سلام. من مهرداد خلیلی هستم. کارشناسی ارشد گفتاردرمانی یا آسیب شناسی گفتار، زبان و بلع. حدودا 6 سال است که در زمینه تخصصی درمان اختلال بلع فعالیت می‌کنم. توی این 6 سال تمام دغدغه من مشخص شدن جایگاه کاری‎‌ام در بیمارستان و زمینه تخصصی است که به صورت حرفه‌ای در آن فعالیت می‌کردم. برای اولین بار بیماری دارای اختلال بلع در بیمارستان لاله به من ارجاع شد. برای بررسی دستور پزشک در حال بررسی پرونده بیمار بودم. پزشک متخصص مغز و اعصاب دستور فیزیوتراپی بلع را در پرونده پزشکی ثبت کرده بود. به یاد دارم که نیم ساعت به این عبارت خیره شده بودم.

با شروع فعالیت در بیمارستان‌های عرفان و نیکان فهمیدم با پاندمی فیزیوتراپی بلع مواجه هستم)))): در تمامی منابع داخلی و خارجی در مورد نقش فیزیوتراپی در درمان اختلال بلع به عنوان یکی از متخصصین در فضای کارتیمی درمان بین رشته‌ای و چند رشته‌ای اشاره‌های فراوانی شده بود. اما واژه فیزیوتراپی بلع انگار معنای دیگری داشت. یعنی انجام درمان اختلال بلع توسط فیزیوتراپیست. بعدها با واژه‌های دیگری نظیر فیزیوتراپی ماهیچه‌های بلع، فیزیوتراپی حلق، کاردرمانی بلع !!! و سایر اسم‌های تعجب برانگیز آشنا شدم.

شاید برای شما هم سوال باشد واقعا درمان اختلال بلع با چه متخصصی است؟ گفتاردرمانگر، فیزیوتراپ، کاردرمانگر، پزشک، پرستار، کمک پرستار))))):

جواب درست گفتاردرمانگر است. اما نه هر گفتاردرمانگری. گفتاردرمانگری که به طور تخصصی در زمینه درمان مشکلات بلع فعالیت داشته و تجربه کافی برای انجام درمان اختلال بلع را دارد. هیچ متخصصی را نمی‌توانید بیابید که اندازه گفتاردرمانگران در زمینه دیسفاژی فعالیت بالینی و علمی داشته باشد. واحد تخصصی بلع درمانی، آناتومی اعصاب و ساختارهای سر و گردن، ساختار و عملکرد مغز در طی حداقل 4 سال تحصیل دانشگاهی به این متخصصین آموزش داده می‌شود.

دوره‌های تخصصی درمان اختلال بلع، کارآموزی و کاورزی‌های فشرده، کاردر بخش‌های مراقبت ویژه بیمارستان‌ها این متخصصین را آماده ویزیت بیماران دارای علائم اختلال بلع می‌کند. پس واژه‌های فیزیوتراپی بلع و فیزیوتراپی ماهیچه‌های بلع به اشتباه وارد دایره واژگان کادر درمان شده‌اند. با یک جستجوی ساده در اینترنت به زبان انگلیسی متوجه می‌شوید که درمان اختلال بلع با فیزیوتراپی بلع نیست بلکه با گفتاردرمانی است.

با آسیب‌شناسی این اشتباه فقط یک نتیجه پیش روی ما است. آن هم عدم آگاهی است. بسیاری از پزشکان و اعضای کادر درمان با فیزیوتراپی آشنا هستند. اما گفتاردرمانی مخصوصا به علت گویا نبودن اسم آن، به اندازه فیزیوتراپی برای کادر سلامت آشنا نیست. با توجه به اینکه توانبخشی اختلال بلع همانند فیزیوتراپی اندام از تمرین درمانی و ورزش‌هایی برای درمان اختلال بلع استفاده می‌کند، پس به نظر می‌رسد فیزیوتراپی بلع و فیزیوتراپی ماهیچه‌های بلع در دسترس‌ترین واژه برای کادر سلامت باشد. اما این کاملا نادرست است. درمان اختلال بلع توسط گفتاردرمانگر انجام می‌شود پس اسم این خدمت از مجموعه خدمات سلامت، گفتاردرمانی است.

نقش فیزیوتراپی بلع در درمان دیسفاژی چیست؟

 نقش فیزیوتراپی در تیم درمان اختلال بلع می‌تواند بسیار حیاتی باشد. مهم‌ترین نقش فیزیوتراپیست در این حیطه تمرکز روي بازگرداندن راستا و پوزیشن درست سر و گردن می باشد زیرا تنظیم راستای گردن و تنه باعث عملکرد مناسب عضلات گردن و حفظ پوزیشن مناسب برای عمل بلعیدن می‌شود. از طرفی تون و عملکرد مناسب عضلات گردن در تعامل با عضلات مربوط به فک یا جویدن و عضلات بالا و پایین استخوان هایوئید می‌تواند عملکرد این عضلات را تسهیل یا مهار کند. هم چنین تنطیم راستای سر، گردن و تنه به طور مستقیم بر روی پوزیشن زبان و تغییرات فشار داخل و بیرون دهان تاثیر دارد و عملکرد بلع دهانی و حلقی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در فیزیوتراپی بیمار به یک حمایت بدن و تنه می‌رسد تا اینکه بتواند در حین وعده‌های غذایی و درمان‌های توانبخشی و جبرانی که توسط گفتاردرمانگر انجام می‌شود، پوزیشن خود را حفظ کند. تون و عملکرد عضلانی ناحیه‌ی گردن و تنه برای حفظ استقلال در حین غذا خوردن مهم است. در صورتی که این هم‌ترازی و استقلال نسبی در نشستن اتفاق نیافتد فرد دارای اختلال بلع از تکنیک‌های بلع درمانی برای بهبود اختلال بلع نمی‌تواند به خوبی استفاده کند.

از طرف دیگر بسیار از بیماران دارای اختلال بلع به علت کم حرکت بودن، ناتوانی‌های حرکتی، عفونت ریه و نارسایی‌های تنفسی، حمایت تنفسی لازم برای عملکرد مثبت عضلات مسیر تنفسی و دریچه‌های حنجره را ندارند. از طرف پایین بودن قدرت سرفه در این افراد به علت فلج بودن یا ضعف عضلات تنفسی منجر به در معرض قرار گرفتن آسپیراسیون و عفونت ریوی و عدم پیشرفت در درمان اختلال بلع می‌شود. کمک‌های ارزشمند فیزیوتراپیست‌ها جهت احیای عملکرد تنفسی بیمار از الزامات کار تیمی است.

 

 

توانبخشی اختلال بلع | چه قدر در مورد درمان اختلال بلع اطلاعات دارید؟

 

بلع طبیعی به یک سیستم عصبی- عضلانی سالم نیاز دارد. در حین انجام بلع حفره دهانی، حلق و مری به صورت هماهنگ شده فعالیت می‌کنند تا اینکه لقمه غذایی وارد سیستم گوارشی شود. بخش فوقانی سیستم تنفسی شامل بینی، دهان و حلق تقریباً با بخش فوقانی دستگاه گوارشی مشترک است. آسیب شناس گفتار، زبان و بلع/ گفتاردرمانگر آگاهی کلی از آناتومی و فیزیولوژیک این ساختارها دارد. ارزیابی و درمان اختلال بلع نیاز به دانش جامعی از آناتومی و فیزیولوژی بلع طبیعی می‌باشد.

 بلع یک فعالیت پیچیده است که برای انجام دقیق آن به هماهنگی گروهی از ماهیچه‌ها و ساختارهای دیگر از جمله حنجره برای عملکرد سریع و هماهنگ نیاز است. این فعالیت بلعیدن شامل سه مرحله‌ی هماهنگ شده و متوالی می‌باشد. در مرحله‌ی اول دهانی غذا جویده شده و فعالیت هماهنگ شده‌ی زبان با لب‌ها و گونه‌ها منجر به سازماندهی مواد غذایی در دهان می‌شود. فعالیت هماهنگ شده‌ی ساختار‌های دهانی با ساختار‌های حلقی و حنجره‌ای منجر به ورود مواد غذایی به ناحیه حلق می‌شود که این مرحله را فاز حلقی می‌نامیم. در این مرحله پدیده‌های بیومکانیکی باعث حرکت غذا از ناحیه حلق به سمت مری می‌شود. در طی این مرحله سه پدیده‌ی حرکت حنجره به سمت بالا، خم شدن اپیگلوت و بسته شدن تارهای صوتی حقیقی و کاذب رخ می‌دهد. در مرحله سوم بلع/  مرحله مروی، غذا توسط حرکات دودی به سمت معده پیش برده می‌شود.

 آسیب شناس گفتار، زبان و بلع/ گفتار درمانگر بطور مستقیم با در نظر گرفتن مکانیسم حنجره، حلق و دهان درمان اختلال بلع را انجام می‌دهد. گفتاردرمانگر با ارزیابی دقیق از ساختار عصبی و عضلانی نواحی دهانی و حلقی به مشکلات اختلال بلع در بیماران پی می‌برد. در صورتی که ارزیابی‌های بالینی و غیر ابزاری برای تعیین ماهییت اختلال بلع کافی و موثر نبودند، گفتاردرمانگر از ارزیابی‌های دستگاهی مانند ویدئوفلوروسکوپی استفاده می‌کند. ارزیابی و تحلیل نتایج توسط آسیب شناس گفتار، زبان و بلع نیازمند دانش عمیق از آناتومی ساختار و مکانیسم بلع است. گفتار درمانگر بعد از ارزیابی بالینی اختلال بلع، برنامه‌ی درمانی جهت برطرف کردن ماهیت اختلال بلع را فراهم می‌سازد. با در نظر گرفتن علائم اختلال بلع و اینکه در کدام مرحله از عمل بلعیدن مشکل وجود دارد، برنامه‌ی توانبخشی اختلال بلع که توسط گفتار درمانگر تعیین می‌شود می‌تواند متفاوت باشد.

گفتار درمانگر به عنوان مجری توانبخشی اختلال بلع و درمان جبرانی بلع در مدیریت بیمار دارای مشکل بلع نقش اصلی را  دارد. در توانبخشی اختلال بلع، تمرینات و تکنیک‌ها توسط گفتاردرمانگر به بیمار آموزش داده می‌شود و این تمرینات به طور مستقیم کنترل عصبی – عضلانی عمل بلعیدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این تمرینات منجر به افزایش قدرت و حرکت عضلات مربوط به زبان، فک، حنجره و حلق می‌شود. انتخاب نوع تمرین درمانی و میزان دریافت تمرینات درمانی توسط گفتاردرمانگر اولین گام برای بهبود عمکلرد بلعیدن بیمار است.

 گفتار درمانگر علاوه براین تمرینات از تکنیک‌هایی مانند الکتروتراپی و بایوفیدبک هم در جهت بهبود عملکرد بلع استفاده می‌کند. بطور کلی مهمترین هدف توانبخشی اختلال بلع انجام شده توسط گفتاردرمانگر، بهبود توانایی عملکرد بلع دهانی – حلقی بیمار و حذف ورود مواد غذایی به راه های تنفسی یا آسپیراسیون و خفگی است.

 

 

نتیجه گیری

 فیزیوتراپی بلع اصطلاحی است که به اشتباه برای درمان اختلال بلع به کار می‌رود. با توجه به یافته‌های علمی و رویکردهای کار تیمی در درمان اختلال بلع، فیزیوتراپیست نیز در درمان اختلال بلع نقش دارد و بازگرداندن راستاي مناسب سر وگردن می‌تواند به عنوان یک مداخله موثر در درمان اختلال بلع باشد. اما فیزیوتراپی به طور مستقیم عضلات مربوط به دهان، حلق و حنجره را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، بلکه با تنظیم راستای سر، گردن و تنه بیمار به حفظ پوزیشن ساختاری و در نهایت اکتساب حداکثر اثربخشی از توانبخشی بلع انجام شده توسط گفتار درمانگرکمک می‌کند. گفتاردرمانگر بطور مستقیم با استفاده از تمرینات توانبخشی، فیزیولوژی بلع را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین از کمک فیزیوتراپیست جهت تنظیم راستای سر،گردن و تنه در زمان پوزیشن دهی مناسب به بیمار حین تغذیه دهانی بهره می‌برد. این راهکارهای جبرانی شامل یکسری از تغییرات وضعیت بدن بیمار برای بهبود عبور مواد غذایی و مایعات از مسیر دهان و حلق است.

ما در تیم ایران مد اس ال پی در کنار شما هستیم تا اختلال بلع بیمارتان در کمترین زمان ممکن حل شود. همکاران گفتاردرمانگر ما از بروزترین تجهیزات و روش‌های درمانی برای احیای عملکرد بیماران استفاده خواهند کرد. با اعتماد به ما طول دوره توانبخشی بلع بیمارتان را کوتاه کنید.