علت اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی چیست؟
به طور کلی اختلال بلع یا مشکل در بلعیدن غذا به علل مختلفی از جمله بیماری‌های عصبی عضلانی، مشکلات آناتومیکی و ساختاری، بیماری‌های التهابی سیستم ایمنی و بیماری‌های عفونی ممکن است رخ دهد. هر یک از این بیماری‌ها ممکن است با اختلال بلع همراه باشد یا ایجاد کننده‌ی آن باشند. با اینکه مبحث علت اختلال بلع بسیار گسترده است اما ما قصد داریم که در این مقاله به اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی بپردازیم.
اختلال بلع در عفونت‌های سیستم تنفسی و سیستم گوارشی رایج است. اما در عفونت‌های دیگری همچون عفونت ادراری (UTI) و عفونت خون (sepsis) نیز ممکن است مشکل در بلعیدن غذا برای بیمار ایجاد شود. در عفونت ادراری و افزایش کراتینین و همچنین عفونت خون در موارد حاد ممکن است بیمار دچار کاهش سطح هوشیاری شود. وقتی که سطح هوشیاری بیمار کاهش یابد، تغذیه از راه دهان دشوار و حتی ممکن است غیر ممکن شود. پس در نتیجه می‌توان گفت این نوع عفونت‌ها مستقیما ایجاد کننده اختلال بلع نیستند و در صورتی که با کاهش سطح هوشیاری همراه باشند، خطر مشکل در بلعیدن غذا و آسپیراسیون ( نشت مواد غذایی و مایعات به ریه) را به همراه دارند. آسپیراسیون نیز با پنومونی و عفونت ریه و در نتیجه به وجود آمدن عفونتی جدید برای بیمار همراه است.
عفونت ریه و دستگاه گوارش با مختل کردن عملکرد و مکانیسم عضلات بلع و هماهنگی بین مراحل مختلف بلع، می‌توانند زمینه بروز اختلال بلع را فراهم کنند. در این دو نوع عفونت، خود بیماری عفونی می‌تواند علت اختلال بلع باشد. در ادامه به این دو نوع عفونت بیشتر خواهیم پرداخت.
عفونت ریه و اختلال بلع چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟
ارتباط بین عفونت ریه و اختلال بلع یک ارتباط دو طرفه است. همان گونه که اختلال بلع می‌تواند باعث عفونت ریه شود، عفونت ریه نیز می‌تواند مشکل در بلعیدن غذا را سبب شود. هنگامی که یک فرد یا بیمار به هر دلیلی به اختلال بلع مبتلا باشد، ریسک آسپیراسیون یا نفوذ غذا به سمت ریه را دارد. از آنجایی که ریه انسان یک محیط کاملا استریل دارد، وارد شدن هر نوع ماده‌ی خارجی از قبیل مایعات و غذا می‌تواند زمینه ساز بروز عفونت ریه یا پنومونی شود که به آن پنومونی آسپیریشن نیز گفته می‌شود.
از طرفی دیگر در بیمارانی که عفونت ریه دارند، احتمال اینکه اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی بروز کند، بیشتر است. دلیل این امر این است که عفونت ریه خصوصا در بیمارانی که ترشحات فراوان ریوی دارند باعث مشکلاتی مثل دیسترس و ناهماهنگی‌های تنفسی خواهد شد. در جریان بلع ایمن لازم است که ساز و کارهای تنفسی با مکانیسم‌های بلعیدن به صورت هماهنگ عمل کنند تا غذا را به سمت دستگاه گوارش هدایت کنند و از نشت مواد غذایی به سمت ریه جلوگیری بعمل آید.
بیماری که به دلیل عفونت ریه مرتبا در حال سرفه کردن باشد نمی‌تواند آپنه مناسب حین بلع ایجاد کند و این امر زمینه ساز ورود غذا به ریه و عفونت ریه می‌شود. آپنه حین بلع، قطع شدن خیلی کوتاه ( چند دهم ثانیه) تنفس حین بلع است که برای جلوگیری از ورود غذا به ریه به صورت خودکار رخ می‌دهد. با توجه به نقش مهمی که ساز و کار تنفس در بلعیدن ایمن نقش دارد می‌توان گفت که عفونت ریه و اختلال بلع به خوبی یکدیگر را توجیه می‌کنند.
اختلال بلع ناشی از وجود عفونت در دستگاه گوارش چگونه رخ می‌دهد؟
اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی سیستم گوارشی اغلب به دلیل التهاب و عفونت مری ایجاد می‌شود. یکی از دلایل شایع التهاب مری، رفلاکس است که ممکن است برای هر فردی رخ دهد اما افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند بیشتر دچار این عارضه می‌شوند. رفلاکس برگشت مواد غذایی و یا اسید معده به سمت بالا است که به مرور زمان می‌تواند مخاط و بافت دستگاه گوارش را تخریب و مشکلات جدی برای فرد ایجاد کند.
عفونت مری می‌تواند از نوع ویروسی، باکتریایی و قارچی باشد. عفونت و التهاب دستگاه گوارش خصوصا در ناحیه مری باعث عدم انتقال صحیح مواد غذایی در طول دستگاه گوارش می‌شود، در نتیجه احتمال گیر کردن غذا در قسمت اسفنگتر فوقانی مری و یا برگشت مواد غذایی به سمت حلق بالا می‌رود که به دنبال آن زمینه آسپیراسیون نیز فراهم خواهد بود. اختلال بلع ناشی از وجود عفونت در دستگاه گوارش با نشانه‌های زیر همراه است:
- درد حین قورت دادن
- درد در ناحیه دهان
- سختی بلعیدن و قورت دادن
- درد قفسه سینه
- تهوع و استفراغ
- تب
آیا در اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی، درمان عفونت با آنتی بیوتیک باعث درمان اختلال بلع می‌شود؟
در برخی از موارد که اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی به دنبال کاهش سطح هوشیاری رخ می‌دهد، ممکن است با درمان عفونت با آنتی بیوتیک، فرد هوشیاری مناسبی پیدا کند و امکان تغذیه از راه دهان برای وی فراهم باشد. اما در همین بیماران چنانچه فرد مدت طولانی کاهش سطح هوشیاری را پشت سر گذاشته باشد به ویژه در بیمارانی که اینتوبه بوده‌اند، یعنی به کمک دستگاه تنفس مصنوعی نیاز داشته‌اند، ریسک اختلال بلع و مشکل در بلعیدن غذا بالا خواهد بود، بنابراین نیاز است که بررسی‌های بیشتری صورت گیرد چرا که این افراد بعد از جدا شدن از دستگاه، درجاتی از عفونت ریه را نیز نشان می‌دهند.
گاهی ممکن است عفونت، عملکرد طبیعی عضلات و اعصاب مرتبط با بلع را درگیر کند، به خصوص در عفونت ریه و عفونت و التهابات مری. چنانچه فیزیولوژی بلع تحت تاثیر عفونت مختل شده باشد، درمان عفونت با آنتی بیوتیک به تنهایی همه‌ی مشکلات را برطرف نخواهد کرد بنابراین لازم است که از کمک‌های یک درمانگر بلع استفاده کرد. درمانگر بلع فردی است که تحصیلات علمی و دانشگاهی در رشته‌ی گفتاردرمانی دارد. گفتار درمانگران علاوه بر درمان اختلالات گفتار، به رفع مشکل بلع نیز می‌پردازند. بهتر است که برای درمان مشکل در بلعیدن غذا از گفتار درمانگری کمک گرفت که به صورت تخصصی در این زمینه فعالیت می‌کند.
آیا ممکن است مشکل در بلعیدن غذا در عفونت‌های سیستم عصبی نیز ایجاد شود؟
بله. گاهی علت اختلال بلع، مننژیت یا عفونت پرده‌های اطراف مغز است. عملکرد بلع انسان مانند سایر عملکردهای او تحت کنترل مغز صورت می‌گیرد. هرگاه که مغز و سیستم عصبی مرکزی درگیر عفونت باشند، بلع نیز همانند سایر عملکردهای انسان مختل خواهد شد. علاوه بر این مننژیت با کاهش سطح هوشیاری همراه است که خود عامل مهمی برای اختلال بلع محسوب می‌شود. تحقیقات علمی و تجربیات بالینی نشان داده است که مننژیت زمینه ساز اختلال در عملکرد عضلات و ایجاد کننده تون عضلانی نامناسب خصوصا در ناحیه گردن که تجمع عضلات مرتبط با بلع است، خواهد شد. بنابراین یکی دیگر از عوامل اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی، مننژیت است.
سخن آخر
اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی به دنبال عفونت قسمت‌ها و ارگان‌های مهمی از بدن مثل ریه، مغز و مری رخ می‌دهد. اختلال بلع مشکلات جدی برای بیمار ایجاد خواهد کرد که مهم ترین آنها کاهش سطح هوشیاری و آسپیراسیون است. علت اختلال بلع موارد بسیاری از بیماری‌های دوران سالمندی مثل آلزایمر و پاکینسون تا بیماری‌ها و اختلالاتی مثل عفونت است که ممکن است برای هر فردی رخ دهد. درمان اختلال بلع ممکن است دارویی، جراحی و یا توانبخشی بلع یا ترکیبی از آنها باشد. وقتی علت اختلال بلع درگیری عفونی باشد، درمان عفونت با آنتی بیوتیک برای بیمار الزامی است.
سوالات متداول شما
سوال1. آیا برای درمان اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی بیمار حتما باید بستری باشد؟
الزام پزشکی برای بستری بودن و نبودن بیمار در زمان آلودگی به عفونت توسط پزشک معالج مشخص می‌گردد. ولی انجام بلع درمانی برای درمان اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی هم در منزل و هم در بیمارستان و کلینیک مقدور است. با دستور پزشک چه در بیمارستان و چه در منزل بیمار بلع درمانی می‌تواند توسط گفتار درمانگر اجرا شود.
سوال2. اگر عفونت را درمان نکنیم علاوه بر مشکل بلع چه خطراتی بیمار را تهدید می‌کند؟
کاهش سطح هوشیاری، افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب و مشکلات قلبی و ریوی به دلیل درگیر شدن اندام‌های داخلی بدن متعاقب عفونت در هر لحظه‌ای محتمل است. با درمان آنتی بیوتیکی و بستری شدن کوتاه مدت امکان رفع عفونت وجود دارد. بنابراین برای هیچ بیماری این ریسک را نکنید.
سوال3. اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی در چه مدت زمانی رفع می‌گردد؟
برای حل مشکل بلع ناشی از بیماری‌های عفونی بایستی به یک گفتار درمانگر مراجعه بفرمایید. پس از بررسی کامل و انجام ارزیابی‌های تکمیلی مشکل فیزیولوژیک بیمار شما مشخص می‌شود. حال درمانگر قادر است با توجه به تجربه‌های بیماران قبلی مدت زمان مورد نیاز برای بهبودی اختلال بلع ناشی از بیماری‌های عفونی را تخمین بزند. معمولاً بیماران پس از ۱۰ الی ۱۵ جلسه بهبودی نسبی را به دست می‌آورند.
منابع:
1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
2. https://www.hopkinsmedicine.org
