اختلال بلع چیست؟

فرایند بلع عملی پیچیده و دقیق است که علاوه بر تامین میزان کالری مورد نیاز روزانه بر سلامت روحی و کیفیت زندگی تاثیر قابل توجهی دارد. دیسفاژی یا مشکل در بلعیدن غذا به شرایطی گفته می‌شود که فرد به شکل معمول و راحت نتواند فرایند انتقال غذا از دهان به معده را انجام دهد. مشکلات بلع از خفیف تا شدید متغیر است و ممکن است در مراحل مختلفی اتفاق بیفتد. بروز اختلال هر مرحله از انتقال غذا نشانه‌های اختلال در بلع منحصر به فرد خود را دارد. متخصصان با بررسی علائم مشکل بلع و ارزیابی‌های دقیق به این تشخیص می‌رسند که ماهیت اختلال بلع چیست؟ و بهترین درمان اختلال بلع را متناسب با آن به کار می‌گیرند. مشکل در بلعیدن غذا اغلب از مشکلات عصبی یا عضلانی منشا می‌گیرد. این اختلال اگر به موقع تشخیص داده شود در اکثر مواقع با کمک گفتاردرمانی اختلالات بلع قابل درمان است. در نتیجه بهتر است بیمار در صورت مواجهه با نشانه‌های اختلال بلع جهت بررسی این اختلال به گفتار درمان متخصص در حیطه اختلالات بلع مراجعه کند.

نشانه‌های اختلال بلع چه مواردی است؟

مشکل در بلعیدن غذا علت‌های مختلفی دارد و متعاقب آن، علائم مشکل بلع نیز طیف وسیعی را شامل می‌شود. دیسفاژی پیامدهای سنگینی دارد اما تشخیص زودهنگام آن در روند درمان و پیش آگهی تغییرات بزرگی ایجاد می‌کند. با این حال برخی بیماران دچار اختلال بلع هستند اما نسبت به آن آگاهی ندارند. در این افراد اغلب، مشکل در بلعیدن غذا به موقع تشخیص داده نمی‌شود. این بیماران معمولا با مشکل عفونت ریه در بیمارستان بستری شده و متحمل رنج زیادی می‌شوند. با توجه به این موارد شناخت نشانه‌های اختلال بلع از اهمیت زیادی برخوردار است. در ادامه با برخی از نشانه‌های اختلال در بلع بیش‌تر آشنا می‌شویم. شما باید نسبت به علائم زیر هوشیار باشید:

 

• احساس درد هنگام قورت دادن غذا
• ناتوانی در فرو دادن لقمه غذا 
• بلع چندگانه: یعنی یک لقمه کوچک را چند بار قورت بدهید و با یکبار بلعیدن از مجرای حلق عبور نکند.
• احساس گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه
• آبریزش دهان یا عدم کنترل مناسب لقمه در دهان و بیرون ریختن غذا از دهان هنگام بلع
• تغییر صدای بیمار بعد از غذا خوردن (صدای مرطوب)
• کاهش وزن غیر عادی
• سرفه هنگام خوردن غذا یا نوشیدن مایعات یکی از مهمترین نشانه‌های اختلال بلع است.
• تحریک رفلکس تهوع و استفراغ هنگام خوردن
• باقی ماندن غذا در دهان فرد پس از قورت دادن
• ناتوانی در خوردن بافت‌های غذایی خاص به عنوان مثال فرد در خوردن مایعات رقیق یا غذاهای سفت دچار مشکل می‌شود.
• کبود شدن صورت حین تغذیه نیز یکی از نشانه‌های اختلال بلع است و نشان از عدم هماهنگی سیستم بلع و تنفس دارد.
• عفونت‌های تنفسی مکرر
• سرفه‌های خلط دار
• مشکل در جویدن مناسب غذا و ترکیب آن با بزاق دهان
• نگه داشتن غذا در دهان و تاخیر در شروع فاز حلقی بلع نیز از جمله علائم اختلال بلع در بزرگسالان است.

از نظر شما بهترین درمان اختلال بلع چیست؟

بهترین درمان اختلال بلع روشی است که به بیمار کمک کند: 1- میزان کالری روزانه مورد نیاز بدن را تامین کند،2- از مسیر هوایی حفاظت کند تا ریسک آسپیراسیون را به حداقل برساند، 3- نشانه‌های اختلال بلع را به تدریج حذف کند. 
بهترین درمان اختلال بلع برای هر بیمار منحصر به فرد است و بر مبنای نوع اختلال و شرایط فردی تعیین می‌شود. به طور کلی روش‌های درمان اختلال بلع به سه دسته دارویی، توانبخشی و جراحی تقسیم می‌شوند. امروزه در دنیا روش‌های توانبخشی و گفتاردرمانی اختلالات بلع، بهترین درمان اختلال بلع به شمار می‌رود. این روش غیر تهاجمی، برای اکثر اختلالات بلع به تنهایی یا در کنار سایر درمان‌ها توصیه می‌شود. به طور کلی روش‌های بلع درمانی (گفتاردرمانی اختلالات بلع) به دو گروه دستگاهی (مدرن) و غیر دستگاهی تقسیم می‌شود. بایوفیدبک و وایتال استیم تراپی از جمله روش‌های دستگاهی بوده که در درمان دیسفاژی موثر هستند. همچنین روش‌های غیر دستگاهی شامل مانورهای بلع، تمرین درمانی و درمان‌های شناختی است.

در مورد گفتاردرمانی اختلالات بلع چه می‌دانید؟

گفتاردرمانی اختلالات بلع یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان دیسفاژی محسوب می‌شود. گفتاردرمانگران با ارزیابی دقیق عملکرد بلع فرد بهترین درمان اختلال بلع را طراحی می‌کنند. این ارزیابی‌ها شامل بررسی قدرت و هماهنگی عضلات درگیر در بلع، آگاهی حسی در ناحیه دهان و حلق و هماهنگی سیستم بلع و تنفس شامل حفاظت از مسیر هوایی حین بلع است. اهداف گفتاردرمانی اختلالات بلع در تمامی این موارد بازگرداندن توانایی بلع ایمن و کارآمد است. در مجموع، گفتاردرمانی نقش مهمی در بهبود نشانه‌های اختلال بلع ایفا می‌کند. و باید به عنوان بخش جدایی ناپذیر از برنامه درمانی این بیماران در نظر گرفته شود. 

اختلال بلع در بزرگسالان چه خطرات و عوارضی دارد؟

اختلال بلع در بزرگسالان می‌تواند منجر به چند عارضه مهم و خطرناک شود:

آسپیراسیون: 

ضعف عضلات درگیر در فرآیند بلع و هماهنگی ضعیف آنها، احتمال ورود غذا یا مایعات به داخل راه هوایی (آسپیراسیون) را افزایش می‌دهد. نشت مواد غذایی به محیط استریل ریه عوارضی مانند خفگی، عفونت ریوی (پنومونی)، آسیب بافت ریه و مشکلات تنفسی را به همراه دارد.

سوء تغذیه و کاهش وزن: 

اختلال بلع در بزرگسالان موجب کاهش دریافت غذا و مایعات کافی توسط بیمار می‌شود. این امر با گذشت زمان منجر به سوء‌تغذیه، کاهش وزن و ضعف عمومی بیمار می‌گردد. از طرف دیگر بیمارانی که نشانه‌های اختلال بلع را تجربه می‌کنند معمولا دچار ترس از غذا خوردن می‌شوند. این مسئله سبب می‌شود تمایل بیمار به خوردن غذا کم شود و میزان کالری دریافتی بدن در طول روز کاهش یابد. 

کم آبی: 

محدودیت در مصرف مایعات ناشی از اختلال بلع، می‌تواند موجب کم آبی بدن شود. کم آبی خطرات جدی برای سلامت بیمار به همراه دارد و باید فورا به آن رسیدگی شود.

 

عفونت‌های ثانویه: 

آسپیراسیون و سوء‌تغذیه ناشی از اختلال بلع، باعث پایین آمدن عملکرد سیستم ایمنی و ضعف می‌شود. در این شرایط بیمار مستعد ابتلا به سایر عفونت‌ها است. 

به طور کلی، مشکل در بلعیدن غذا ممکن است عوارض حیاتی و تهدیدکننده زندگی بیمار را به دنبال داشته باشد که نیازمند اعمال توجه و مدیریت دقیق این مشکل است.

سخن آخر

نشانه‌های اختلال در بلع از اهمیت بالایی برخوردارند چراکه با شناخت آن‌ها می‌توانید از گسترش آن و آسیب ریه جلوگیری کنید. شناسایی نشانه‌های اختلال بلع بستگی به این دارد که کدام مرحله از بلع با چه شدتی آسیب دیده است. اگر بیماری شدت گرفته باشد ممکن است بیمار توانایی تغذیه از راه دهان را برای مدتی از دست بدهد. درمان اختلال بلع توسط آسیب شناس گفتار و زبان انجام می‌شود که دوره‌های تخصصی بلع درمانی را گذرانده باشد. لازم به ذکر است، دانش و تجربه درمانگر نقش بسزایی در انتخاب بهترین درمان اختلال بلع دارد. از اینکه تا پایان این مقاله همراه ما بودید سپاس‌گزاریم.

 

سوالات متداول شما

• مراقبت‌های تغذیه‌ای برای بیماران دیسفاژی چگونه است؟

مراقبت‌های تغذیه‌ای برای هر بیمار با توجه به شرایط و نوع اختلال بلع تعیین می‌شود. آسیب شناس گفتار و زبان متخصص در حیطه اختلالات بلع علاوه بر تعیین بهترین درمان اختلال بلع بافت غذایی مناسب بیمار را مشخص می‌کند. اما به طور کلی خوردن غذاهای سرد، مایعات غلیظ و بافت‌های غذایی نرم و پوره برای تعداد زیادی از بیماران (نه همه) کمک کننده است. 

• اختلال بلع به چه علت ایجاد می‌شود؟

عوامل به وجود آورنده نشانه‌های اختلال بلع و دیسفاژی از خفیف تا شدید تنوع بالایی دارند. کاهش سطح هوشیاری، بیماری‌های خودایمنی مانند ام اس، جراحی یا تومورهای ناحیه سر و گردن، پرتودرمانی و شیمی درمانی، آسیب مغزی و مشکلات نورولوژیکی، بیماری‌های عضلانی و پدیده سالمندی از شناخته شده‌ترین علل زمینه‌ساز دیسفاژی و بروز نشانه‌های اختلال بلع هستند.

منابع:

Evaluation and treatment of swallowing disorders, Donna C. Tippett, Patricia A. Ciucci
The role of the speech-language pathologist in the assessment and treatment of swallowing disorders, Jerilyn A. Logemann
Compensatory strategies for dysphagia, Catriona M. Steele