اصطلاح آپراکسی به چه معناست؟
آپراکسی در اصطلاح به ناتوانی در انجام یک عمل گفته می‌شود. آپراکسی یک اختلال در انجام مهارت‌های حرکتی آموخته شده است که به ضعف عضلانی، نقص حسی، نقص درکی و شناختی نسبت داده نمی‌شود. در آپراکسی حرکت حفظ می‌شود اما فرد توانایی انجام حرکت به صورت هدفمند را ندارد. به طور مثال فرد در حالت عادی می‌تواند دست خود را بالا ببرد اما زمانی که از او خواسته می‌شود این کار را انجام دهد قادر به انجامش نیست. آپراکسی می‌تواند تمام عملکردهای حرکتی ما از راه رفتن تا صحبت کردن و حتی بلعیدن و غذا خوردن را درگیر کند. در این مقاله ما قصد داریم تا به طور کامل در مورد آپراکسی بلع صحبت کنیم.
ماهیت آپراکسی بلع چگونه است؟
اخیرا اصلاح آپراکسی بلع در متون اختلال بلع رایج شده است. اینطور می‌توان گفت که یکی از علل اختلال بلع، آپراکسی بلع است. آپراکسی بلع ناهماهنگی در عملکرد عضلات بلع خصوصا عضلات مرتبط با مرحله دهانی بلع یعنی فک، زبان و لب‌ها است. مرحله دهانی بلع ارادی است یعنی تحت کنترل قسمتی از مغز است که قشر مغز یا کورتکس نامیده می‌شود. در این شرایط مغز قادر به ساختن و پردازش برنامه‌های حرکتی مرتبط با خوردن و آشامیدن نیست، به همین علت است که آپراکسی بلع بیشتر خود را به صورت تاخیر در انتقال لقمه غذا از دهان به حلق خود را نشان می‌دهد و فرد معمولا در شروع عمل بلع و جویدن مشکل دارد. در آپراکسی بلع، فرد در شرایط معمولی و غیر ارادی توانایی خوردن و آشامیدن و بلع دارد اما زمانی که در موقعیت غذا خوردن قرار می‌گیرد و یا از او خواسته می‌شود تا چیزی را بخورد، قادر به انجام آن نیست.
آپراکسی بلع را چگونه بشناسیم؟
مشکل آپراکسی بلع ممکن است خود را با علائم زیر بروز دهد:
-
تاخیر در بلع. تاخیر در شروع عمل بلعیدن و نگه داشتن طولانی مدت غذا در دهان
-
مشکل جویدن غذا. ممکن است فرد در جویدن غذا مشکل داشته باشد در حالی که عضلات فک و ساختار دندان‌ها مشکلی نداشته باشد.
-
مشکل در خوردن برخی بافت‌های غذایی نه همه آنها
-
مشکل در مرحله دهانی بلع
-
بیرون ریختن غذا از دهان
-
تف کردن غذا به جای قورت دادن آن به صورت غیر ارادی
-
سرفه حین آب خوردن
-
نگه داشتن طولانی مدت غذا در دهان
علائم آپراکسی بلع ممکن است به حالت‌های غیر معمول خود را نشان دهد. مثلا مشکل جویدن آب. در حالت معمول نیازی به جویدن آب برای خوردن آن نیست اما به علت اختلال در کد بندی‌های حرکتی مغز فرد به اشتباه آب و مایعات را می‌جود.
آپراکسی بلع چگونه ایجاد می‌شود؟
آپراکسی بلع به دنبال اختلال در عملکرد مغز در بخش‌هایی که مرتبط با پردازش‌های حرکتی هستند، ایجاد می‌شود. تحقیقات بسیاری نشان داده است که آپراکسی بلع معمولا به دنبال آسیب به قشر نیمکره چپ مغز ایجاد می‌شود. آپراکسی بلع معمولا در سکته‌های مغزی خصوصا آن دسته از سکته‌هایی که در نیمکره چپ مغز رخ می‌دهند، رایج است.
همچنین مطالعات نشان داده است که آپراکسی بلع با بیماری‌های نورولوژیک پیشرونده مثل دمانس و آلزایمر که با تخریب قشر و کوچک شدن مغز همراه است، مرتبط است. اختلال در عملکرد مغز در بیماری‌های مرتبط با سیستم مغز و اعصاب می‌تواند توجیه کننده بروز آپراکسی بلع در این دسته از بیماری‌ها باشد.
چرا در آپراکسی بلع سرفه حین آب خوردن به وفور مشاهده می‌شود؟
علت سرفه حین آب خوردن در آپراکسی بلع در درجه‌ی اول به تاخیر در شروع عمل بلعیدن در این افراد مربوط می‌شود. آب و مایعات به علت ماهیت بافت و روان بودنشان شانس بیشتری برای روان شدن به سمت مسیر هوایی و نای را دارند، در نتیجه به دنبال طولانی نگه داشتن آب در دهان ممکن است بخشی از آن هر چند کم، وارد نای شود و باعث بروز سرفه حین آب خوردن شود.
بعضی از بیماران نیز ممکن است علائم آپراکسی بلع را فقط در برخی بافت‌ها نشان دهند و معمولا این افراد در پردازش بلع مایعات بیشتر مشکل دارند در نتیجه سرفه حین آب خوردن در آپراکسی بلع به وفور مشاهده خواهد شد.
درمان آپراکسی بلع چیست و چه کسی آن را انجام می‌دهد؟
درمان آپراکسی بلع توسط گفتاردرمان متخصص در زمینه درمان اختلال بلع انجام می‌شود. بلع درمان (گفتاردرمان) با ارزیابی و بررسی ماهیت آپراکسی بلع، برنامه درمانی بیمار را طرح ریزی می‌کند. ممکن است شدت آپراکسی بلع آن چنان زیاد باشد که امکان تغذیه از راه دهان فراهم نباشد و درمانگر توصیه به تعبیه لوله تغذیه ( NG tube) کند تا زمانی که تغذیه دهانی برای بیمار فراهم شود.
در موارد دیگر ممکن است درمانگر رژیم غذایی بیمار را با غذاها و بافت‌هایی که برای بیمار ایمن‌تر و راحت‌تر است پیش ببرد و در کنار آن به درمان آپراکسی بلع بپردازد.
در مسیر درمان آپراکسی بلع، درمانگر ممکن است از مدالیته‌های مختلفی مثل محرکات دمایی، چشایی، فیدبک‌های حسی و بینایی بهره ببرد تا بیمار را به سمت غذا خوردن نرمال سوق دهد. گاهی نیز ممکن است که درمانگر عملکردهای حرکتی دهانی پایه‌ای را در بیمار تقویت کند و گاهی نیز نیاز به انجام تمرینات حسی حرکتی برای رسیدن به الگوهای بلع نرمال می‌باشد.
توجه داشته باشید که در مسیر درمان آپراکسی بلع باید صبور باشید و توصیه‌های درمانگر خود را جدی بگیرید و برنامه غذایی بیمارتان را با مشاوره‌های درمانگر پیش ببرید و از گنجاندن هر غذایی در برنامه غذایی بیمارتان، به سرعت غذا دادن به بیمار و پر کردن بیش از حد دهان بیمار با مواد غذایی ( به علت امکان بروز خفگی) اکیدا خودداری کنید.
نتیجه گیری
آپراکسی بلع یک اختلال مرتبط با عملکردها و پردازش‌های حرکتی مغز است. در آپراکسی بلع فرد توانایی غذا خوردن آگاهانه را ندارد این در حالی است که این عمل را به خوبی در شرایط عادی و بدون اینکه کسی از او بخواهد انجام می‌دهد. آپراکسی بلع باعث بروز مشکلاتی مثل مشکل در جویدن آب و غذا، نگه داشتن طولانی مدت غذا در دهان، تاخیر در شروع بلع و سرفه حین آب خوردن می‌شود. درمان آپراکسی بلع نیاز به بلع درمانی دارد. بلع درمانی توسط گفتاردرمانگری انجام می‌شود که در حوزه اختلال بلع به صورت تخصصی کار می‌کند. در صورتی که علائم آپراکسی بلع را در بیمارتان مشاهده کردید، میتوانید به صورت تلفنی، حضوری و یا آنلاین با تیم ایران مد اس ال پی در تماس باشید.
سوالات متداول شما
سوال1. آیا آپراکسی بلع در کودکان هم ممکن است رخ دهد؟
امکان بروز آپراکسی بلع به هر دلیلی در گروه کودکان نیز وجود دارد. با بررسی‌های به عمل آمده برخی کودکان در جویدن غذا و شکل دادن حرکات اولیه جویدن مشکل دارند. در این افراد عدم طراحی برنامه حرکتی درست می‌تواند ناشی از آپراکسی بلع باشد.
سوال2. آیا ممکن است آپراکسی بلع درمان نشود؟
بله این امکان وجود دارد که آپراکسی بلع بیماری درمان نشود. پتانسیل تغییر پذیری اختلال در تولید برنامه حرکتی می‌تواند با متغیرهای مختلفی در ارتباط باشد. به طور مثال عملکرد شناختی و فهم تمرینات یکی از مهمترین فاکتورها در درمان آپراکسی بلع می‌باشد. حال تصور کنید بیماری مبتلا به آلزایمر شدید باشد و در مراحل پیشرفته آن از آپراکسی بلع هم رنج ببرد. تغییرپذیری مغز برای اصلاح کدهای حرکتی در این گروه سنی بسیار اندک است. ما بایستی با توجه به شرایط بیمار امکان درمان آپراکسی بلع و یا عدم آن را وابسته به شرایط فیزیکی، شناختی، هیجانی بیمار تعیین کنیم.
سوال3. ازکجا متوجه شویم که مشکل بلع بیمارمان به دلیل آپراکسی است؟
تعیین وجود یا عدم وجود آپراکسی بلع با گفتار درمانگر متخصص در زمینه اختلال بلع است. شما میتوانید با شکایت وجود مشکلی در بلع به گفتار درمانگر متخصص بلع مراجعه کنید. این متخصص با بررسی فاکتورهای حرکتی به شما در مورد وجود آپراکسی بلع مشاوره خواهد داد.
سوال 4. درمان آپراکسی بلع چقدر زمان می‌برد؟
معمولا درمان آپراکسی بلع زمانبر نبوده و این مشکل حرکتی با تکنیک‌های خاصی در کمترین زمان ممکن قابل درمان است. درست است که شدت مشکلات بیمار در امکان درمان آپراکسی بلع و مدت زمان تغییرپذیری موثر خواهد بود، اما برای حرکتی که وجود دارد و فقط برنامه درستی برای اجرا فراهم نیست، امکان درمان در مدت زمان کوتاه وجود دارد. نسبت به به بیماری که اصلاً برنامه‌ای برای شکل دادن حرکت بلع ندارد.
منابع:
1. Swallowing apraxia in a patient with recurrent ischemic strokes
2. Swallowing Apraxia: A Disorder of the Praxis System?
