در مورد سرطان های سر و گردن چه می‌دانید؟

سرطان‌های سر و گردن، ششمین سرطان شایع در جهان بوده است و روندی رو به افزایش دارند. دو دسته‌ی مهم سرطان های سر و گردن شامل سرطان‌های  حلق و حنجره ( سرطان گلو) و سرطان دهان هستند. از شایع ترین سرطان‌های دستگاه تنفسی فوقانی می‌توان به سرطان حلق و حنجره اشاره کرد. علاوه بر اینکه سرطان‌های سر و گردن یک موقعیت تهدید آمیز برای انسان محسوب می‌شوند، این نوع سرطان‌ها به بسیاری از عملکردهای حیاتی مانند تنفس، بلع و ارتباط کلامی را آسیب می‌زنند. یکی از چالش‌های این بیماران اختلال بلع در سرطان سر و گردن می‌باشد و وابسته به اینکه سرطان در کدام ناحیه‌ از حلق و حنجره و یا دهان باشد، علائم متعددی از اختلال بلع دیده می‌شود.  شایع ترین علایم  سرطان حنجره عبارتند از: خشونت صدا، گلو درد، دیسفاژی (اختلال بلع) و اودینوفاژی (بلع دردناک). همچنین درمان‌های جراحی بیماران مبتلا به سرطان های سرو گردن و شیمی درمانی و اشعه درمانی  می‌توانند باعث اختلال بلع یا دیسفاژی در سرطان سر و گردن شوند. در ادامه توضیحات دقیق‌تری از علائم اختلال بلع در سرطان سر و گردن ارائه خواهد شد.

اختلال بلع در سرطان سر و گردن/ اطلاعات کاربردی در مورد ماهیت اختلال بلع

 

 سرطان‌های سر و گردن یکی از علت‌های اصلی اختلال بلع می‌باشد. اختلال بلع  به معنای مشکل در انتقال ماده غذایی از دهان به معده است که علائم و نشانه‌های بالینی که برای تشخیص این اختلال به کار می‌رود، براساس اینکه ناحیه‌ی سرطان سر و گردن در کدام قسمت باشد و اینکه کدام مرحله  از بلع مشکل داشته باشد، متفاوت خواهد بود. بنابراین با توجه به اندازه و مکان سرطان سر و گردن طیفی از علائم اختلال بلع مشاهده می شود. بویژه در بیماران با سرطان‌های حنجره و حلق و  سرطان دهان اختلال بلع رایج‌تر است و ممکن است هر کدام از مراحل بلع دچار آسیب شود. درمان سرطان سر و گردن به نوع، محل و میزان گسترش سرطان بستگی دارد. بطور معمول درمان سرطان سر و گردن با پرتو درمانی، شیمی درمانی و جراحی صورت می‌گیرد. اختلال بلع در سرطان سر و گردن ممکن است قبل و بعد از درمان پزشکی ایجاد شود. قبل از اقدامات پزشکی میزان علائم اختلال بلع به اندازه و مکان سرطان بستگی دارد و هم چنین اختلال بلع در سرطان سر و گردن یکی از عوارض درمان‌های جراحی و رادیوتراپی می‌باشد.

اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره به چه علتی بروز می‌یابد؟

سرطان حنجره و حلق باعث ایجاد تغییرات بافتی و ساختاری در نواحی حنجره و حلق می‌شود. تغییرات در رشد و رفتار سلولی در ناحیه حنجره و حلق باعث ایجاد تغییراتی در عملکرد سلولی و متعاقب آن در عملکرد سطوح عصبی و عضلانی می‌شود. اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره یکی از علائم رایج است. سرطان حنجره و حلق ممکن است در سه سطح (بالای تارصوتی، تار صوتی، زیر تار صوتی) نمایان شود و شروع تغییرات صدا و علائم اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره در هرکدام متفاوت است. براساس درمان سرطان حنجره و حلق ( رادیوتراپی، شیمی درمانی، جراحی و یا ترکیبی) علائم اختلال بلع متفاوت می باشد. در ادامه براساس ناحیه آسیب، علائم اختلال بلع به صورت جامع توضیح خواهد شد.

 

اختلال بلع در سرطان دهان؛ توصیف علائم و بررسی علت

سرطان دهان یکی از انواع سرطان‌های سر و گردن می‌باشد و با در نظر گرفتن جایگاه و وسعت سرطان طیفی از علائم اختلال بلع را بروز می‌دهد. این سرطان‌های ناحیه دهان ممکن است در هرکدام از ساختارهای دهانی دیده شود و رایج‌ترین شکل این سرطان‌ها مربوط به سرطان زبان می‌باشد. این سرطان‌ها ممکن است در سطح سخت کام، کف دهان، لثه ها و... رخ دهد. اختلال بلع در سرطان دهان شایع است و در ادامه‌ به طور دقیق‌تر به علائم اختلال بلع مربوط به ناحیه دهان اشاره خواهیم کرد.

علائم اختلال بلع در سرطان سر و گردن را می‌دانید؟

بلع به عمل انتقال غذا از دهان به معده گفته می‌شود و شامل یک فرایند پیچیده‌ی پویا با مدت زمان محدود است. بلع به طور سنتی به سه مرحله ی دهانی، حلقی و مروی تقسیم می‌شود. براساس جایگاه و وسعت سرطان سر و گردن علائم اختلال بلع در سرطان و گردن متفاوت می‌باشد و براساس تقسیم بندی سه مرحله ای بلع، علائم اختلال بلع در این بیماران شامل موارد زیر می باشد:
اختلال بلع در سرطان سر و گردن در مرحله دهانی یعنی اختلال بلع در سرطان دهان شامل مشکلاتی مانند مشکل در شکل دهی یک لقمه غذایی( جویدن و ترکیب آن با بزاق در مورد مواد غذایی جامد)، باقی ماندن طولانی غذا در کف دهان به علت کاهش میزان حرکات زبان و یا عدم هماهنگی در حرکت زبان، مشکل در جویدن مواد غذایی به علت مشکل در حرکات فک و طولانی شدن مدت جویدن، بلع تدریجی و چند مرحله ای، تأخیر در زمان انتقال مواد غذایی از دهان ( این بیماران به زمان بیشتری جهت پاکسازی غذا از دهان و گلو نیاز دارند)، مشکل در باز کردن دهان، خشکی دهان به علت کاهش ترشح بزاق به علت‌های گوناگون مانند رادیو تراپی در سرطان‌های سر وگردن یا تاثیرهای دارو درمانی که مانع تشکیل یک لقمه منسجم می‌شود.

در واقع این مرحله شامل مشکلاتی است که هم در مرحله آمادگی دهانی و هم در مرحله انتقال دهانی به وجود می‌آید که این مشکلات به علت آسیب در عملکرد عضلات دهانی- حنجره‌ای، آسیب در عملکرد عضلات زبان، آسیب در عملکرد جویدن، مشکلات مربوط به ترشح غدد بزاقی و مشکلات مربوط به حس‌های داخل دهان است.
اختلال بلع  در سرطان سر و گردن در مرحله حلقی یا اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره در صورتی رخ می‌دهد که عضلات دیواره حلق دچار ضعف یا عدم هماهنگی شوند و اسفنگتر فوقانی مری به طور کامل باز نشود، بنابراین مقدار زیادی غذا در حلق باقی می‌ماند و بعد از بلع، بیمار دچار آسپیراسیون شدید می‌شود. نشانه‌های اختلال بلع در سرطان سر و گردن  این مرحله در بیماران شامل تاخیر در شروع رفلکس بلع، باقی ماندن غذا در دیواره‌ی حلق بعد از بلع به علت کاهش انقباضات دو طرفه دیواره حلق، باقی ماندن غذا در حفره ولکولا به علت ضعیف بودن حرکت خلفی قاعده زبان، ورود غذا به داخل حنجره، صدای غل غل در حلق و صدای مرطوب به علت تجمع بزاق در حلق که نشان دهنده‌ی ضعف عضلات دیواره حلق است.

احساس گیرکردن غذا در گلو یا احساس درد موقع غذا خوردن، کاهش وزن که نشان دهنده سوء تغذیه بیماران مبتلا به سرطان‌های سر و گردن است. سرفه‌های شدید بعد از خوردن مایعات یا مواد غذایی یک نشانه از وجود آسپیراسیون (ورود غذا به سمت ریه) در بیماران با اختلال بلع درسرطان سر و گردن در مرحله حلقی است. همچنین پاکسازی طولانی گلو به دنبال نوشیدن مایعات یا غذا خوردن، خستگی مشخص بعد از بلع مواد غذایی، بلع‌های چندگانه برای هر لقمه غذایی، مشکلات تنفسی بعد از بلع یا مشکلات تنفسی مزمن از علائم رایج اختلال بلع درسرطان های سر و گردن در مرحله حلقی هستند.
اختلال بلع در مرحله مروی در صورتی که رخ دهد بایستی با پزشک متخصص گوارش مشورت کرد. در این مرحله غذا توسط حرکات دودی اولیه و ثانویه مری از حلق وارد مری شده و سپس از طریق لوله مری غذا وارد معده می‌شود. در ابتدای مری باید اسفنگتر فوقانی شل شود و به غذا اجازه دهد تا غذا وارد مری شود و در پایان این مرحله نیز غذا از طریق اسفنگترتحتانی مری وارد معده می‌شود. بنابراین اگر در عملکرد مری مشکلی وجود داشته باشد برگشت غذا و مواد اسیدی از معده (ریفلاکس) به داخل مری به علت بسته نشدن کامل اسفنگتر تحتانی بروز می کند و یا به علت غیر طبیعی بودن مری، غذا از مری به حلق برمی‌گردد.

روند ارزیابی و درمان دیسفاژی در سرطان سر و گردن چگونه است؟

 

اختلال بلع در سرطان سر و گردن  ممکن است بصورت تدریجی و یا ناگهانی ظاهر شوند. شروع علائم اغلب با تغییرات صدای فرد و سختی در عمل بلع می‌باشد و این شرایط کیفیت تغذیه‌ای و کیفیت زندگی بیمار مبتلا به سرطان سر و گردن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. 
گفتار درمانگر که در حیطه‌ی تخصصی اختلال بلع فعالیت دارد مسئول ارزیابی و درمان دیسفاژی در سرطان سر و گردن می‌باشد. بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن ممکن است به دلیل اختلال بلع  قبل از اقدامات پزشکی به مراکز تخصصی بلع درمانی مراجعه کنند. در این سطح از خدمات بلع درمانی، گفتار درمانگر مشاورات لازم در رابطه با نوع بافت غذایی و پوزیشن مناسب غذا خوردن را به بیمار ارائه می‌دهد. در بیشتر مواقع بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن پس از اقدامات پزشکی(جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی)  و به دلیل عارضه‌‌های درمان‌های فوق و  با  اختلال بلع در سرطان سر و گردن به مرکز مراجعه می‌کنند.
 هرکدام از اقدامات پزشکی و دارویی اثرات متعددی بر روی عملکرد‌های ناحیه‌ی دهانی، حلق و حنجره دارند و این تغییرات بافتی در این ناحیه‌های حیاتی در انسان منجر به ایجاد  اختلال بلع در سرطان‌ حلق و حنجره و اختلال بلع در سرطان دهان می‌شود. ارزیابی عملکرد بلع این بیماران توسط گفتار درمانگر متخصص در حیطه‌ی اختلال بلع می‌باشد. ارزیابی اختلال بلع در این بیماران بصورت بالینی و دستگاهی است. ارزیابی‌های دستگاهی اختلال بلع در سرطان سر و گردن شامل ویدئوفلوروسکوپی بلع، معاینه‌ی اندوسکوپیک بلع و مانومتریک می‌باشد. 
گفتار درمانگر با تحلیل نتایج ارزیابی بیمار اقدامات درمانی برای اختلال بلع را فراهم می‌کند و متناسب با نوع سرطان سر وگردن و نوع اقدامات پزشکی درمان اختلال بلع در سرطان سر و گردن متفاوت خواهد بود.

نتیجه گیری

اختلال بلع در سرطان سر و گردن از مهم‌ترین مشکلات ساختاری و عملکردی در بیمارانی است که از رشد بی رویه سلول‌های بدن در ناحیه سر و گردن رنج می‌برند. دیسفاژی در سرطان سر و گردن وابسته به درگیری مراحل مختلف بلع نام گذاری می‌شود. برخی از بیماران از اختلال بلع در سرطان حلق و حنجره رنج می‌برند و برخی دیگر از اختلال بلع در سرطان دهان. 
سرطان سر و گردن زندگی و عملکرد های حیاطی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. یکی از چالش‌های اصلی در این بیماران اختلال بلع می‌باشد. چرا که اختلال بلع یکی از اصلی‌ترین عملکردهای بدنی این افراد را به چالش می‌کشد. بلع صحیح در بهبودی از سرطان سر و گردن بسیار ضروری است. بنابراین توجه به علائم اختلال بلع در سرطان سر و گردن دارای اهمیت زیادی می‌باشد و تشخیص به موقع علائم اختلال بلع از بروز آسپیراسیون و عفونت‌های ریوی متعاقب آن جلوگیری خواهد کرد. در صورتی که یک بیمار با سرطان سر و گردن علائم اختلال بلع را نشان داد اولین اقدامات شامل مراجعه به مراکز تخصصی بلع درمانی می‌باشد. ممنون که تا انتهای این مقاله با ما همراه بودید.