چرا باید در مورد کمکهای اولیه در اختلال بلع اطلاعات داشت؟
برای افرادی که به نحوی درگیر اختلال بلع یا دیسفاژی هستند یا در خانواده و اطرافیان خود فردی با این مشکل دارند، بسیار مهم است که در مورد کمکهای اولیه در اختلال بلع بدانند تا در موارد اورژانسی از بروز اتفاقات هولناک جلوگیری بعمل آید. از طرف دیگر جمعیت جامعه سالمند در کشور ما رو به افزایش است و از آنجایی که یکی از مشکلات رایج در دوره سالمندی و بیماری‌های سالمندی مثل آلزایمر اختلال بلع است، بنابراین اهمیت یادگیری در مورد اختلال بلع برای همه افراد جامعه محرز خواهد شد.
کمکهای اولیه در اختلال بلع چیست و شامل چه اقداماتی میشود؟
به طور کلی می‌توان گفت کمکهای اولیه در اختلال بلع به مجموعه اقداماتی گفته میشود که بیمار را از مشکلاتی مانند آسپیراسیون ( نشت غذا و مایعات به ریه) و خفگی نجات می‌دهد و یا از بروز آنها تا حد زیادی جلوگیری می‌کند. کمکهای اولیه در اختلال بلع شامل موارد زیر است:
- داشتن اطلاعات در مورد اختلال بلع. اختلال بلع یا دیسفاژی به ناتوانی در خوردن و آشامیدن گفته میشود. فرد دارای اختلال بلع هنگام غذا یا آب خوردن دچار مشکلاتی مانند سرفه و خفگی میشود. از آنجایی که فردی که اختلال بلع دارد دچار عوارضی مانند آسپیراسیون و عفونت ریه میشود، باید در مورد آن و علائمش اطلاعات کافی داشت. نشت آب و مواد غذایی به مجرای نای و ریه در صورتی که اندازه آن از حجم خاصی بزرگتر باشد، میتواند فرد را به تقلای تنفسی بیاندازد. در صورتی که تمایل دارید نشانه‌های اختلال بلع را بیشتر بدانید می‌توانید از مقالات درج شده در همین سایت استفاده کنید.
- یادگیری اقداماتی مانند هایملیخ و یا فشار دادن نای بیمار به جهت قرار دادن بیمار در شرایط سرفه کردن به منظور خارج شدن محتویات از مسیر هوایی (فقط در شرایط کاملا اورژانسی)
- تعدیل و تغییر نوع رژیم و بافت غذایی. شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین اقدامات در کمکهای اولیه در اختلال بلع، کنترل نوع رژیم غذایی است. زمانی که نوع بافت غذا متناسب با توانایی‌های عضلات بلع بیمار باشد، از مشکلاتی از جمله آسپیراسیون، خفگی، گیر کردن غذا در گلو و عفونت ریه به راحتی جلوگیری میشود. معمولا رژیم غذایی پوره شده و نرم، بافت مناسبی برای بیمار دیسفاژی است.
- عدم ارائه آب و غذا به بیماری که اختلال بلع را به شدتی دارد که در معرض آسپیراسیون و عفونت ریه است و استفاده از لوله‌های تغذیه به طور موقت تا ایمن شدن وضعیت تغذیه دهانی بیمار.
- قرار دادن بیمار در پوزیشن مناسب. این یکی از اصول مدیریت و درمان اختلال بلع این است که هنگامی که بیمار در حال غذا خوردن است حتما باید در وضعیت و پوزیشن مناسب باشد یعنی در حالت نود درجه و نشسته ( البته ممکن است برای برخی بیماران پوزیشن نیمه نشسته مناسب باشد). در هنگام پریدن غذا در گلو و یا پریدن آب در گلو نیز در صورتی که بیمار در حالت خوابیده است، حتما باید در حالت زاویه دار قرار گیرد و اگر امکان نشاندن بیمار وجود ندارد به پهلو برگردانده شود.
- ساکشن کردن بیمارانی که سرفه ضعیف دارند و یا بلع ضعیفی دارند و توانایی بلع ترشحات حلقی را ندارند و امکان خفگی با ترشحات ریوی و حلقی وجود دارد. البته ساکشن معمولا در شرایط بیمارستانی و توسط پرستار انجام می‌گیرد.
- بررسی عادات غذایی. گاهی علت پریدن غذا در گلو، دادن غذا به بیمار در زمان و شرایط نامناسب است. بنابراین با بررسی عادات غذایی بیمار به راحتی می‌توان از بروز سرفه و خفگی حین بلع جلوگیری کرد.
- اقدام دیگری که در کمکهای اولیه در اختلال بلع ممکن است مفید باشد، داشتن کپسول اکسیژن یا دستگاه اکسیژن ساز برای بیماری است که مستعد افت اکسیژن است یا مشکل تنفسی دارد. گاهی در هنگام پریدن آب و غذا در گلو به اکسیژن نیاز میباشد.
بلع درمانی. همه‌ی موارد گفته شده در واقع کمکهای اولیه در اختلال بلع است و بیماری که مشکل بلع دارد با رعایت موارد گفته شده از خطرات و مشکلات احتمالی محفوظ می‌ماند. برای از بین بردن و درمان اختلال بلع نیاز به خدمات توانبخشی بلع است.
برای جلوگیری از بازگشت غذا به مسیر تنفسی و آسپیراسیون محتویات چه باید کرد؟
حفظ موقعیت نشسته به مدت نیم ساعت بعد از غذا خوردن و همچنین کمتر غذا خوردن و مصرف مواد غذایی به صورت پوره شده یکی از راهکارهای محافظت از مسیر تنفسی است. مورد دوم نکاتی در رابطه با پوزیشن خواب بیمار است. در صورتی که بیمارتان رفلاکس معده به مری دارد و مواد غذایی به راحتی به سمت بالا یعنی حلق خارج می‌شوند، بایستی پوزیشن خوابشان به زاویه بیشتر از ۲۰ درجه و به طرفین و کمتر به حالت طاق باز متمایل باشد. در این صورت احتمال ورود مواد غذایی رفلاکس شده به مسیر تنفسی کاهش می‌یابد و شما کمتر نیازمند کمکهای اولیه در اختلال بلع خواهید بود.
آیا در مورد سه سطح کمکهای اولیه به بیمار آسپیره کرده اطلاعات دارید؟
راهکار اول برای کمک به بیماری که آب و مواد غذایی مسیر تنفسی نشت کرده باشد، حفظ پوزیشن به حالت سجده و درخواست از بیمار برای سرفه کردن موثر جهت خارج کردن مواد آسپره شده میباشد. در همین حین با وارد آوردن ضربه بین دو کتف بیمار به خروج آب و مواد غذایی کمک می‌کنیم.
در حالت دوم به هر دلیلی تقلای تنفسی بیمار بالا میباشد و امکان خارج کردن مستقل وجود ندارد. در این صورت مانور هایملیخ را برای بیمار انجام می‌دهیم. بدین صورت که در حالت نشسته و یا ایستاده و متمایل به سمت جلو دیافراگم بیمار را با انگشت فشار داده و به بیشتر شدن فشار تنفسی وی برای خارج کردن آسپیره شده کمک می‌کنیم.
در حالت سوم ممکن است با شرایطی مواجه شویم که بیمار حتی با کمک دو سطح اول قادر به خارج کردن لقمه غذایی و یا مایعات نیست که در این صورت وضعیت کاملا اورژانسی بوده و بایستی با یک فشاری سیستم تنفسی را برای خروج ماده فعال کنیم. فشار آوردن به قسمتی از نای فقط و فقط در موارد اورژانسی بایستی توسط گفتار درمانگر برای شناسایی محل دقیق فشار و چگونگی انجام آن آموزش داده شود. این آموزش به شما برای کمک به بیمار برای حفظ حیات وی است.
درمان اختلال بلع چگونه است؟
در ابتدا باید گفت که هدف درمان اختلال بلع باید حفظ تغذیه کافی برای بیمار و به حداکثر رساندن محافظت از راه هوایی و جلوگیری از آسپیراسیون باشد. اختلال بلع دهانی و حلقی معمولا قابل درمان است و از طریق استراتژی‌ها و مانورهای توانبخشی بلع قابل درمان است. هر چند که درمان اختلال بلع به ندرت دارویی و جراحی است اما در مواردی که علت اختلال بلع، مواردی مانند تنگی و انسداد مری باشد، اقدامات جراحی لازم است. توانبخشی بلع یا بلع درمانی ترکیبی از تمرین درمانی، مانورها و ورزش‌های درمانی برای تقویت عضلات بلع، دستورزی و ماساژ و الکتروتراپی است که توسط گفتاردرمانگری انجام میشود که علاوه بر درمان اختلالات گفتار و زبان در حیطه درمان اختلال بلع نیز تخصص و تجربه کافی دارد. این که بیمار چه نوع درمانی را دریافت کند بستگی به نوع و شدت اختلال بلع بیمار دارد و برنامه درمانی توسط درمانگر مربوطه تعیین خواهد شد.
آیا درمان خانگی بلع نیز امکان پذیر است؟
درمان خانگی بلع ممکن است تعابیر مختلفی داشته باشد. اگر منظور از درمان خانگی بلع، ارائه غذا یا داروی خانگی خاصی برای درمان اختلال بلع باشد، این تعبیر اشتباه است زیرا چنین چیزی امکان پذیر نیست. اگر درمان خانگی بلع به معنای انجام اقدامات درمانی توسط متخصص مربوطه اما در منزل بیمار باشد، این امر به راحتی امکان پذیر است. اما درمان خانگی بلع میتواند به معنای همکاری خانواده بیمار با درمانگر برای تسریع بخشیدن امر درمان از طریق انجام دادن تمریناتی است که درمانگر به آنها آمورش داده است، که این امر نیز امکان پذیر است.
اگر آسپیراسیون رخ دهد چه اقدامات اولیه‌ای باید انجام داد؟
اگر غذا و یا مایعات وارد ریه بیمار شود و در اصطلاح پزشکی آسپیراسیون رخ دهد ابتدا بایستی وجود علائم اولیه مثل تب، مشکلات تنفسی، کاهش سطح هوشیاری و افت اکسیژن را چک کرد و در صورت وجود علائم، باید حتما از پزشک کمک گرفت و در صورت تشخیص پزشک ممکن است لازم باشد فرد در بیمارستان بستری گردد. با توجه به شدت آسپیراسیون و وضعیت بیمار دریافت آنتی بیوتیک با توجه به نظر پزشک معالج، تعبیه لوله تغذیه NG، ساکشن ترشحات، فیزیوتراپی تنفسی و گفتاردرمانی به جهت تراپی بلع لازم خواهد بود.
نتیجه گیری
کمکهای اولیه در اختلال بلع در درجه‌ی اول به منظور جلوگیری از اقدامات ناگواری مثل گیر کردن غذا در گلو و خفگی و سپس به جهت مدیریت و درمان اختلال بلع صورت می‌گیرد. با توجه به افزایش جمعیت سالمند در کشور ما، دانستن علائم اختلال بلع که معمولا به صورت پریدن آب در گلو و پریدن غذا در گلو خود را نشان می‌دهد، لازم است. یادگیری اصول اولیه کمکهای اولیه در اختلال بلع نیازمند داشتن آگاهی در مورد فرایند اختلال بلع و چگونگی نشت آب و مواد غذایی به مسیر نای است. شما باید بدانید که آب و مواد غذایی چگونه وارد مسیر تنفسی می‌شوند و کی و به چه صورتی بایستی این مواد را خارج کرد. چگونه می‌توان راه هوایی را برای خروج مواد غذایی و مایعات مستعد کرد؟ از چه تکنیکی برای بالا آوردن مواد آسپیر شده به مسیر تنفسی استفاده میشود؟ در سایت ایران مد اس ال پی می‌توانید جواب تمام سوالات خود را بیابید.
منابع:
www.mayoclinic.org
Managing Feeding and Swallowing Challenges
Managing feeding, chewing and swallowing difficulties
سوالات متداول
یکی از آیتمهای کمکهای اولیه در اختلال بلع ساکشن مواد آسپیره شده به مسیر هوایی میباشد. این کار بایستی توسط همکاران پرستاری و فوریتهای اورژانس انجام گردد. ساکشن اصولی توسط این همکاران انجام میشود و آب و مواد غذایی آسپیره شده به مسیر هوایی خارج میگردد. همراه و خانواده بیمار برای انجام ساکشن آمادگی کافی را نداشته و در صورت آموزش توسط سیستم پرستاری به کار بردن ساکشن به عنوان یکی از موارد کمکهای اولیه در اختلال بلع امکانپذیر خواهد بود.
الزامی برای تهیه دستگاه ساکشن بیمارستانی وجود ندارد. برخی از بیماران با استفاده از دستگاه ساکشن تک موتور هم در معرض خطر نخواهند بود. قسمت مهم کار آشنایی با تکنیک اصولی ساکشن است که بایستی منطبق بر ایمنی بیمار و کارا باشد.
