سرطان زبان چیست؟

سرطان زبان از جمله بیماری‌هایی است که می‌تواند بیمار را با مشکلات و چالش‌های مختلفی رو به رو کند. این نوع سرطان به عنوان بخشی از سرطان‌های ناحیه سر و گردن در نظر گرفته می‌شود. رشد و تکثیر غیر طبیعی برخی سلول‌ها در بافت پوششی عضله زبان باعث ایجاد توده سرطانی در این ناحیه می‌شود. این بیماری اغلب با ظهور زخم‌ها و توده‌های کوچک در سطح زبان نمود می‌یابد و به تدریج پیشرفت می‌کند. سرطان زبان اگر به موقع تشخیص داده نشود پیامدهای بسیار ناگواری به همراه دارد و ممکن است منجر به مرگ شود. به همین علت شناخت علائم سرطان زبان و آگاهی از نشانه‌های اولیه آن حائز اهمیت است.

 

در مورد علائم سرطان زبان چه می‌دانید؟

در سرطان زبان، سلول‌هاي بدخيم در نقاط مختلف زبان به خصوص قسمت جلو و پشت آن تكثير مي‌شوند. زخم‌هاي طولاني مدت در سطح زبان از مهم‌ترين علائم ابتدايي اين سرطان مي‌باشد. اين زخم‌ها به مرور بهبود پيدا نمي‌كنند و در ادامه سبب خونريزي‌هاي مداوم زبان مي‌گردند. از ديگر علائم سرطان زبان مي‌توان به موارد زير اشاه كرد:
•    بوجود آمدن لكه‌هاي سفيد و قرمز در سطح زبان و بوي بد دهان
•    احساس درد در زبان و گلو بخصوص در زمان قورت دادن غذا
•    كاهش توانايي در جويدن و بلعيدن غذا
•    احساس وجود توده در ناحیه دهان و گلو
•    احساس درد در ناحیه گردن یا گوش
•    سست شدن دندان‌ها
•    ضخیم شدن بافت روی زبان
•    کاهش وزن بدون دلیل مشخص
•    گرفتگي صدا 
•    محدودیت حركت فک
•    مشاهده تورم در دهان و روي سطح زبان 
در بسياري از موارد به دليل اينكه برخي از اين علائم در ابتدا به آفت يا ساير مشكلات ناشي از حساسيت شباهت دارد، بيماران خود درماني انجام مي‌دهند. اين كار سبب گسترش بيماري و مزمن شدن سرطان مي گردد. در صورت مشاهده هر كدام از موارد فوق لازم است كه هر چه سريع‌تر به پزشک مراجعه كنيد.

چه عواملی باعث ايجاد سرطان زبان می شود؟

تاکنون تحقیقات زیادی در مورد علت سرطان زبان در سراسر دنیا انجام شده است. این مطالعات نشان داده مصرف بيش از حد تنباكو، کشیدن سیگار و نوشيدن الكل به دليل ايجاد جهش در سلول‌هاي زبان، نقش بسزايي در بوجود آمدن سرطان زبان دارند. عدم رعايت بهداشت دهان و دندان نیز سبب اجتماع باكتري‌ها در حفره دهاني مي‌شود كه خود اين عامل باعث التهاب و تحريک بافت زبان مي‌گردد. همچنين رژيم‌هاي غذايي نامناسب كه در آنها از سبزيجات كمتر و غذاهاي فراوري شده بيش‌تر استفاده مي‌شود هم می‌تواند علت سرطان زبان باشد. در برخي از موارد عفونت‌هاي ويروسي و عوامل ژنتيكي هم مي‌توانند خطر ابتلا به اين نوع بيماري را افزايش دهند. 

 

تشخیص سرطان زبان چگونه است؟

تشخیص سرطان زبان مراحل مختلفی دارد و توسط پزشک انجام می‌شود. ابتدا پزشک تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی نموده و سپس معاینه فیزیکی دقیق انجام می‌دهد. پس از معاينه زبان و مشخص شدن سوابق خانوادگي، گره‌هاي لنفاوي مورد بررسي قرار مي‌گيرند. در صورت اينكه بيمار مشكوک به سرطان زبان باشد از بافت زبان جهت انجام آزمايش‌هاي مربوطه نمونه گيري مي شود (بیوپسی). نمونه گرفته شده از حفره دهان به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال شده و نوع توده تشخیص داده می‌شود. پس از تاييد سرطان زبان ام آر آي و سي تي اسكن انجام مي‌شود تا ساير اندام‌هاي بدن هم از نظر پخش سرطان مورد بررسي قرار بگيرند.

سرطان ناحيه زبان چگونه درمان می شود؟

درمان سرطان ناحیه زبان شامل دارودرمانی، جراحی، پرتو درمانی و توانبخشی است که در ادامه به آن می‌پردازیم. ابتدا درمان با دارو پيش گرفته مي‌شود. اگر نتيجه مد نظر حاصل نگرديد، سپس با توجه به شرايط بافت سرطاني، عمل جراحي انجام مي‌شود. در برخي از موارد نياز به جدا كردن قسمتي از زبان وجود دارد. سپس به كمک پيوند بافت، زبان را تا حد امکان بازسازي مي‌كنند. در نهايت تا زماني كه سلول‌هاي سرطاني باقيمانده از بين بروند، بيمار بايد پرتو درماني و شيمي درماني انجام دهد. پس از درمان سرطان زبان، عوارضي چون اختلال در حرف زدن، بلعيدن غذا و تنفس ممكن است باقي بمانند كه نياز به رسيدگي دارند. دیسفاژی حاصل از سرطان زبان بیمار را در معرض خطر آسپیراسیون و عفونت ریوی قرار می‌دهد و کیفیت زندگی بیمار را پایین می آورد.
 امروزه اهمیت تمرینات بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان بر کسی پوشیده نیست. به همین علت معمولا پزشک متخصص بیمار، بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان را از مراحل اولیه درمان و در کنار درمان‌های پزشکی توصیه می‌کند. بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان توسط گفتاردرمان متخصص در حیطه اختلالات بلع انجام می‌شود.

پرتو درمانی چه تاثيری بر وضعيت بلع بيمار دچار سرطان زبان می گذارد؟

 پرتو درماني مي‌تواند به روند بهبود بيماری كمک كند. اما در برخي از موارد همراه با عوارض جانبي خواهد بود. از مهم‌ترين مشكلاتي كه پس از انجام اين روش به وجود مي آيد اين است كه  بيمار دچار خشكي مداوم دهان مي‌شود. همچنين بافت دهان دچار تحريک و التهاب مي‌گردد. درد، ضعف عضلات، مشکلات آناتومی و عملکردی و مشکلات دندانی از ديگر عواملي هستند كه در اين روش درماني مي‌توانند بوجود بيايند. در برخي از موارد پس از انجام عمل جراحي يا پرتو درماني ممكن است بيمار دچار تنگي حلق شود. يكي ديگر از عوارض شايع پرتو درماني، مشكلات تنفسي ناشي از عدم عملكرد صحيح اپي گلوت مي‌باشد. خود اين امر باعث مي شود كه غذا از مسير اشتباهي پايين برود و وارد ریه شود. تمامي اين موارد مي‌توانند بر روند بلعيدن غذا توسط بيمار تاثير گذار باشند. به كمک تمرينات بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان مي‌توان شدت اين اختلال را در حين پرتو درماني و پس از آن كاهش داد. 

اختلال بلع در بیماران با سرطان زبان به چه شکل است؟

اختلال بلع در بیمارانی که دچار سرطان زبان شده‌اند بسیار رایج است. سرطان زبان می‌تواند باعث ایجاد مشکلات حسی، حرکتی و آناتومیکی در این ارگان شود. ماهیت اختلال بلع ایجاد شده با توجه به محل قرار گیری توده و شدت درگیری بافت زبان متفاوت است. اختلال بلع ناشی از سرطان از خفیف تا شدید متغیر است. اگر بیمار دچار ضعف عضلانی زبان شود انتقال غذا از دهان به حلق دچار اختلال می‌گردد. چراکه انتقال مناسب غذا در گرو حرکت رو به عقب زبان است. در بعضي از بيماران تومور بوجود آمده در قسمت‌هاي مختلف زبان مخصوصا قسمت انتهايي آن، مي‌تواند مسير عبور غذا را مسدود كند. مشکلات جویدن، تاخیر در شروع فاز حلقی بلع، باقی ماندن غذا در دهان، ناتوانی در کنترل بزاق دهان، صعود حنجره نامناسب پس از جراحی زبان و آسپیراسیون از دیگر مشکلات بلع در بیماران با سرطان زبان است. 

 

بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان با چه روش‌هایی انجام می‌شود؟

آسیب شناس گفتار و زبان پس از ارزیابی دقیق وضعیت بلع بیمار روش درمان مناسب را متناسب با توانمندی بیمار انتخاب می‌کند. بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان در ابتدا شامل تعیین شیوه تغذیه مناسب و بی خطر است. اگر بیمار تغذیه دهانی ایمن نداشته باشد، گفتاردرمان استفاده از لوله‌های تغذیه جایگزین را پیشنهاد می‌دهد. و اگر بیمار بتواند از راه دهان تغذیه شود پوزیشن تغذیه صحیح و بافت غذایی مناسب را به خانواده آموزش می‌دهد. تمرینات بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان بر افزایش قدرت، سرعت و دامنه حرکت عضلات، صعود حنجره کافی و تعدیل آگاهی حسی داخل دهانی تمرکز دارد.

نکته‌هایی در مورد درمان اختلال بلع بیماران مبتلا به سرطان زبان

درمان اختلال بلع در بیماران مبتلا به سرطان زبان یکی از مهمترین اقدامات گفتار درمانگر متخصص زمینه اختلال بلع است. این درمان باید با ظرافت خاصی انجام گردد در زیر به تعدادی از نکته‌های بالینی درمورد بلع در درمانی بیماران مبتلا به سرطان زبان اشاره خواهیم کرد.
در ابتدا لازم است بدانید که گفتار درمانگر بایستی توان کنترل التهاب و تحت نظر قرار دادن شرایط بلع بیمار را داشته باشد. اگر با انجام اقدامات درمانی و مخصوصاً تمرین درمانی بلع التهاب منتشر شود، آثار سویی را برای عملکرد بلع بیمار در پی خواهد داشت. مورد دوم در رابطه با مکفی بودن تغذیه بیمار است. اگر بیمار مبتلا به سرطان زبان دارای اختلال بلع است و ما بلع درمانی را برای وی انجام می‌دهیم باید حواسمان باشد که بیمار به حد کافی تغذیه شود. اگر به دلیل اختلال بلع توانایی تغذیه بیمار کاهش یافته باشد، ممکن است تصور شود که با انجام بلع درمانی بیمار سریعاً به شرایط عادی برمی‌گردد و می‌تواند تغذیه کافی را دریافت کند. اما در اغلب موارد اینگونه نیست بیمار مبتلا به کنسر زبان معمولا در حال انجام شیمی درمانی یا پرتو درمانی است. در این صورت تغذیه ناکافی ولو به مدت کوتاه می‌تواند کلیه روند درمانی بیمار را مختل کرده و بهبودی وی را به تعویق بیندازد.
در انتها می‌خواهم به ارتباط بالینی گفتار درمانگر با متخصص تغذیه و متخصص داخلی بیمار اشاره کنم. درمان اختلال بلع هر چقدر هم که موفق باشد اگر به مسائل داخلی و تغذیه بیمار توجه نکند، به نتیجه مطلوبی منجر نخواهد شد. لازم است گفتار درمانگر در هماهنگی با متخصص تغذیه و متخصص داخلی بیمار نیازهای تغذیه‌ای بیمار مبتلا به کنسر زبان را تخمین زده و مواد املاح مورد نیاز را در رژیم غذایی بیمار بگنجاند.

سخن آخر

بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان یکی از اقدامات مهم تیم درمانی جهت جلوگیری از عوارض اختلال بلع است. گفتاردرمان کلیدی‌ترین نقش را در مدیریت اختلال بلع بیماران با سرطان بر عهده دارد. سرطان زبان سبب ایجاد ضعف حسی، حرکتی و مشکلات آناتومیکی در ناحیه زبان شده و توانایی غذا خوردن و صحبت کردن بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بلع درمانی در بیماران با سرطان زبان اگر به موقع انجام شود بسیار سودمند و موثر خواهد بود.

سوالات متداول شما

آیا سرطان زبان درمان می‌شود؟

پاسخ به این سوال به میزان پخش شدن سرطان در بدن و زمان تشخیص آن بستگی دارد. اگر سرطان زبان در مراحل اولیه بیماری تشخیص داده شود می‌توان با کنترل رشد سلول‌ها و روش‌های درمانی نوین آن را کاملا درمان کرد. اما اگر سرطان در بدن گسترش یافته باشد ممکن است قابل درمان نباشد. 

آیا بلع درمانی در سرطان زبان به طور همیشگی مشکل بلع بیمار را حل می‌کند؟

در پاسخ به این سوال باید عنوان کرد که وابسته به شدت سرطان زبان نتایج بلع درمانی می‌تواند متفاوت باشد. در بیماری با انجام بلع درمانی مشکل سرطان زبان و مشکل بلع مرتبط به آن کاملا رفع شده و بیمار عادی برمی‌گردد. اما ممکن است در بیماری دیگر صرفاً در یک رژیم خاص بلع بیمار نرمال شود که در این صورت این مشکل تا ابد همراه بیمار خواهد بود. و در بیماری دیگر ممکن است اصلاً بلع درمانی منجر به بازیابی بلع ایمن نشود و ما مجبور به تغذیه کامل بیمار از طریق لوله‌های تغذیه باشیم.

بلع درمانی در سرطان زبان با چه فشردگی انجام می‌شود؟

ممکن است در ابتدای جلسات بلع درمانی در سرطان زبان جلسات فشرده و پشت سر هم باشد تا عملکرد بلع بیمار نرمال شده و از آسپیراسیون بزاق جلوگیری شود. با بهبود عملکرد بلع بیمار جلسات بلع درمانی کاهش می‌یابد و نهایتاً با توجه به شرط بیمار می‌تواند ادامه‌دار باشد و یا قطع شود.

منبع:

1-Oral health management and rehabilitation for patients with oral cancer:A narrative review
2- professional oral care in end of life patients with advanced cancers in a hospice ward: improvement of oral conditions.