انسان برای ادامه حیات نیازمند بلع مایعات، املاح و مواد غذایی کافی است. بلع ایمن و رضایت بخش علاوه بر تاثیر عمیق و مثبتش بر کیفیت زندگی انسان می تواند زمینه ساز و تضمین کننده جذب آب و مایعات کافی باشد. از دست دادن آب بدن، آسپیراسیون و عفونت ریوی ناشی از آن، کاهش بهداشت دهانی، اخلال در عملکرد کلیه از علایم اختلال بلع مایعات است که در موارد شدید می تواند به مرگ بیمار بیانجامد. 

جدول علائم اختلال بلع مایعات (دیسفاژی مایعات)

عملکرد بلع انسان

بلع سالم در انسان منتج از هماهنگی و سلامت ساختارها و اندام‌هایی است که یکی از حساس ترین عملکردهای انسان را برعهده دارند. این عملکرد با همکاری چهل و هشت عضله کوچک و بزرگ و کنترل پنج عصب جمجه ای انجام می شود. حساسیت بالای عملکرد بلع بخاطر قرار گرفتن در منطقه مشترک بلع و تنفس در دهان و حلق است. ساختارهایی که در گونه انسان به خاطر ایجاد کفایت ارتباطی و قوه حرف زدن در نزدیکی هم قرار گرفته و با هماهنگی خارق العاده ای سه عملکرد گفتاری، بلع و تنفس را شکل می دهند. عملکرد بلع در چهار مرحله دهانی، انتقال دهانی، حلقی و مروی منتقل کننده آب و مواد غذایی از دهان به معده می باشد. اختلال بلع در مایعات یکی از علامت های اختلال در بلع انسان است که نتیجه آسیب به کنترل حرکتی بلع یعنی بهم ریختگی هماهنگی بین ساختارها واندام های بلع است.

اختلال بلع در مایعات

اختلال بلع یعنی هر گونه خطایی که در روند صحیح انتقال آب و مواد غذایی از دهان به معده ایجاد می شود. بطور مثال اگر آب از دهانمان بریزد یا در گلویمان بپرد، حین خوردن آب و موادغذایی سرفه کنیم و یا اینکه مواد غذایی در گلویمان گیر کند، ممکن است مبتلا به اختلال بلع باشیم. اختلال در بلع انواع مایعات یکی از مهمترین علامت های اختلال در بلع است. بطور عامیانه وقتی انجام کاری بسیار ساده و آسان باشد از اصطلاح " به راحتی آب خوردن" استفاده می شود. در حالی که در اغلب بیماران مبتلا به اختلال بلع، بلعیدن مایعات سخت ترین کار ممکن است. اختلالی که شاید تا آخر عمر همراه بیمار بوده و لذت نوشیدن با خیال راحت را از انسان سلب کند. مایعات رقیق ترین موادی هستند که وارد بدن انسان می شوند. سرعت حرکت مایعات در درون دهان و حلق به قدری بالاست که در صورت عدم ایجاد مانع به هر منفذ موجود وارد می شوند. مسیر مشترک هوا و تنفس و کنترل خارق العاده ای که انسان در باز و بست  این دو مسیر به طور متناوب دارد، همیشه بدرستی انجام نمی شود و گاهی بعلت خطاهایی که منشا آن شناخته و ناشناخته اند، مسیرها در زمان مناسبی باز و بسته نمی شوند و در این صورت است که علامت اختلال بلع مایعات بروز می یابد. برعکس مواد غذایی نیمه جامد و جویدنی نرم و سفت که گذرشان از مسیر حلق با کنترل حرکتی حداقلی هم ممکن است به راحتی و بدون ایجاد مشکل جدی اتفاق بیافتد، مایعات رقیق در صورتی از مسیر درست خود عبور خواهند کرد که کنترل حرکت با حداکثر توان انجام شود و حتی کوچکترین منافذ برای جمع شدن و نفوذ مایعات بسته شده باشند در غیر این صورت اختلال بلع مایعات را شاهد خواهیم بود.

علایم اختلال در بلع انواع مایعات

اختلال بلع مایعات می تواند به صورت سرفه حین آب خوردن، حالت خفگی و سیاه شدن حین نوشیدن آب، جمع شدن آب در دهان، آبریزش دهانی، قل قل کردن آب درون حلق، چند بار قورت دادن مقدار کم آب، جویدن آب و غیره بروز می یابد. تعداد و شدت این علایم متناسب با شرایط هر فرد می باشد.

علت اختلال بلع مایعات

برای اختلال بلع مایعات علت واحدی قید نشده و این اختلال در اغلب موارد از سکته مغزی، بیماری های نورولوژیک پیشرونده مانند پارکینسون و ALS ، بیماری هایی مانند MS منتج می شود. در موارد ذکر شده تمام مولفه های حرکتی شامل سرعت، قدرت، دقت و هماهنگی و دامنه حرکات کاهش می یابد و نتیجه این کاهش اختلال در کنترل حرکتی است. مایعات رقیق هم در صورتی که کفایت بلع دهانی-حلقی کاهش یافته باشد، آماده نشت به سمت ریه و بروز عفونت های ریوی و خفگی می گردد. برای مدیریت اختلال بلع مایعات عموما در موارد شدید بیمار از طریق لوله تغذیه می شود و یا نهایتا مصرف مایعات موقتا محدود خواهد شد. در تغذیه با لوله مصرف مایعات به علت محتمل بودن رفلاکس ناخودآگاه کاهش یافته و بیمار دریافت مایعات به نسبت کمتری دارد. بمرور زمان و در صورت طولانی مدت بودن تغذیه با لوله می تواند منجر به دهیدراسیون و از دست رفتن آب بدن شود. در محدودیت مصرف مایعات عموما بیمار به علت ترس از پریدن مایعات به گلو و خفگی احتمالی و بروز سرفه در هر بار مصرف مایعات ناآگاهانه از مصرف مایعات دوری می کند که همانند تغذیه با لوله دهیدراسیون و ازدست رفتن آب بدن و اختلال در عملکرد کلیه از نتایج اختلال بلع مایعات خواهد بود.

آسپیراسیون

آسپیراسیون نشت هرگونه ماده خارجی به مسیر تنفسی و عبور از سطح تارهای صوتی به سمت نای و ریه را می گویند. آب و مواد غذایی و بزاق می توانند به این مسیر وارد شوند. در بیماران مبتلا به اختلال بلع عموما شاهد آسپیراسیون آب و بزاق دهانی به مسیر تنفسی هستیم. آسپیراسیون مخصوصا در حالت خاموش و بدون علامتش بسیار خطرناک بوده و در خفیف ترین حالت می تواند منجر به عفونت ریوی و نهایتا منجر به مرگ شود. در اختلال بلع مایعات سطوح مبادله کننده گاز اکسیژن توسط مایع پوشانده شده و منجر به افت سطح اکسیژن خون و هایپوکسی بیمار می شود. در صورت بروز عفونت ریوی، نیاز به ساکشن های متعدد ملموس است و همین عامل آسیب به سطح مخاط و تشدید اختلال بلع و طولانی تر شدن تغذیه با لوله و یا قطع تغذیه دهانی می باشد. مصرف آنتی بیوتیک ها و داروهای کنترل عفونت نیز به علت شیمیایی بودنشان منجر به افت سطح مایع بدن شده و فرد را مستعد دهیدراسیون می کند. در شدیدترین حالت با آسپیراسیون مقدار بالای مایعات و عدم وجود سرفه موثر برای خروج مایعات از مسیر ریه، منجر به ایجاد خفگی و فوت بیمار می شود.

درمان اختلال بلع مایعات

مراجعه به گفتاردرمانی برای بیمار دارای اختلال بلع مایعات ضروری است. یک ارزیابی جامع می تواند شدت این اختلال و نقص اصلی سیستم را شناسایی کند و برای تصمیم گیری درمان اطلاعات مفیدی در اختیار ما قرار دهد. در حقیقت درمان برای هر بیمار براساس نقص شناسایی شده سیستمی تنظیم خواهد شد. در درمان اختلال بلع مایعات، اصلاح پوزیشن تغذیه به حالت نشسته و افزایش غلظت مایعات تا 60 درصد به بهبود عملکرد بلع و حذف خطر آسپیراسیون کمک می کند. درمان الکتروتراپی، تحریکات افزایش سرعت حرکت، منیپولیشن اصلاح حرکت، تمرینات کنترل تنفس و بایوفیدبک در درمان اختلال بلع مایعات موثر بوده است.

نتیجه گیری

اختلال در بلع انواع مایعات جزء مهمترین مشکلات سلامت می تواند فرد را مستعد دهیدراسیون، عفونت ریه و خفگی و حتی مرگ کند. توجه ویژه و اصلاح رژیم غذایی و شناسایی زودهنگام مشکل زمینه ساز اختلال بلع مایعات می تواند در جلوگیری از مشکلات فوق الذکر موثر باشد. ما در تیم  Iranmedslp با استفاده از جدیدترین ابزارهای توانبخشی بلع شما را در رفع این مشکل یاری خواهیم کرد.