اوتیسم چیست و چگونه زندگی یک فرد را تحت الشعاع قرار می‌دهد؟

اختلالات طیف اوتیسم یکی از مهمترین نگرانی‌های نظام مراقبت سلامت است. در برخی کشورهای توسعه یافته بخش بزرگی از بودجه سیستم سلامت وقف کمک به کودکانی می‌شود که دربرقراری ارتباط با دیگران، تعامل با والدین و همسالان، رشد گفتاروزبان، یادگیری و تحصیل مشکل دارند. طیف اوتیسم در سه سطح دسته بندی شده و کودکانی که در سطح 3 قرارمی‌گیرند، دارای حداکثر وابستگی هستند. کودکان در این دسته توانایی صحبت کردن و ادراک درست از محیط را نداشته و برای انجام کارهای خیلی ساده زندگی هم نیازمند حمایت از مراقبین و خانواده می‌باشند. طبق اطلاعات فوق تصور حجم بالای هزینه‌های تحمیلی به سیستم مراقبت سلامت و خانواده کودک دور از انتظار نیست. بروز اولین نشانه‌های اوتیسم درسالهای اول زندگی و عموما در سه سال اول است و کودکان مبتلا یا از مسیر رشد در تمامی جنبه‌های آن منحرف می شوند و یا با تاخیر فراوان مهارت‌های رشدی را فرا می‌گیرند که در اغلب موارد با حمایت حداکثری است.
اوتیسم عمدتاً خود را با نشانه مشکل در برقراری ارتباط برقرار کردن با دیگران نشان می‌دهد. این کودکان رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری و بی‌قراری‌های خاصی دارند که آنها را با دیگر کودکان متمایز می‌کند. رفتارهای نابهنجار که آنها را از گروه عادی متمایز می‌کند شامل عادت‌های متفاوت تغذیه‌ای، تفاوت در برقراری ارتباط با دیگران، تفاوت در گذراندن اوقات فراغت و امور روزمره زندگی، و تفاوت در اکتساب حسی محیطی می‌باشد. این بیماری عصب روانشناختی در صورتی که کودکی را درگیر خود کند، مهارت‌های اجتماعی تحصیلی و شغلی وی را تحت شعاع قرار داده و ناتوانی‌های عمده‌ای برای فرد ایجاد خواهد کرد. یکی از این ناتوانی‌ها که ممکن است برای کودک مبتلا به اوتیسم ایجاد شود اختلال بلع در اوتیسم است.

آیا اختلال بلع در کودکان می‌تواند نشانه اوتیسم باشد؟

شاید برای برخی سوال باشد که ما چگونه بایستی تشخیص دهیم که کودکمان مبتلا به اوتیسم است؟ آیا علائم مشکل بلع در کودکان هم جز علائم اوتیسم محسوب می‌شود. پاسخ به این دسته از سوالات بسیارسخت است چون مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و به طور کلی رشد در انسان متاثر از سلامت ساختار و عملکرد قسمت‌های مختلفی در بدن است. یک اختلال ساده مانند مشکل بلع درکودکان می‌تواند علامت طیف وسیعی از مشکلات عصبی، عضلانی، رفتاری، هیجانی و... باشد و تمییز گذاری ارتباط آن به بیماری اوتیسم و غیرآن بسیار دشوار می‌باشد. اینکه کودک من حرف نمی‌زند و صدایش می‌‌کنم پاسخی از او دریافت نمی‌شود هم می‌تواند از مشکلی مانند کم شنوایی حاصل شود و هم اوتیسم.     
ناتوانی در تشخیص و تمییز گذاری برای خانواده خالی از ایراد است. خانواده کودک تنها وظیفه‌ای که دارد این است که از رشد کوک خود و در حال تغییر بودنش باخبر باشد. او را با خواهر یا برادر بزرگتر و کوچکتر از خودش مقایسه کرده و در صورت وجود کمترین مغایرت آن را با پزشک اطفال کودک در میان بگذارد. بنابراین اولین مراجعه به پزشک اطفال است.
 با مراجعه اول به پزشک اطفال و اعلام علایم متفاوت فرزندتان و متناسب با گزارش ها از شما سوالاتی در مورد رشد کودکتان در تمامی جنبه‌های رشدی پرسیده می‌شود. پس از انطباق با نمودارهای رشد طبیعی ممکن است برای بررسی بیشتر شما را به متخصصین مربوطه ارجاع دهند و یا اینکه زنگ خطر را برای بررسی‌های بعدی و مشاهده دقیق‌تر رفتارهای کودک روشن کرده و اقدامات متناسب با بروز علایم بعدی را مشخص کنند. بنابراین مراجعه به پزشک اطفال اولین اقدام است. 
در رابطه با اختلال بلع در اوتیسم نیز همانند سایر اختلالات رشدی در قدم نخست بایستی گزارش مربوطه به پزشک رسیده و با صلاحدید ایشان به گفتاردرمانی ارجاع شود. البته بایستی بیان کرد که همه پزشکان فارغ از ویژگی‌های شخصیتی و دیدگاه‌های فردی‌شان تصمیمات درستی در مورد زمان مناسب ارجاع به متخصصین و لزوم آن نمی‌گیرند. بنابراین راهکار اصلی در این شرایط توجه حداکثری به تغییرات وابسته به افزایش سن کودک و درنهایت اقدام به بررسی دقیق‌تر توسط پزشک معالج است.
تشخیص بیماری اوتیسم عموما توسط متخصصی روانپزشک کودکان و نوجوانان انجام شده و پزشکان دیگر ذی صلاح اعطای تشخیص بدون بررسی دقیق و بر اساس مشاهدات بالینی نیستند. روانپزشک کودک و نوجوان بر اساس اطلاعات به دست آمده از بررسی رفتارهای کودک، معاینه فیزیکی وی و مشاهده تعامل کودک با والدین و محیط و برگزاری جلسه مصاحبه تخصصی با والدین کودک، تشخیص بیماری اوتیسم و یا عدم آن را نهایی می‌کند.
حضور مشکلات غذا خوردن کودک اوتیسم برای بسیاری از متخصصان مبرم شده است. یعنی اینکه اختلال بلع کودکان اوتیسم که منتج از مشکلات حسی و مشکلات حرکتی است ثابت شده است. مشکلات غذا خوردن کودک اوتیسم به شکل‌های مختلف خود را نشان می‌دهد اما اینکه این مشکلات چگونه به تشخیص گذاری اوتیسم کمک می‌کنند، جای سوال دارد. اختلال بلع کودکان اوتیسم همانند دیگر مشکلاتی که در کنار مشکلات ارتباطی در این کودکان وجود دارد، بایستی در چک لیست علائم و تابلوی بالینی بیمار قید شود. همه ما می‌دانیم که اختلال اوتیسم مجموعه‌ای از علائم را در بر می‌گیرد. اختلال بلع در اوتیسم اگر در کنار سایر علائم حضور داشت، احتمال اینکه کودک شما اوتیسم باشد بسیار بالا خواهد بود. اما فراموش نمی‌شود که هسته اصلی مشکلات کودکان اوتیسم مشکل در برقراری ارتباط است و نه اختلال بلع در اوتیسم.
 ارجاع نخست توسط متخصصین اطفال به متخصصین روانپزشک اتفاق افتاده و درصورت مشاهده علایم جهت تقویت بلع در کودکان و رفع علایم اختلال بلع در اوتیسم  کودک را به متخصصین گفتاردرمانی صاحب صلاحدید درحیطه تخصصی اختلالات بلع معرفی می کنند.

آیا علایم اختلال بلع در اوتیسم را می‌شناسید؟

اختلال بلع در اوتیسم به طور معمول با یک سری از علائم خاص و تیپیک بروز می‌یابد. در صورت همراه شدن بیماری اوتیسم با بیماری دیگری مانند سندرم‌ها، علایم استثنا هم در این کودکان مشاهده می‌شود. مشکلات غذا خوردن کودک اوتیسم خود را با علامت‌هایی نظیر موارد زیر بروز می‌دهد:

 

• اختلال در جویدن لقمه‌های غذایی
•  نگه داشتن غذا در داخل دهان
•  عق زدن و سرفه در حین ارائه غذا از راه دهان
•  تف کردن لقمه غذا
•  آهسته خوردن و نگه داشتن تفاله غذاها در داخل دهان
•  محدودیت مصرف مواد جویدنی و محدود شدن رژیم غذایی به مواد مایع مانند شیر
•  بو کردن مواد غذایی قبل از مصرف
•  آبریزش دهانی و بیرون ریختن مواد غذایی از دهان
•  ایجاد حالت خفگی حین خوردن غذا
•  طولانی بودن زمان صرف غذا

 

موارد ذکر شده از جمله علایم شایع اختلال بلع در اوتیسم است. اختلال بلع کودکان اوتیسم در اغلب موارد با این علامت‌ها بروز دارد. هرچند ممکن است مازاد بر این موارد علائم دیگری از مشکلات غذا خوردن کودک اوتیسم نیز بروز یابد که عملکرد خوردن و بلعیدن وی را با افراد عادی متفاوت جلوه خواهد داد.

علت بروز علایم مشکل بلع در کودکان اوتیسم چیست؟

علت عمده علایم مشکل بلع در کودکان رفلاکس معده به مری و بیماری‌های مغز و اعصاب مانند فلج مغزی و ضربه‌های وارده به مغز است. اما در اختلال بلع در اوتیسم عمده علایم اختلال بلع به علت بیش حسی و کم حسی ناحیه دهان و حلق، ضعف عضلات ناشی از استفاده نکردن و عدم آگاهی نسبت به خود و فضای اطراف و به عبارت دیگر محدودیت های شناختی آنان اتفاق می‌افتد.
 علامتی مانند عق زدن حین خوردن مواد جامد به علت بیش حسی در ناحیه دهان رخ می دهد. رفلکس عق زدن و تهوع یکی از رفلکس‌های حفاظتی نجات‌بخش انسان با محل تحریک واقع در خلف حفره دهان است. در برخی از موارد مشکلات غذا خوردن کودک اوتیسم محل تحریک رفلکس عق زدن در قدامی‌ترین قسمت دهان است و با قرار دادن هر ماده سختی در دهان فعال می‌شود. با توجه به تهاجمی بودن حرکت تهوع کودک ترسیده و ازخوردن مواد غذایی نیازمند جویدن امتناع می‌کند. در برخی از کودکان مبتلا، اختلال بلع در اوتیسم به صورت ناتوانی در جویدن گزارش می‌شود. این علامت می‌تواند ناشی از عدم وجود طرحواره حرکتی جویدن در توسعه مهارت‌های حرکتی دهانی باشد.
علت بیماری خود اوتیسم هنوزناشناخته است و علی رغم اثباتی از رد  ژن‌هایی در بروز آن، هنوز توافق نظری برای علت واحد شناسایی نشده است.

ارزیابی اختلال بلع کودکان اوتیسم چگونه است؟

هدف ازبررسی اختلال بلع در اوتیسم شناسایی عامل زمینه‌ای ایجاد کننده مشکل است. مصاحبه  و کسب اطلاعات از والدین و رفتارهای تغذیه‌ای کودک، مشاهده تغذیه دهانی، معاینه فیزیکی و برخی تست‌های تشخیصی مانند آندوسکوپی و فلئوروسکوپی بلع به جهت تشخیص پاتوفیزیولوژی و ماهیت مشکل ودستیابی به اطلاعاتی برای طرح ریزی درمانی به کار می‌رود. تقویت بلع در کودکان با بزرگسالان کاملا متمایز و متفاوت است پس می‌توان بیان کرد که ارزیابی‌های مورد استفاده در اختلال بلع در اوتیسم هم به صورت موردی انتخاب شده و برای شناسایی ماهیت مشکل به کار می‌رود.

تمرینات دهانی حرکتی برای کودکان اوتیستیک چگونه به رفع مشکل بلع آن‌ها کمک می‌کند؟

اختلال بلع در اوتیسم با علایم متفاوتی در فرد به فرد افراد مبتلا به اوتیسم بروز می‌یابد. به طوری که دو کودک با علایم ارتباطی و مهارت‌های شناختی یکسان ماهیت اختلال بلع کاملا متفاوتی از هم دارند. تاثیر محتوای عملکرد‌های شناختی، زبانی و ارتباطی و نوع علایم در درمان انتخابی، نوع درمان آن را با درمان سایراختلالات متفاوت و به نوعی منحصر به فرد ساخته است. درمان اختلال بلع در اوتیسم حتی با درمان بلع نوزادان به عنوان نزدیک‌ترین گروه سنی به آنها، متفاوت است. هدف درمان بلع نوزادان افزایش حجم دریافت شیر و تحمل نوزاد است در حالی که در کودکان اوتیسم هدف تجربه بافت‌های مواد غذایی مختلف، کاهش اضطراب، افزایش سرعت تغذیه و تامین حداقل‌های انرژی برای تسهیل آموزش‌های ضروری است. کودکان دارای اختلال بلع در اوتیسم از درمان‌های بهبود حس داخل دهانی، تمرینات دهانی حرکتی، الکتروتراپی و سایر درمان‌های جبرانی و حمایتی نفع می‌برند.
تمرینات دهانی حرکتی برای کودکان اوتیستیک شامل اقداماتی است که ناهنجاری‌های بلع آنها را کاهش می‌دهد. با استفاده از تمرینات دهانی حرکتی برای کودکان اوتیستیک حرکات شکل مناسبی پیدا کرده و حرکات اضافی حذف می‌گردد. در تمرینات هدف اصلی تغییر مشکلات غذا خوردن کودک اوتیسم است. این تمرینات بر روی زبان، لب‌ها و فک اعمال می‌شود. مطالعات مختلف نشان دادند که اختلال بلع کودکان اوتیسم با استفاده از تمرینات دهانی حرکتی برای کودکان اوتیستیک قابل درمان است.
برای انجام تحریکات دهانی و حرکتی نیاز به تجهیزات خاصی است که بایستی کلینیک بلع درمانی مد نظر شما به آنها مجهز باشد.

نتیجه گیری

اختلال بلع در اوتیسم علی رغم ایجاد محدودیت برای افراد مبتلا قابل درمان بوده و با انجام گفتاردرمانی تعدیل و کاملا بهبود می‌یابد. درمان‌های فشرده و با ایجاد رابطه مثبت بین درمانگر و کودک مبتلا به اوتیسم می‌تواند از ناهنجاری‌های عملکرد بلع این کودکان کاسته و آن‌ها را برای تجربه خوردن عاری از اضطراب غذاهای متنوع آماده کند. ما در تیم بلع درمانی ایران مد اس ال پی تجربه‌های بسیار مثبتی از درمان اختلال بلع در اوتیسم داشته‌ایم. در صورت تمایل به دریافت مشاوره درخواست آن را در وبسایت ما ثبت بفرمایید.

 

سوالات متداول شما

سوال1. برای درمان اختلال بلع در اوتیسم چند جلسه درمانی مورد نیاز است؟

تعداد جلسات درمان اختلال بلع در اوتیسم در فرد به فرد این بیماران متفاوت بوده و پروتکل خاصی برای تعیین تعداد جلسات خاص و معین وجود ندارد.

سوال2. آیا برای درمان اختلال بلع در اوتیسم باید به کلینیک دیسفاژی مراجعه کنیم؟

برای درمان اختلال بلع در اوتیسم بهتر است به کلینیک دیسفاژی مراجعه بفرمایید. اما اگر اختلال اوتیسم در کودک شما منجر به اضطراب و بی‌قراری کودک شده است، در صورت مراجعه به کلینیک‌های درمان اختلال بلع، اضطراب کودک دوچندان شده مشکلات رفتاری وی را بیشتر می‌کند. توصیه ما این است که در صورت عدم امکان درمان اختلال بلع در کلینیک دیسفاژی، مشکلات غذا خوردن کودک اوتیسم را در منزل خود درمان کنید.

منبع:
Parent-reported feeding and swallowing difficulties of children with autism spectrum disorders (aged 3 to 5 years) compared to typically developing peers: a South African study