اختلال بلع در ضایعه مغزی چیست و چرا اهمیت دارد؟

اختلال بلع در ضایعه مغزی به ناتوانی در خوردن و آشامیدن به دنبال یک آسیب مغزی مانند سکته مغزی گفته می‌شود. اختلال بلع، دیسفاژی نیز نامیده می‌شود. اختلال بلع یا دیسفاژی اکثریت بیماران سکته مغزی حاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگرچه برخی از آنها ظرف دو هفته بهبودی می‌یابند اما بسیاری از آنها با مشکلات طولانی مدت حرکتی، گفتار و بلع مواجه می‌شوند. اختلال بلع مشکلاتی مانند عفونت ریه، طولانی شدن مدت زمان بستری، سو تغذیه، کم آبی و کاهش کیفیت زندگی را برای این افراد ایجاد می‌کند. از این رو رفع مشکل بلع در سکته مغزی، یکی از اقدامات مهمی محسوب می‌شود که در روند درمان این بیماران باید انجام شود.

 

 

چگونه اختلال بلع در ضایعه مغزی رخ می‌دهد؟

 

بلعیدن یک مکانیسم بسیا پیچیده و تحت کنترل مغز است. برای شکل گیری این عمل پیچیده بیش از 30 عضله در هماهنگی کامل با یکدیگر فعالیت می‌کنند. این عضلات تحت فرماندهی مغز هستند و توسط اعصابی که از مغز منشعب می‌شوند؛ عصب دهی می‌شوند. وقتی یک ضایعه مغزی مثل سکته مغزی رخ می‌دهد، عملکرد آن قسمت از مغز مختل شده و به تبع آن هماهنگی و کارکرد عصب عضله نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. عملکرد بلع در مغز ما تحت کنترل ساقه مغز و همچنین مناطق دیگری در قشر مغز مانند اینسولا و چندین ناحیه دیگر است. هر چه آسیب به این نواحی نزدیک‌تر باشد، احتمال بروز اختلال بلع در ضایعه مغزی بیشتر خواهد بود. بنابراین علت اصلی اختلال بلع پس از سکته مغزی، آسیب به قشر یا ساقه مغز و یا آسیب به اعصاب و عضلات بلع است. اختلال بلع زمانی ایجاد می‌شود که ضایعه مغزی باعث اختلال در عملکرد مغز، اعصاب و عضلات و هماهنگی بین آنها شود.

نشانه‌های مشکل بلع درسکته مغزی چیست؟

علائم اختلال بلع در ضایعه مغزی متنوع است اما معمولا شامل موارد ذیل می شود:

• بلع سخت و همراه با تلاش و تقلا

• بلع مکرر یک لقمه 

• سرفه حین و یا بعد از بلعیدن

• احساس گیر کردن غذا در گلو

• احساس خفگی حین غذا خوردن

• کاهش وزن قابل توجه

• کم آب شدن بدن

• عفونت مکرر ریه

• تغییر کیفیت صدا پس از خوردن و آشامیدن

• کاهش سطح اکسیژن خون

• تب‌های مکرر

• کاهش سطح هوشیاری

آیا علاوه بر اختلال بلع، اختلال زبان و گفتار در اثر ضایعات مغزی نیز رخ می‌دهد؟

بله. متاسفانه اختلال بلع در ضایعه مغزی تنها مشکل این بیماران نیست و همانطور که در ابتدا گفته شد برخی از این عزیزان اختلال حرکتی و اختلال گفتار و صحبت کردن نیز پیدا می‌کنند. تحقیقات نشان داده است که که در هفته‌های اول در برخی از بیماران بهبودی‌های خودبخودی رخ خواهد داد اما این بهبودی‌ها همیشه کامل نبوده و درجاتی از مشکلات گفتاری برای این افراد باقی خواهد ماند.

به اختلال زبان و گفتار در اثر ضایعات مغزی آفازی گفته می‌شود. آفازی انواع مختلفی دارد که هر کدام نشانه‌های خاص خود را دارند. نوع و شدت اختلال زبان و گفتار در اثر ضایعات مغزی بستگی به وسعت ضایعه مغزی و محل درگیری وجود دارد. معمولا شدیدترین نوع آفازی‌ها آنهایی هستند که در اثر آسیب به نیمکره چپ مغز رخ می‌دهند. زیرا بیشترین مراکز مرتبط با عملکرد زبان و گفتار در نیمکره چپ مغز واقع شده‌اند، بنابراین احتمال بروز اختلال زبان و گفتار در اثر ضایعات مغزی که در نیمکره چپ رخ داده است بسیار بالاست.

 

 

مشکل بلع در سکته مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

 

یک روش رایج برای تشخیص اختلال بلع پس از سکته مغزی، ارزیابی‌های بالینی است. ارزیابی‌های بالینی شامل بررسی عملکرد عضلات بلع، دهان و صورت و همچنین مشاهده بلعیدن بیمار در بافت‌های مختلف اعم از مواد سفت، نرم و مایعات است. بررسی وضعیت ریوی و سیستم تنفسی بیمار نیز در ارزیابی‌های بالینی بلع مهم می‌باشد. گاهی ممکن است نیاز به ارزیابی‌های دقیق‌تری باشد که در این صورت از روش‌های تشخیصی ابزاری مثل تست ویدئو فلوروسکوپی و آندوسکوپی بینی استفاده می‌شود.

 

برای رفع مشکل بلع در سکته مغزی چه باید کرد؟

 

پیش از اینکه به رفع مشکل بلع در سکته مغزی بپردازیم باید خدمت شما عرض کنم که مدیریت اختلال بلع در ضایعه مغزی خصوصا در هفته‌های اول پس از ضایعه اهمیت بسیاری دارد، زیرا ریسک اختلال بلع و آسپیراسیون در بیمار بالا می‌باشد. آسپیراسیون ورود مواد غذایی و مایعات به ریه و ایجاد عفونت است. در این خصوص لازم است که درمانگر بلع بر بالین بیمار حضور یابد و چنانچه ریسک آسپیراسیون برای بیمار وجود داشته باشد توصیه به استفاده از روش‌های تغذیه‌ای جایگزین مثل Tube Feeding و یا تغذیه وریدی کند تا از بروز مشکلاتی مانند پنومونی یا عفونت ریه جلوگیری بعمل آید.

برای رفع مشکل بلع در سکته مغزی باید توانبخشی بلع صورت گیرد. بلع درمانی توسط گفتاردرمانگری صورت می‌گیرد که به طور ویژه در حوزه‌ی درمان اختلال بلع و دیسفاژی فعالیت می‌کند. درمان اختلال بلع در ضایعه مغزی شامل اقداماتی مثل تمرین درمانی، دستورزی و ماساژ، استفاده از دستگاه‌های الکتروتراپی و روش‌های نوین است. درمان اختلال بلع در ضایعه مغزی با توجه به ماهیت اختلال بلع بیمار و شدت آن صورت می‌گیرد.

 

 

 

آیا همیشه درمان اختلال بلع پس از سکته مغزی لازم است؟

 

برخی از شرایط دیسفاژیک به مرور زمان خودبخود بهبود می‌یابند. با این حال هنگامی که یک اندام بدن خصوصا وقتی که آن اندام شامل عضلات مخطط باشد مورد استفاده قرار نگیرد به مروز زمان آتروفیک شده و تحلیل می‌رود و عملکرد آن عضله و اندام ضعیف و ضعیف تر خواهد شد. بنابراین اگرچه ممکن است توانایی بلع به صورت خودبخودی در طول زمان برگردد اما پزشک نباید درمان را به امید بهبودی خودبخودی به تعویق بیاندازد به ویژه که قوی نگه داشتن عضله در این بیماران بسیار مهم است.

 

نتیجه گیری

اختلال بلع در ضایعه مغزی با مشکلات پزشکی و اجتماعی برای بیمار همراه است و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار خواهد داد. اختلال بلع پس از سکته مغزی بسیار رایج است و برخی تحقیقات نشان داده است که بیش از 50 درصد جمعیت بیمارانی که دچار حملات سکته مغزی می‌شوند درجاتی از اختلال بلع را نشان می‌دهند. علت مشکل بلع در سکته مغزی بهم ریختگی هماهنگی عصب و عضله ناشی از آسیب به مغز است. در حال حاضر داروی مشکل بلع وجود ندارد و راه حل رفع مشکل بلع در سکته مغزی، توانبخشی بلع است. توانبخشی بلع توسط گفتاردرمان حاذق در زمینه درمان اختلال بلع صورت می‌گیرد. تیم ایران مد اس ال پی با سابقه‌ی ویزیت و درمان صدها بیمار دارای اختلال بلع در ضایعه مغزی انتخابی مطمئن برای درمان بیمار شما خواهد بود.

منابع:

Management of Dysphagia in Stroke Patients - PMC

Dysphagia after Stroke: an Overview - PMC

 

سوالات متداول شما

سوال1. اولین راه حل درمانی در رفع مشکل بلع در سکته مغزی چیست؟

اولین قدم در اختلال بلع در ضایعه مغزی جلوگیری از آسپیراسون است. این اقدامات پیشگیرانه ممکن است شامل توقف تغذیه دهانی و استفاده از لوله‌های تغذیه و یا اصلاح بافت و نوع رژیم غذایی به بافت‌هایی محدود مثل پوره جات است تا زمانی که فرد بلع کاملا ایمن و نرمال را به دست بیاورد و بتواند غذا خوردن از راه دهان را شروع کند یا بتواند تمام بافت‌های غذایی را مصرف کند.

سوال2. درمان اختلال بلع در ضایعه مغزی چقدر زمان می‌برد؟

مدت زمان درمان اختلال بلع پس از سکته مغزی با توجه به عواملی مثل شدت اختلال و محل درگیری متفاوت است. گاهی مشکل بلع در سکته مغزی در طی دو هفته اول پس از حادثه بهبود می‌یابد اما گاهی ممکن است هفته‌ها و گاها ماه‌ها طول بکشد، بخصوص اگر سکته مغزی در ناحیه ساقه مغز رخ دهد که مرکز کنترل بلع می‌باشد.