مشکل بلع بعد از شیمی درمانی چگونه به وجود می‎آید؟

شیمی درمانی به عنوان یک روش درمانی، نقش موثری در معالجه بیماران مبتلا به سرطان دارد. اگرچه این تکنیک درمانی اثر بخشی بالایی دارد اما عوارض حاد و طولانی مدت ایجاد می‌کند. عوارض شیمی درمانی بر ایمنی بلع و کیفیت زندگی تاثیر می‌گذارند. رفع مشکل بلع در این بیماران به علت پیامدهایی مانند آسپیراسیون، سوء تغذیه، خطر خفگی و دهیدراسیون ضروری است. شیمی درمانی می‌تواند باعث التهاب و تحریک دستگاه گوارش شود، که ممکن است مشکل بلع، آدینوفاژی یا بلع دردناک را ایجاد کند. افزایش خلط گلو بعد از شیمی درمانی، کاهش تولید بزاق و خشکی دهان، ضعف عضلات بلع، بروز زخم در ناحیه دهان و همچنین ایجاد مشکلات حسی از اصلی‌ترین مسائلی است که منجر به ایجاد مشکل بلع بعد از شیمی درمانی می‌شود. 

 

 

اختلال بلع در سرطان سر و گردن به چه علت بروز میابد؟

اختلال بلع در سرطان سر و گردن یکی از مشکلات شایعی است که تقریبا 70 درصد این بیماران در طول بیماری با آن مواجه می‌شوند. اختلال بلع در سرطان سر و گردن اغلب به علت آسیب‌های عملکردی یا تغییرات بافتی و ساختاری به وجود می‌آید. سرطان سر و گردن باعث تکثیر بی رویه سلول‌ها در این نواحی می‌گردد. رشد غیر طبیعی سلول‌‌ها باعث ایجاد تغییرات سلولی شده و عملکرد صحیح عضلات و اعصاب را تحت تاثیر قرار می‌دهد. عمل بلع فرایند پیچیده‌ای است که به هماهنگی دقیق اعصاب و عضلات نیاز دارد. در نتیجه تغییرات بافتی و ساختاری ناشی از سرطان‌های ناحیه سر و گردن می‌توانند به سرعت بر فیزیولوژی بلع تاثیر منفی بگذارند. علاوه بر آن روش‌های درمان سرطان مانند پرتودرمانی، شیمی درمانی و جراحی نیز می‌توانند از عوامل ایجاد کننده مشکل بلع در سرطان باشند.

درمان زخم دهان بعد از شیمی درمانی به چه طریقی انجام می‌شود؟

برخی داروهای شیمی درمانی می‌توانند به شکل مستقیم یا غیر مستقیم بر بافت‌های دهان تاثیر بگذارند و زخم‌های دهانی ایجاد کنند. پوشش مخاطی در نواحی دهان و حلق در مقابل اثرات شیمی درمانی آسیب پذیر است. التهاب مخاط دهان، کاهش ترشحات دهانی و خشکی دهان و خلط گلو بعد از شیمی درمانی از رایج‌ترین عوارض شیمی درمانی برای بیماران سرطانی است. 

درمان شیمی درمانی اغلب سیستم ایمنی بدن را با اختلالاتی مواجه می‌کند. سیستم ایمنی ضعیف شده ممکن است باعث افزایش خطر عفونت‌ها در دهان شود و زخم‌های دهانی را به همراه داشته باشد. مراقبت دقیق از دهان و بهداشت دهانی می‌تواند به کاهش عوارض زخم‌های دهانی کمک کند. شستشوی دهان با آب نمکی ضعیف، استفاده از محلول‌های ضدعفونی کننده دهان، مصرف غذاهای نرم و خنک، و استفاده از مسواک نرم و ملایم از جمله روش‌هایی است که جهت پیشگیری و درمان زخم دهان بعد از شیمی درمانی کمک کننده است. در برخی موارد، ممکن است پزشک، برای کنترل عفونت‌ها و درمان زخم دهان بعد از شیمی درمانی داروهای ضد التهابی یا آنتی‌بیوتیک تجویز کند. در برخی دیگر از بیماران از روش لیزر برای معالجه زخم‌های دهانی پس از شیمی درمانی استفاده می‌شود. لیزرهای مختلفی برای درمان زخم‌های دهانی استفاده می‌شوند، از جمله لیزرهای کربن دی‌اکسید، لیزرهای دیود، لیزرهای نیوم یا اربیوم-ایریوم. این روش معمولاً توسط پزشکان و متخصصان دندانپزشکی انجام می‌شود. لیزر می‌تواند فرآیند التیام زخم‌های دهانی را تسریع کند. 

 

 

درمان مشکل بلع بیمار سرطانی به چه شکل است؟

درمان مشکل بلع بیماران سرطانی معمولاً با توجه به نوع سرطان، تاریخچه پزشکی بیمار، موقعیت و میزان تاثیر بر عملکرد بلع بیمار و عوامل دیگری که در اختلال بلع نقش دارند، تعیین می‌شود.  مشکل بلع بعد از شیمی درمانی از خفیف تا شدید متغیر بوده و ممکن است به شکل تدریجی یا ناگهانی  بروز یابد.

گفتاردرمان متخصص در حیطه اختلال بلع در سرطان سر و گردن مسئولیت ارزیابی و درمان این مشکل را بر عهده دارد. آسیب شناس گفتار و زبان با استفاده از روش‌های تشخیصی بالینی و با کمک ابزارهای مناسب، عملکرد بلع بیمار را ارزیابی می‌کند. بعد از تشخیص نوع اختلال بلع، گفتاردرمان اقدامات درمانی مناسب برای رفع مشکل بلع بیمار را آغاز می‌کند.  گفتار درمان‌ها برنامه‌های تمرینی خاص برای بهبود عملکرد بلع بیمار تدوین می‌کنند. این تمرینات شامل استفاده از تکنیک‌های تنفسی، تعدیل حسی، بهبود تون عضلانی، تمرینات حرکتی و تمرینات مربوط به افزایش کنترل حرکات زبان و عضلات درگیر در فرایند بلع می‌شود. انتخاب بافت غذایی مناسب برای هر بیمار و آموزش پوزیشن تغذیه مناسب به بیمار و خانواده از دیگر وظایف آسیب شناس گفتار، زبان و بلع است. این آموزش‌ها به خانواده کمک می‌کنند تا بیمار را در فرآیند بهبودی و مدیریت مشکل بلع بعد از شیمی درمانی همراهی کنند.

عوارض شیمی درمانی چه مواردی را شامل می‌شود؟

عوارض شیمی درمانی می‌توانند بسیار متنوع و گاهاً جدی باشند. تهوع و استفراغ از مهم‌ترین عوارض این روش درمانی می‌باشد که ممکن است تا چند روز پس از دریافت داروهای شیمیایی ادامه داشته باشد. بیش‌تر بیمارانی که شیمی درمانی می‌شوند، احساس خستگی و ضعف زیادی را تجربه می‌کنند. برخی عوارض شیمی درمانی ممکن است تا مدت‌ها پس از پایان درمان نیز ادامه داشته باشد. برخی داروهای شیمیایی ممکن است باعث کاهش تعداد سلول‌های خونی، از جمله لوکوسیت‌ها (سلول‌های سفید خون)، اریتروسیت‌ها (سلول‌های قرمز خون) و ترومبوسیت‌ها شوند، که منجر به خطر عفونت، خونریزی و آسیب به اعضا می‌شود. شیمی درمانی گاهی باعث اسهال، یبوست، دل درد، تورم شکم و تغییر در سبک غذایی می‌شود. برخی داروهای شیمیایی ممکن است باعث تغییرات در پوست شوند، از جمله خشکی، تیرگی، تحریک و حساسیت پوستی که در برخی از بیماران بوجود می‌آید. مشکلات عصبی شامل سردرد، اختلالات خواب، احساس سرگیجه و اختلال تمرکز نیز می تواند از عوارض جانبی ناشی از شیمی درمانی باشد. 

بی اشتهایی بعد از شیمی درمانی و تغییرات وزن، آسیب به بافتهای سالم، زخم دهان، ریزش مو، مشکلات قلبی، افزایش خلط گلو بعد از شیمی درمانی، مشکلات تنفسی، مشکل بلع بعد از شیمی درمانی و آدینوفازی یا بلع دردناک از مهم‌ترین عوارض شیمی درمانی به شمار می‌روند.

آدینوفاژی یا بلع دردناک چیست؟

آدینوفاژی یا بلع درناک عارضه‌ای است که فرد هنگام قورت دادن غذا، مایعات یا بزاق دهان احساس درد دارد. این عارضه ناخوشایند ممکن است به تنهایی یا همراه با علائم دیگری نظیر گیر کردن غذا در گلو و سرفه حین بلع دیده شود. علت آدینوفاژی یا بلع دردناک طیف گسترده‌ای از اختلالات را دربرمی‌گیرد. رایج‌ترین عوامل ایجاد کننده آدینوفاژی عبارت است از:

• ریفلاکس معده به مری

• اختلال بلع در سرطان سر و گردن

• مشکل بلع بعد از شیمی درمانی یا پرتودرمانی

• عفونت کاندیدا

• زخم در ناحیه دهان، حلق و مری   

• سرماخوردگی

• عوارض دارویی

درمان آدینوفاژی یا بلع دردناک به اتیولوژی یا علت آن وابسته است. اگر این عارضه نشانه‌ای از دیسفاژی باشد تمرینات بلع درمانی به رفع مشکل بلع و برطرف شدن احساس درد حین بلع کمک چشمگیری می‌کند.

سخن آخر

مشکل بلع بعد از شیمی درمانی یکی از عوارض جانبی ناخوشایندی است که اگر به خوبی مدیریت نشود، خطرات جدی به دنبال دارد. کم شدن بزاق دهان، مشکلات حسی، ضعف عضلانی و بی اشتهایی بعد از شیمی درمانی از جمله مشکلات اختلال بلع در سرطان سر و گردن است. درمان مشکل بلع بیمار سرطانی به علت همه جانبه بودن این بیماری و تاثیرات گسترده آن به شکل گروهی انجام می‌شود. گفتاردرمان اصلی‌ترین نقش را در تیم درمان مشکل بلع در سرطان بر عهده دارد. آسیب شناس گفتار، زبان و بلع بعد از ارزیابی بالینی جامع با مشورت پزشک و سایر اعضای تیم پروسه درمان اختلال بلع را آغاز می‌کند. ممنون از اینکه تا انتهای این مقاله همراه ما بودید. 

سوالات متداول شما

سوال1: برای درمان بی اشتهایی بعد از شیمی درمانی چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟

تغذیه صحیح و کافی بیماران سرطانی برای بهبود سیستم ایمنی بدن و مقابله با بیماری از اهمیت زیادی برخوردار است. بی اشتهایی یکی از عوارض شایع شیمی درمانی است که بایستی به خوبی مدیریت شود. روش‌های زیر می‌تواند به شما در مدیریت بی اشتهایی بیمارتان کمک کند.

1. استفاده از وعده‌های غذایی راحت و پوره در مواقع بی حالی

2. کنترل حس تهوع و استفراغ

3. استفاده از داروهای اشتها آور با مشورت پزشک معالج

4. خوردن وعده‌های غذایی با حجم کمتر اما تعداد بیش‌تر(5 یا 6 وعده اصلی به جای 3 وعده روزانه)

5. مصرف میوه و سبزیجات کافی در طول روز

6. خوردن غذا یا آبیموه‌های خنک 

7. نوشیدن آب و مایعات به شکل مکرر در طی روز

سوال2. آیا مشکل بلع ناشی از شیمی درمانی خود به خود بهبود می‌یابد؟

داروهای شیمی درمانی می‌توانند با به وجود آوردن ضعف عضلانی، التهاب بافتی و مشکلات حسی باعث ایجاد اختلال بلع در سرطان سر و گردن شوند. تاثیر شیمی درمانی بر وضعیت بلع برای همه بیماران یکسان نیست. در همین راستا بعد از قطع شیمی درمانی، روند بهبودی اختلال بلع نیز در بیماران متفاوت خواهد بود. احتمال بهبودی خود به خود عملکرد بلع در موارد اختلال بلع خفیف امکان پذیر است. اما با توجه به پیامدهای منفی اختلال بلع بر سلامت عمومی بدن، اهمال کاری در درمان این اختلال جایز نیست. 

منبع: وبسایت www.verywellhealth.com