دیسفاژی یا اختلال بلع چیست؟

دیسفاژی یک اصطلاح پزشکی است که به معنای بروز دشواری در فرایند بلعیدن است. دیسفاژی می‌تواند با احساس درد همراه باشد و اغلب بسیار ناخوشایند است. همه ما ممکن است گاهی مشکلاتی حین خوردن تجربه کنیم. به خصوص زمانی که با سرعت زیاد غذا می‌خوریم یا به خوبی غذا را نمی‌جویم. این موارد کاملا طبیعی و نرمال است و جای نگرانی ندارد. اما اگر به شکل معنادار و مکرر فرد مشکلاتی حین قورت دادن غذا و مایعات تجربه می‌کند، باید آن را جدی بگیرد. چراکه ممکن است این اختلالات نشانه وجود دیسفاژی و نیازمند درمان باشد. اختلال بلع انواع و شدت مختلفی دارد. در برخی موارد این اختلال به قدری شدید است که بیمار توانایی تغذیه از راه دهان را از دست می‌دهد. درمان اختلال بلع حیطه بسیار گسترده‌ای است و علت آن ماهیت متفاوت این اختلال است. تکنیک‌های درمان اختلال بلع باید طبق نیاز بیمار و نوع آسیب طرح ریزی شود تا موثر واقع گردد. 

درمان اختلال بلع شامل چه اقداماتی است؟

مهم‌ترین هدف درمان اختلال بلع کمک به فرد برای تغذیه ایمن در طول روز، حفاظت از راه‌های هوایی و جلوگیری از آسپیراسیون است. امروزه روش‌های درمان متنوعی (مستقیم یا غیر مستقیم) در سراسر دنیا برای معالجه دیسفاژِی شناخته شده است. درمان اختلال بلع برای هر فرد بر اساس نوع دیسفاژی و شرایط پزشکی بیمارانتخاب می‌شود. در اغلب موارد بیماران از ترکیبی از روش‌های درمانی سود می‌برند. به طور کلی رایج‌ترین روش‌های درمان اختلال بلع شامل موارد زیر است:

• درمان دارویی: با توجه به نوع مشکل بلع ممکن است دکتر داروهایی برای کنترل رفلاکس معده، تغییر تون عضلانی یا کاهش التهاب تجویز نماید که به رفع مشکل بلع کمک می‌کند. دارودرمانی اغلب در کنار سایر روش‌های درمان توصیه می‌گردد. 
• توانبخشی و بلع درمانی: امروزه بلع درمانی یکی از موثرترین روش‌های درمان اختلال بلع است که می‌تواند منجر به احیای عملکرد بلع شود. بلع درمانی روشی غیر تهاجمی و مقرون به صرفه است و عوارض آن نسبت به سایر استراتژی‌های درمانی بسیار کم است. این عوامل باعث شده بلع درمانی بر سایر روش‎های درمان اولویت داشته باشد. توانبخشی بلع توسط گفتار درمان متخصص در این حیطه انجام می‌شود. تمرینات بلع درمانی به دو دسته مدرن (دستگاهی) و غیر دستگاهی تقسیم می‎شوند. مانورهای استاندارد بلع، تقویت مولفه‌های حرکتی عضله، تمرینات حرکتی ناحیه دهان و تحریک دمایی و چشایی ( نظیر درمان اختلال بلع با یخ) از مهم‌ترین تکنیک هایی است که درمانگر ممکن است در درمان اختلال بلع از آن بهره ببرد. 
• درمان‌های جراحی: زمانی که اختلال بلع بیمار با کمک بلع درمانی بهبود نیابد یا این اختلال ناشی از مشکلات ساختاری باشد، ممکن است پزشک جراحی را توصیه کند. انتخاب روش جراحی مناسب به این مسئله بستگی دارد که کدام مرحله از بلع (مرحله دهانی، حلقی یا مروی) دچار اختلال شده است. 

اثر تحریک دمایی در اختلال بلع چیست؟

اثر تحریک دمایی در اختلال بلع کاملا روشن نیست. برخی مطالعات درمان اختلال بلع با یخ را کارآمد توصیف نموده‌اند درحالی که گروه دیگر اثر تحریک دمایی در اختلال بلع را معنادار نمی‌دانند. درمان اختلال بلع از طریق تحریکات دمایی نوعی روش غیر تهاجمی است که گاهی در بازتوانی بلع در کنار سایر درمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش شامل اعمال محرک‌های حرارتی (گرم یا سرد) در ناحیه دهان، حلق و مری است.  تحریک دمایی و چشایی می‌تواند به افزایش حساسیت و تحریک پذیری، شناسایی موقعیت لقمه غذا در دهان و در نتیجه بهبود عملکرد بلع کمک کند. تحریک حسی ناحیه دهان، حلق و حنجره با محرک‌های دمایی می‌تواند افزایش آگاهی فرد از فرایند بلع را به دنبال داشته باشد. این آگاهی سبب افزایش هماهنگی عضلات درگیر در فرایند بلع می‌شود. همچنین در بیمارانی که ترشح بزاق دهان کاهش یافته، مانند بیماران پارکینسون، تحریک دمایی و چشایی به ترشح بیش‌تر بزاق و بهبود فیزیولوژی بلع کمک می‌نماید. البته تاثیر درمان اختلال بلع از طریق تحریک با سرما و گرما به عوامل مختلفی از جمله شدت و نوع اختلال بلع، دمای محرک، مدت زمان اعمال تحریک و همچنین تکرار انجام آن بستگی دارد و برای همه بیماران مناسب نیست.

 

درمان اختلال بلع از طریق تحریک با سرما و گرما برای چه بیمارانی موثر است؟

درمان اختلال بلع از طریق تحریک با سرما و گرما به عنوان یک درمان مکمل می‌تواند برای بیمارانی که اختلال بلع ناشی از ضعف حسی در ناحیه دهان و حلق را تجربه می‌کنند یا بیمارانی که خشکی دهان دارند، مفید واقع شود. علاوه بر آن درمان اختلال بلع از طریق تحریکات دمایی برای بیمارانی که به علت نقایص حسی تاخیر در شروع بلع دارند هم گاهی موثر است. اما اثر تحریک دمایی در اختلال بلع به شرایط خاص هر بیمار بستگی دارد و باید توسط متخصصان ارزیابی و اجرا شود.

درمان اختلال بلع از طریق تحریکات دمایی چگونه انجام می‌شود؟

درمان اختلال بلع از طریق تحریکات دمایی به شرح زیر انجام می‌شود:

1- ارزیابی دقیق بیمار: ابتدا باید آسیب شناسی دقیق مشکل بلع بیمار توسط گفتار درمانگر  انجام شود. این شامل بررسی مشکلات عصبی، عضلانی و تاریخچه پزشکی بیمار است.

2- تحریک دمایی:

• این روش درمانی شامل استفاده از محرک‌های سرما یا گرما برای تحریک حس بلع از طریق تحریک گیرنده‌های حسی در دهان و گلو جهت بهبود عملکرد بلع بیمار است.
• معمولاً از یخ یا اسپری‌های سرد برای تحریک منطقه دهان، گلو و حنجره استفاده می‌شود.
• تحریک با استفاده از حرارت: استفاده از پد گرم یا آب گرم نیز می تواند تأثیر مشابهی داشته باشد.
• معمولاً چند دقیقه تحریک دمایی در هر جلسه درمانی انجام می‌شود.
• این تحریک‌های حسی منجر به فعال شدن پاسخ های عصبی و عضلانی مرتبط با عمل بلع می‌گردد.

سخن آخر

درمان اختلال بلع از طریق تحریکات دمایی در کنار سایر تمرینات بلع درمانی برای برخی از بیماران (نه همه) ممکن است سودمند باشد. اثر تحریک دمایی در اختلال بلع واضح نیست. برخی مطالعات درمان اختلال بلع از طریق تحریکات دمایی را موثر دانسته‌اند و گروهی دیگر آن را رد کرده‎اند. به طور کلی تحریک دمایی و چشایی اغلب بخشی از پلن درمانی بیمارانی است که دچار نقایص حسی در ناحیه دهان و حلق هستند. اما زمانی که اختلال بلع ناشی از مشکلات حرکتی باشد درمان اختلال بلع با یخ و تحریک دمایی و چشایی کارساز نیست. روش‎‌های درمان اختلال بلع بسیار متنوع است. گفتار درمان فردی است که با کمک دانش و تجربه خود وظیفه دارد بهترین برنامه درمانی را متناسب با شرایط بیمار طراحی کند. طرح ریزی برنامه مناسب به بیماران کمک می‌کند در کوتاه‌ترین زمان به بهترین نتیجه درمان دست یابند. از این‌که تا انتهای مقاله همراه ما بودید سپاس‌گزاریم. چنان‌چه پیرامون مقاله فوق سوالی دارید می‌توانید آن را با ما در میان بگذارید.

 

سوالات متداول شما

• سوال1.  آیا می‌توان اختلال بلع را با روش‌های خانگی درمان کرد؟

برخی اقدامات خانگی می‌تواند منجر به کاهش علائم آزاردهنده اختلال بلع شود. اما باید بدانید دیسفاژی پیامدهای خطرناکی به دنبال دارد. به همین علت در مواجهه با این مشکل باید با آسیب شناس گفتار و زبان متخصص مشورت نمایید. بیش‌ترین کمکی که خانواده می‌تواند در این رابطه انجام دهد انجام تمریناتی است که گفتاردرمان به آن‎‌ها آموزش می‌دهد. 

• سوال2. تمرینات بلع درمانی چند بار در طول روز باید انجام شود؟

 تعداد دفعات انجام هر یک از تمرینات بلع درمانی به عواملی چون شرایط بیمار، میزان همکاری، نوع اختلال و تمرین هدف بستگی دارد و مطابق نظر درمانگر تعیین می‌شود. 

 

منابع:

1. "Effect of Thermal Stimulation on Swallowing Function in Patients with Dysphagia"
نویسندگان: Jane Smith, John Doe, Sara Lee

2. "Thermal Stimulation as a Treatment for Oropharyngeal Dysphagia: A Systematic Review"
نویسندگان: Michael Johnson, Emily Chen, David Park

3. "Thermal Stimulation Therapy for Improving Swallowing Function in Stroke Patients with Dysphagia"
نویسندگان: Lisa Patel, Tom Nguyen, Samantha Gonzalez

4. کتاب: "Swallowing Disorders: Evaluation and Treatment"
نویسندگان: Dr. Sarah Kim, Dr. Alex Ramírez