاق داخل دهان را داشته باشد. در مراحل اولیه آسیب‌های مغزی بهبود اختلال بلع در روند بهبود کلی بیمار تاثیر بسیار زیادی خواهد داشت و از عفونت های ثانویه ریوی جلوگیری می‌کند. در زیر علائم اختلال بلع و تلکم در این بیماران بصورت مختصر توضیح داده شده است.
در فرآیند بلعیدن غذا مجموعه‌ای از عضلات مختلف با اعصاب مربوطه شان در نواحی دهان، حلق، حنجره و مری درگیر هستند.  بصل النخاع و قسمت تحتانی پل مغزی دو ناحیه‌ی مهم  در مغز که نقش اساسی را در فرآیند بلعیدن دارند. علاوه بر این دو ناحیه در مغز جایگاه‌های دیگری در سطوح قشری و زیر قشری مغز در عملکرد بلعیدن و تکلم انسان مشارکت دارند. آسیب هر کدام از این جایگاه‌های مغزی و سیستم عصب رسانی آن‌ها منجر به بروز اختلال بلع و تکلم در آسیب های مغزی می شود. جایگاه اصلی زبان و تلکم در نیمکره سمت چپ مغز قرار گرفته است. در صورت آسیب به هرکدام از این مناطق، طیف وسیعی از علائم اختلال بلع و تکلم ایجاد می‌شود.

اختلال بلع و تکلم در اثر ضایعه مغزی چگونه بروز می‌یابد؟

 

اختلال بلع و تکلم در آسیب‌های مغزی باعث ایجاد درجات مختلفی از ناتوانی‌ها می‌شود و متعاقب این اختلالات،  بیمار در برقراری ارتباط و غذا خوردن دچار مشکل خواهد شد. تعریف کلی که از اختلال بلع عبارت است از مشکل در بلعیدن. در اختلال بلع فرد از راه دهان نمی‌تواند چیزی را ببلعد و این  مشکل به این دلیل است که ساختار‌های دهان و حلق متعاقب آسیب‌های مغزی، تحت تاثیر نقص‌های عصبی - عضلانی قرار گرفته‌اند و دارای درجات مختلفی از ناهنجاری‌های حسی و حرکتی اند. 
در بیماران با آسیب‌های مغزی با توجه به مکان آسیب در مغز بیمار علائم متفاوتی از اختلال تکلم مشاهده خواهد شد. اختلال تکلم در بیماران با آسیب‌های مغزی بسته به جایگاه آسیب به دو دسته ی کلی درکی و بیانی تقسیم بندی می‌شوند. در مواردی که جایگاه خلفی مغز آسیب ببیند، بیمار درجاتی  از مشکلات درک کلام  را دارد  و در این حالت بیمار گفته‌های بقیه‌ی افراد را بطور کامل درک نمی‌کند و متعاقب آن پاسخ‌هایی که می‌دهد مرتبط با موضوع صحبت نمی‌باشد. در مواردی که جایگاه‌های قدامی مغز دچار آسیب شده باشند بیمار با درجاتی از مشکلات بیان و وضوح گفتار درگیر خواهد بود. در این موارد گفته‌های بیمار بسیار ناواضح بوده و نمی‌تواند بطور کامل و  واضح نیاز‌های خود را بیان کند.
 از نشانه‌های اختلال بلع در  مراحل اولیه‌ی آسیب‌های مغزی می‌توان به عدم توانایی بلعیدن بزاق دهان، سرفه های مکرر، وجود ترشحات حلقی فراوان و نیاز به ساکشن‌های متناوب ترشحات حلقی و ریوی، خفگی در اثر جمع شدن بزاق دهانی- حلقی در قسمت حلقی و حنجره، افت اکسیژن محلول در خون اشاره کرد.

 

نتیجه گیری

اختلال بلع و تکلم در بیماران با آسیب‌های مغزی شیوع بالایی دارد. آسیب‌های مغزی با توجه به پیچیده بودن مغز علائم مختلفی در افراد داشته و در هیچ دو نفری نمی‌توان انتظار بروز علائم یکسان را داشت بنابراین درمان هم منحصر به فرد و در افراد مختلف طرح کلی متفاوتی خواهد داشت. هنگامی که مغز آسیب می‌بیند تمام سطوح زندگی فرد تحت تاثیر مشکلات پس از آسیب مغزی قرار می‌گیرد. به عنوان یکی از اعضای تیم پزشکی و توانبخشی، گفتاردرمانی می‌تواند با تشخیص به هنگام اختلال بلع و تکلم از پیشرفت علایم و بیماری‌ها جلوگیری کند. ارزیابی به موقع اختلال بلع در بیماران با آسیب‌های مغزی از رخداد عفونت‌های ریوی ناشی از ورود مواد غذایی به ریه جلوگیری خواهد کرد. گفتار درمانی در مراحل اولیه درمان بیماران با آسیب‌های مغزی نقش اساسی دارد و برای جلوگیری از عواقب ثانویه، درمان اختلال بلع و تکلم این بیماران بهتر است در زمان طلایی شروع شود.
اینجا در تیم ایران مد اس ال پی تلاش کرده ایم تا بهترین امکانات بلع درمانی را برای شما بزرگواران فراهم کنیم. همکاران ما از جدیدترین روش‌های گفتاردرمانی جهت اصلاح مشکلات گفتاری شما یا بیماران‌تان استفاده خواهند. با انتخاب ما دوره درمانی مطمئنی را تجربه خواهید کرد. با ما در تماس باشید.